1) Γιατί η Δυτική Στερεά υπήρξε σημαντική για το κίνημα αντίστασης κατά του Άξονα;
Μόλις λίγους μήνες μετά την έλευση των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή, οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες ξεκίνησαν να αναπτύσσονται. Κάτι τέτοιο μόνο τυχαίο δεν ήταν. Από πολύ νωρίς οι μετέπειτα ηγέτες του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και των άλλων ομάδων κατανόησαν τη γεωστρατηγική σημασία του τόπου: η εγγύτητα στο Ιόνιο Πέλαγος και μέσω αυτού στην Ιταλία, το ορισμένες φορές δύσβατο έδαφος το οποίο ήταν κατάλληλο για ενέδρες και το γεγονός πως η Αιτωλοακαρνανία αποτελεί ουσιαστικά γεωγραφική προέκταση της Ηπείρου, υπήρξαν μόνο ορισμένοι από τους παράγοντες που συντέλεσαν στην μετέπειτα εξέλιξη του αντάρτικου.
γράφει ο Μανώλης Πέπονας, ιστορικός
2) Πότε και από ποιους ξεκίνησε η αντίσταση στην περιοχή;
Παρότι μια σαφής χρονική οριοθέτηση θα ήταν αδύνατη, ήδη από το καλοκαίρι του 1941 δημιουργήθηκε μια μικρή ομάδα στο Αγρίνιο, τα μέλη της οποίας πρωτοστάτησαν αργότερα στο τοπικό ΕΑΜ-ΕΛΑΣ όταν αυτό συγκροτήθηκε.
3) Υπήρξαν Τάγματα Ασφαλείας στο Αγρίνιο;
Ναι, το τοπικό τάγμα έκανε την εμφάνισή του στην πόλη στις 18 Φεβρουαρίου 1944. Διοικητής του υπήρξε αρχικά ο Άγγελος Κέντρου κι έπειτα ο ταγματάρχης Γεώργιος Τολιόπουλος. Παρά την ολιγόμηνη παρουσία τους, οι “τσολιάδες” άφησαν το στίγμα τους στη συλλογική μνήμη. Πρωτοστάτησαν σε πράξεις αντιποίνων κατά του αμάχου πληθυσμού, με σημαντικότερη την εκτέλεση 120 ανθρώπων στην Αγία Τριάδα Αγρινίου.
4) Ποια ήταν τα κυριότερα εγκλήματα των δυνάμεων Κατοχής;
Ανάμεσα σε εκατοντάδες ίσως εκτελέσεις, βασανισμούς και εξευτελισμούς που υπέστη ο τοπικός πληθυσμός ξεχωρίζει η εκτέλεση 120 περίπου ανθρώπων στην Αγία Τριάδα Αγρινίου και ο απαγχονισμός τριών ακόμη στην κεντρική πλατεία της πόλης, ο τουφεκισμός 14 ανδρών στο Ζαπάντι και η εκτέλεση άλλων 60 -κυρίως αιχμάλωτων ανταρτών- στα Καλύβια.
5) Ποιες ήταν οι σπουδαιότερες αντιστασιακές οργανώσεις;
Στην περιοχή δραστηριοποιήθηκε από πολύ νωρίς ο ΕΔΕΣ καθώς ο Ζέρβας ξεκίνησε τη δράση του από τον Βάλτο το καλοκαίρι του 1942. Η οργάνωσή του διατηρούσε ισχυρούς πυρήνες ιδίως στον τελευταίο, την Τριχωνίδα και τη Ναυπακτία, βασιζόμενη στο κύρος τοπικών παραγόντων όπως οι γιατροί Στυλιανός Χούτας και Γεώργιος Παπαϊωάννου. Επιπλέον, ο ΕΛΑΣ, οργάνωσε τρία τάγματα στις περιοχές Τριχωνίδας, Ξηρομέρου και Μεσολογγίου-Ναυπακτίας. Αμφότερες οι οργανώσεις διέθεταν χιλιάδες άνδρες- ο ΕΔΕΣ του Χούτα στο Βάλτο για παράδειγμα υπερέβαινε τους 1.000 αντάρτες- και συγκρούστηκαν αρκετές φορές με τους κατακτητές. Μεταξύ άλλων ξεχωρίζει η καταστροφή της ιταλικής μεραρχίας Brenero στο Μακρυνόρος από τον ΕΔΕΣ, όπως επίσης οι μάχες της Γουρίτσας (Μυρτιά) και της Αμφιλοχίας εκ μέρους του ΕΛΑΣ.
