Το χρονικό της Απελευθέρωσης του Αγρινίου | Μέρος ΙΙ/ΙΙ

Δείτε το πρώτο μέρος ΕΔΩ

Ο εκπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής
αναλαμβάνει Πρωτοβουλία

Στις 10 Σεπτέμβρη του 44 ο εκπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής Λάμπρος Αντωνίου πήρε μια επιστολή στο χωριό Αγία Σοφία Θέρμου που είχε την έδρα του, από τον Δήμαρχο του Αγρινίου Νίκο Καρμανίδη και τον διοικητή της Χωροφυλακής του Αγρινίου, Ταγματάρχη Γιώργο Τζωρτζάκη, με την οποία τον παρακαλούσαν να μεσολαβήσει, ως εκπρόσωπος του συμμαχικού στρατηγείου, για την αναίμακτη παράδοση του Αγρινίου από το Τάγμα Ασφαλείας στον ΕΛΑΣ.

• του Λ. Τηλιγάδα |  | red line

Την επιστολή αυτή ακολούθησε άλλη μία, από τον Θεόφιλο Σαρίκα, ο οποίος είχε την διοίκηση της Συμμαχικής Αποστολής στο Λιθοβούνι της Μακρυνείας και η οποία του ζητούσε το ίδιο.

Ο Αντωνίου ενημέρωσε το Στρατηγείο, το οποίο του έδωσε το «πράσινο φως», να αναπτύξει πρωτοβουλία «με στόχο την αποφυγή της αιματοχυσίας».

Μετά από αυτά ο Αντωνίου κατέβηκε την Τρίτη 12 Σεπτεμβρίου στο Αγρίνιο και κάλεσε τον Φοίβο Γρηγοριάδη να αναβάλει την επίθεση, έως ότου πραγματοποιήσει συνάντηση με τον Δήμαρχο του Αγρινίου, Νίκο Καρμανίδη, το Διοικητή της Χωροφυλακής Γιώργο Τζωρτζάκη και τον διοικητή και τους εκπροσώπους του Τάγματος, στο σπίτι του μικροβιολόγου γιατρού Δημήτρη Παπαχρήστου  στην Πλατεία Στράτου (σημερινή πλατεία Ειρήνης).

Στη συνάντηση αυτή, ο Αντωνίου δήλωσε σε όλους την ιδιότητά του και μετά τους ανακοίνωσε, ότι η Ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου έχει αποκηρύξει τα Τάγματα Ασφαλείας. «Αυτά», τους είπε, «πρέπει να παραδώσουν τον οπλισμό τους στις αντιστασιακές οργανώσεις της περιοχής και να παραδοθούν».

Και συνέχισε «Θα σας δίναμε συγχαρητήρια κ. Τολιόπουλε» είπε προς τον επικεφαλής  εάν ερχόσασταν σε συμφωνία με τους ΕΛΑΣίτες και χτυπούσατε τους Γερμανούς στο Μακρυνόρος, όταν υποχωρούσαν και τους παίρνατε τον οπλισμό τους, αλλά αυτό δεν το πράξατε και δεν σας παραδεχόμαστε.

«Έχουμε αποφασίσει» του απάντησε ο Τολιόπουλος, «να μην επιτρέψουμε την είσοδο του ΕΛΑΣ στο Αγρίνιο και θα αντισταθούμε. Έχουμε 1800 άνδρες, αρκετό πολεμικό υλικό και οχυρωμένες θέσεις. Λάβαμε όλα τα μέτρα μας να μην διαρραγεί η άμυνα μας μέχρι να έρθουν στο Αγρίνιο οι συμμαχικές δυνάμεις και για κανένα λόγο δεν θα παραδώσουμε την πόλη στους κομμουνιστές».

«Έχω πληροφορίες», ανταπάντησε ο Αντωνίου, «ότι οι δυνάμεις τους ΕΛΑΣ γύρω από το Αγρίνιο είναι πολύ μεγάλες. Δυστυχώς αυτό εσείς δεν το γνωρίζεται. Επίσης οι περισσότεροι άνδρες σας είναι επιστρατευμένοι και με την πρώτη ευκαιρία θα σας εγκαταλείψουν. Μιλάτε σύμφωνα με τις επιθυμίες σας. Σας καλώ για χάρη του εθνικού συμφέροντος και της ζωής των κατοίκων του Αγρινίου, ως εθνικός αγωνιστής και ως εκπρόσωπος του Συμμαχικού στρατηγείου μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ) να συμφωνήσετε και να με εξουσιοδοτήσετε να διαπραγματευτώ με την ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ την ειρηνική παράδοση της πόλης του Αγρινίου, με αντίστοιχη εξασφάλιση την αποφυγή αντιποίνων σε βάρος όσων υπηρετούν στα Τάγματα και τους εθνικόφρονες πολίτες μέχρι της αφίξεως της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Σου εγγυώμαι εγώ κ. Τολιόπουλε. Δεν θα πάθεις τίποτα. Πάρε και το πιστόλι μου να το έχεις εσύ».

Ο Τολιόπουλος αρνήθηκε και ο Αντωνίου του είπε με αυστηρό τόνο: «Μιλάς με το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ). Συμμορφώσου κ. Τολιόπουλε με ό,τι σου λέμε».

Το επόμενο πρωί και με την επίμονη παρέμβαση του Νίκου Καρμανίδη και του Διοικητή της χωροφυλακής, ο Τολιόπουλος και οι αξιωματικοί του τάγματος πείστηκαν και έδωσαν την εξουσιοδότηση στον Αντωνίου, να συναντηθεί με την ΕΑΜΙΚΗ ηγεσία στην Αβώρανη και να συγκληθεί νέα κοινή σύσκεψη.

Ο Καλλίνος και ο Χατζής
φτάνουν στο σταθμό της διοίκησης του 1/42 Τάγματος

Το απόγευμα της Τετάρτης 13 Σεπτεμβρίου 1944 ο Θόδωρος Καλλίνος και ο Θανάσης Χατζής φτάσανε στο σταθμό της διοίκησης του 1/42 Τάγματος ο οποίος βρισκόταν στην Καμαρούλα, όπου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συνεκτιμήθηκαν τα δεδομένα και εξετάστηκαν όλες οι πιθανές ενέργειες για την κατάληψη της πόλης.

Σ΄ αυτή αποφασίστηκε, να ζητηθεί από την Μεραρχία να στείλει ένα από τα πλησιέστερα τμήματα πάντσερ, για να οργανωθεί μαζική αιφνιδιαστική επίθεση και ένα αντιαρματικό ορειβατικό πυροβόλο, για να εξουδετερωθούν άμεσα τις αντιστάσεις εκείνες που δεν θα «πέσουν».

Με το τέλος της σύσκεψης στο σταθμό της Διοίκησης έφθασαν οι σύνδεσμοι Θανάσης Σταυρόπουλος ή Φασαρίας και Βασίλης Δρόσος και ενημέρωσαν, όσους βρισκόταν σ’ αυτή, ότι από την πόλη του Αγρινίου βγήκε μια επιτροπή με ένα αυτοκίνητο, πάνω στο οποίο υπήρχε απλωμένο ένα άσπρο σεντόνι και κατευθύνεται προς την Αβώρανη.

Ο Καλλίνος, ο Χατζής, ο Γρηγοριάδης και ο Βασιλειάδης αποφάσισαν να πάνε στην Αβώρανη και να συναντήσουν την επιτροπή στο σπίτι του Κώστα Χριστογιάννη .

Την επιτροπή αυτή αποτελούσαν οι: Απόστολος Φαφούτης, Νίκος Ξυνόπουλος, Γιώργος Τσακανίκας, Λάμπρος Παπαβασιλείου, Κων/νος Ροκόφυλλος, Νίκο Πολυμερίδης, Γιάννης Παπαθανασίου, Γιάννη Ροντήρης, Αριστείδης Παρθένης, Μιχάλης Φαφούτης και Κώστας Παπαϊωάννου.

Στο ξεκίνημα της συζήτησης το λόγο πήρε ο Καλλίνος και είπε: «Έχουμε διαταγή να απελευθερώσουμε την πόλη για να αποδεσμευτούν τα τμήματα μας και να χτυπήσουν τους Γερμανούς που υποχωρούν. Σύμφωνα με τη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, εάν το τάγμα του Τολιόπουλου παραδοθεί, θα αφοπλιστεί, θα παραδώσει ανέπαφο όλον τον οπλισμό, το πολεμικό υλικό, τον εφοδιασμό και τα τρόφιμα. Θα πάρουμε όλα τα αναγκαία μέτρα για να αποφευχθούν αυθόρμητες αντεκδικήσεις από τις οικογένειες και τους συγγενείς των θυμάτων.