6) Ήταν οι σχέσεις των παραπάνω οργανώσεων αρμονικές;
Η Αιτωλοακαρνανία υπήρξε ανέκαθεν οριακό σημείο μεταξύ της επικράτειας του ΕΔΕΣ (με κέντρο την Ήπειρο) και του ΕΑΜ (με κέντρο την Ευρυτανία). Ως εκ τούτου, οι δύο οργανώσεις συγκρούστηκαν αρκετές φορές μεταξύ τους. Τον Μάιο του 1943 ο ΕΔΕΣ Τριχωνίδας διαλύθηκε βίαια στο Θέρμο από στοιχεία του ΕΛΑΣ, ενώ ανάλογα περιστατικά σημειώθηκαν την ίδια περίοδο στο Ξηρόμερο. Τελικά, στα τέλη του έτους έλαβε χώρα ένας μικρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των δύο αντιστασιακών οργανώσεων, η λήξη του οποίου σήμανε την παντοδυναμία του ΕΛΑΣ στη δυτική Ελλάδα.
7) Υπήρξαν πράξεις αντίστασης με ελάχιστα οργανωμένο χαρακτήρα;
Εκτός των πληγμάτων που επέφερε ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ στις δυνάμεις του Άξονα, ο τοπικός πληθυσμός συνέβαλλε συχνά στην αντιστασιακή προσπάθεια. Αρκετά μικρά σαμποτάζ διενεργήθηκαν από μεμονομένα άτομα δίχως καμία οργάνωση, ενώ η αναγραφή συνθημάτων σε τοίχους ή οι κλοπές εις βάρος της εχθρικής διοίκησης πραγματοποιήθηκαν επίσης από αμάχους που απλώς δεν ήταν ευνοϊκά διακείμενοι έναντι των κατακτητών. Απέναντι σε αυτές τις ενέργειες οι Γερμανοί απάντησαν με αντίποινα, καταστρέφοντας συχνά ολόκληρους οικισμούς για να εκδικηθούν το θάνατο ενός αξιωματικού τους.
8) Πως βίωσε ο τοπικός πληθυσμός την Κατοχή;
Όπως προκύπτει από τις προφορικές μαρτυρίες, οι ντόπιοι βίωσαν την εξαθλίωση. Η πείνα μάστιζε την περιοχή, αποτελώντας αιτία για την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Σε αυτή την κατάσταση συντελούσαν καθοριστικά οι επιτάξεις τις οποίες διενεργούσαν οι κατακτητές και οι συνεργάτες τους, όπως επίσης το γεγονός πως εκείνη την περίοδο τα περισσότερα χωράφια χρησιμοποιούνταν για την καλλιέργεια του καπνού. Επιπλέον, η τρομοκρατία που ασκούσαν οι άνδρες του Άξονα ενέτεινε την ανασφάλεια στην ύπαιθρο. Αρκετοί άνθρωποι εκτελέστηκαν δίχως να έχουν συμμετάσχει στο αντιστασιακό κίνημα, ενώ συχνά οι οικογένειες των ανταρτών έπεφταν θύματα της εκδικητικότητας των αντιπάλων τους.
9) Μετά την απελευθέρωση, αποδόθηκαν ευθύνες για τα δεινά του τόπου;
Όχι. Ο Εμφύλιος Πόλεμος λειτούργησε εν πολλοίς ως μέσο για τη διαγραφή του σκοτεινού παρελθόντος αρκετών δοσιλόγων πολιτών ή επίορκων αξιωματικών, οι οποίοι παρουσιάστηκαν ως πολέμιοι του κομμουνιστικού κινδύνου. Για παράδειγμα, ο διοικητής του Τάγματος Ασφαλείας (ορθότερα, Τάγμα Ευζώνων) Αγρινίου, Γεώργιος Τολιόπουλος, συνέχισε να σταδιοδρομεί στον Ελληνικό Στρατό δίχως να λογοδοτήσει ποτέ για τις πράξεις του. Πέθανε πλήρης τιμών το 1962, φέροντας τον βαθμό του συνταγματάρχη. Επιπλέον, κανένας από τους άνδρες του δεν υφίστατο την όποια ποινή, ενώ κάτι ανάλογο συνέβη βέβαια με όσους Γερμανούς επιβίωσαν της υποχώρησής τους από τα Βαλκάνια.
ΠΗΓΕΣ
1. Κακογιάννης Θ., Μνήμες και Σελίδες της Εθνικής Αντίστασης, Κωσταράκης, 1997
2. Μπάδα Κ.-Σφήκας Θ. (επιμ.), Κατοχή-Αντίσταση-Εμφύλιος: Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940-1950, Παρασκήνιο, 2010
3. Πέπονας Μ., Μαχόμενοι στη Δυτική Στερεά, Bookstars, 2016
4. Σκιαδάς Ν., Καπετάν Επαμεινώνδας, 1989
5. Φλόκας Χ. Η., Εθνική Αντίσταση (1942-1945)- Ο ΕΔΕΣ και οι Αντάρτες του, 1994