Εάν δεν παραδοθεί, θα ενεργήσουμε επίθεση θα απελευθερώσουμε με μάχη την πόλη και δεν δίνουμε καμιά εγγύηση για ότι κι αν συμβεί. Δεν μπορούμε να εγγυηθούμε τη ζωή κανενός, γιατί στη μάχη ο λαός του Αγρινίου θα εκδικηθεί για τα τόσα θύματα που έδωσε και τα βάσανα που δοκίμασε από τους γερμανοτσολιάδες και τους συνεργάτες των κατακτητών. Είναι αρκετά αυτά. Δεν πρέπει να θρηνήσουμε κι άλλα. Δεν πρέπει να γίνουν κι άλλες καταστροφές στην πόλη. Για ό,τι συμβεί εσείς θα φέρετε σοβαρή ευθύνη».

Η επιτροπή ξαναγύρισε στην πόλη για να ενημερώσει τον Τολιόπουλο για τους όρους και μετά από μισή ώρα ξαναγύρισε, έχοντας μαζί της και τον απόστρατο στρατηγό Πέτρο Κλάδη, ο οποίος λίγο επιτακτικά είπε:

«Προτείνουμε να κρατήσει το Τάγμα την πόλη, που είναι ο φυσικός απελευθερωτής της κι εσείς να κρατήσετε την περιοχή έξω από την πόλη, μέχρις ότου έρθει εκπρόσωπος της κυβέρνησης της χώρας. Εάν δεν συμφωνήσετε το Τάγμα θα υπερασπιστεί την πόλη με τα όπλα.

«Αφήστε τα αυτά στρατηγέ», του είπε ο Αρμάμπεης. Ο ΕΛΑΣ είναι τμήμα του συμμαχικού στρατηγείου κι εκτελεί διαταγές του. Τα όπλα που κρατάει δεν του τα έδωσε η πατρίδα. Τα έδωσαν οι γερμανοί κατακτητές για να κρατήσουν υπόδουλη την πατρίδα μας και να εξασφαλίσουν χωρίς απώλειες την αποχώρησή τους από την Ελλάδα, για να πολεμήσουν και με αυτές τις δυνάμεις τους συμμάχους στο Ανατολικό και Δυτικό μέτωπο. Γι αυτό θα παραδοθούν στον πραγματικά αγωνιζόμενο για την απελευθέρωση της πατρίδας Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ)».

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Παπαποστόλης Φαφούτης και είπε: «Ο διοικητής του Τάγματος ζητάει να διαπραγματευτεί για την παράδοση προσωπικά με μόνιμο αξιωματικό».

ΟΙ ΕΛΑΣίτες τραβήχτηκαν πιο πέρα για να συζητήσουν.

Αποφασίστηκε να πάνε να συναντήσουν τον Τολιόπουλο ο Καλλίνος μαζί με τον Χατζή.

Η συνάντηση με τον Τολιόπουλο

Η συνάντηση έγινε στο σπίτι του Σκαλίγκου που στεγαζόταν από τις 10 του Σεπτέμβρη ο Τολιόπουλος με το επιτελείο του.

Εκεί τους περίμενε η αντιπροσωπεία της πόλης που είχαν συναντήσει στη Αβώρανη και φυσικά ο Τολιόπουλος μαζί με τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς του Τάγματος.

Σ’ αυτή, ο Καλλίνος αναφέρθηκε στους όρους της παράδοσης, τους οποίους ο Τολιόπουλος αποδέχθηκε και δρομολογήθηκαν οι ενέργειες για την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη την επόμενη ημέρα Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου.

Ο Αμάρμπεης ενημέρωσε τον Γρηγοριάδη με τον Παρθένη για την παράδοση του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου και του έδωσε οδηγίες για την είσοδο των τμημάτων του ΕΛΑΣ στην πόλη.

Από τις διαπραγματεύσεις αυτές προέκυψαν δύο πρωτόκολλα παράδοσης, τα οποία για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπόγραψαν οι: 1) Θανάσης Χατζής, εκπρόσωπος της Π.Ε.Ε.Α., 2) Λοχαγός Θεόδωρος Καλλίνος (Αμάρμπεης), αντιπρόσωπος του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, 3) Φοίβος Γρηγοριάδης (Βερμαίος), Διοικητής του 42ου Συντάγματος, 4) Γεώργιος Γεωργίου, Λοχαγός, εκπρόσωπος της Εθνικής Πολιτοφυλακής Στερεάς Ελλάδος και 5) Κων/νος Καζατζής, Εθνοσύμβουλος Αγρινίου.

Την πόλη του Αγρινίου εκπροσώπησαν οι: Ο Δήμαρχος της Νίκος Καρμανίδης, Στρατηγός Πέτρος Κλάδης, 2) Αρχιμανδρίτης Απόστολος Φαφούτης, 3) Νίκος Ξυνόπουλος, 4) Γεώργιος Τσακανίκας, 5) οι δικηγόροι Λάμπρος Παπαβασιλείου, και 6) Κων/νος Ροκόφυλλος, 7) Νίκος Πολυμερίδης, Ειρηνοδίκης, 8) Ιωάννης Παπαθανασίου, Συνταγματάρχης ε. ά., 9) Ιωάννης Ροντήρης, καπνέμπορος, 10) Αριστείδης Παρθένης, επιχειρηματίας, 11) Μιχάλης Φαφούτης, ιδιώτης και 12) Κων/νος Παπαϊωάννου, έμπορος.

Τους ταγματασφαλίτες και τη χωροφυλακή εκπροσώπησαν αντίστοιχα ο Διοικητές τους Γιώργος Τολιόπουλος και Γιώργιος Τζωρτζάκης.

Αμέσως μετά το πέρας της συνάντησης ο Θανάσης Χατζής με έναν αξιωματικό ταγματασφαλίτη πήγαν στις φυλακές των αποθηκών Παναγοπούλου και ελευθέρωσαν όλους τους κρατούμενους.

Κατόπιν οι ταγματασφαλίτες οδήγησαν τους δύο εκπροσώπους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο ξενοδοχείο ΙΛΙΟΝ, όπου και πέρασαν το βράδυ τους σε ένα μεσαίο δωμάτιο του δευτέρου ορόφου με μπαλκόνι προς την πλατεία.

Η απελευθέρωση

Το πρωί της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944, απελευθερώθηκαν οι φυλακισμένοι στις φυλακές της Αγίας Τριάδας, οι οποίοι αμέσως μετά κατευθύνθηκαν στο χώρο της εκτέλεσης των «120», όπου πραγματοποίησαν τρισάγιο για τους εκτελεσμένους της Μεγάλης Παρασκευής και κατόπιν κατευθύνθηκαν στην κεντρική πλατεία, για να υποδεχθούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ που θα έμπαιναν στην πόλη.

Στις 11:00 το πρωί της ίδιας μέρας τα τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον διοικητή του 42ου Συντάγματος λοχαγό Φοίβο Γρηγοριάδη – Βερμαίο μπήκαν στην πόλη, τραγουδώντας επαναστατικά τραγούδια και παρατάχθηκαν στην πλατεία Μπέλου (σήμερα πλατεία Δημοκρατίας) με μέτωπο προς το ξενοδοχείο ΙΛΙΟΝ.

Από το μπαλκόνι του δωματίου που φιλοξένησε το προηγούμενο βράδυ τον Αμάρμπεη και τον Θανάση Χατζή οι δύο μόνιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ (Αμάρμπεης και Βερμαίος) καθώς και ο γραμματέας του ΚΚΕ Στερεάς (Θανάσης Χατζής) μίλησαν στα παρατεταγμένα τμήματα και τον συγκεντρωμένο λαό της πόλης, τηρώντας ενδιαμέσως ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των θυμάτων του Αγώνα.

Μετά την ομιλία του Θανάση Χατζή τραγουδήθηκε από όλους τους παρευρισκομένους στην πλατεία ο Εθνικός Ύμνος και τα τμήματα του ΕΛΑΣ στρατωνίσθηκαν στα λιοστάσια της Αγίας Βαρβάρας, για να ξεκουραστούν και να προετοιμασθούν για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου και της Άμφισσας που κατείχαν ακόμα οι Γερμανοτσολιάδες.

Η «ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ»  της 15ης Σεπτέμβη 1944

Η τοπική  εφημερίδα «ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» που κυκλοφορούσε τότε, στο φύλλο της με ημερομηνία  15 Σεπτεμβρίου 1944, γράφει:

«Από νωρίς χθες το πρωί μία ασυνήθιστη κίνηση επικρατούσε σ’ όλη την πόλη μας. Οι δρόμοι έσφυζαν από την κίνηση των πολιτών. Όλη η αγορά είχε σημαιοστολιστεί αυθόρμητα χωρίς, σχεδόν, την εντολή κανενός·…

Γυναίκες, παιδιά, γέροντες ξεπετιόνταν από τα σπίτια αλαλάζοντας χαρούμενα και σχηματίζοντας μία συνεχώς ογκούμενη πομπή που κινούνταν προς το Διοικητήριο του Τάγματος Ασφαλείας. Η κυκλοφορία των πολιτών ήταν απαγορευμένη κι όμως αψηφώντας τα στημένα παντού πολυβόλα, ο λαός ορμούσε ζητωκραυγάζοντας υπέρ της συμφιλιώσεως. Ο λαός της πόλης μας έδινε έτσι την ψήφο του.

Από εκείνη τη στιγμή η συν­θηκολόγηση του Τάγματος είχε υπογραφεί. Όταν η πομπή έφθασε στην πλατεία Μπέλλου, οι Αγρινιώτες, μπροστά στις προτεταμένες κάννες των αυτομάτων που ήταν στημένα σης τέσσερις γωνίες της πλατείας, ώρμησαν έξαλλοι από ενθουσιασμό προς τους αντιπροσώπους του ηρωικού ΕΛΑΣ, που η είσοδος τους στην πόλη ήταν μία εγγύηση για την απελευθέρωση τους…

Οι καμπάνες των εκκλησιών άρχισαν να χτυπούν, ως εκ συνθήματος θάλεγε κανείς, αγγέλοντας την χαρμόσυνη νίκη πούχε αποσπάσει ο λαός, παρ όλον ότι επίσημα δεν είχε τακτοποιηθεί ακόμη τίποτε. Επακολούθησαν διαπραγματεύσεις κατά τη διάρκεια των οποίων και οι τελευταίες αντιρρήσεις υπερνικήθηκαν. Αμέσως έπειτα ο Θανάσης Χατζής, αντιπρόσωπος της ΠΕΕΑ συνοδευόμενος από έναν αντιπρόσωπο του Τάγματος, έσπευσε στις φυλακές για την απελευθέρωση των κρατουμένων.

Ύστερα από μία συγκινη­τική προσφώνηση ανοίχτηκαν οι πύλες των φυλακών κι όλοι οι κρατούμενοι, τίμιοι αγωνιστές του πιο τίμιου λαϊκού αγώνα, που ζούσαν διαρκώς υπό την απειλή του θανάτου γιατί τόλμησαν να υψώσουν το ανάστημα τους και να βροντοφωνάξουν τα δικαιώματα του Λαού, ανάπνευσαν τον αέρα της λευτεριάς. Κάτω απ’ τις επίμονες κραυγές των απελευθερωθέντων όλοι εν πομπή κατευθύνθηκαν προς τον ομαδικό τάφο των θυμάτων της φασιστικής τυραννίας στην Ανία Τριάδα.

Ο αποφυλακισθείς εφημέριος συναγωνιστής Κωνσταντίνος Βαλλής, σε μία ατμόσφαιρα συγκίνησης, έψαλε την επιμνημόσυνο δέηση. Όλοι μαζί έπειτα έψαλαν το πένθιμο εμβατήριο, ενώ δάκρυα πόνου και χαράς συνάμα έτρεχαν από τα μάτια των ελεύθερων πια παλληκαριών.

Στη συνέχεια παραληρώντας από χαρά και ενθουσιασμό, οι ελευθερωμένοι συναγωνιστές ξεχύθηκαν στην πόλη όλη την ώρα εκείνη. Στην πλατεία κατέβασαν την προδοτική σημαία των γερμανοτσολιάδων και ύψωσαν την Ελληνική Σημαία.

Αναρτήθηκαν φωτογραφίες του Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσώρτσιλ και πάνω με την επιγραφή «Ζήτω η Ένωση», «Ο λαός Νικά»… Έτσι τελείωσε το απόγευμα αυτό της Πέμπτης 14 του μηνός Σεπτεμβρίου, του ιστορικότερου μήνα και της ιστορικής διαδρομής του ηρωικού Αγρινίου».

ΠΗΓΕΣ:

1 «Η απελευθέρωση του Αγρινίου«, Θόδωρου Καλλίνου – Αρμάμπεη, Έκδοση Δήμου Αγρινίου, Σεπτέμβριος 1985

2 «Το Αγρίνιο«, Κώστα Δήμου Μαραγιάννη, Εκδόσεις Πάραλος, Ιούλιος 2011

3 http://www.epoxi.gr/memories8.htm

4 http://agriniomemories.blogspot.gr/