Από το 1900 έως το 1910 αρχίζει στο Αγρίνιο να συστηματοποιείται η επεξεργασία και εμπορία των καπνών. Στην πόλη αρχίζουν να αναγείρονται μεγάλα ορθογώνια διώροφα κτίρια με πολλά ανοίγματα στην πρόσοψη, κτισμένα από πέτρα και ξύλο με νεοκλασική τεχνοτροπία στην εξωτερική όψη και ενιαίο εσωτερικό.
Στον πρώτο όροφο στοιβάζονταν τα ανεπεξέργαστα καπνά πάνω σε ξύλινα τελάρα (κρεβαταριές), ώστε τα καπνόφυλλα να αερίζονται και να προστατεύονται από το σάπισμα, ενώ τα μικρά περιμετρικά παράθυρα εξασφάλιζαν τον απαιτούμενο αερισμό και περιόριζαν ταυτόχρονα το φωτισμό του χώρου. Από κει οι στοιβαδόροι μετέφεραν στην πλάτη τους τα ανεπεξέργαστα καπνά στα «σαλόνια» του δευτέρου ορόφου όπου γινόταν η επεξεργασία του καπνού με το φως της ημέρας. Όταν αυτή η επεξεργασία ολοκληρωνόταν, γίνονταν πάλι δέματα και μεταφέρονταν ξανά στις κρεβαταριές για να στεγνώσουν.
Τους καπνεργάτες τους προσλάμβανε ο αρχιεργάτης ή ο πρωτομάστορας που ήταν υπεύθυνος απέναντι στην εργοδοσία, επέβλεπε την καλή και γρήγορη επεξεργασία των καπνών και καθόριζε ανάλογα με τον εργάτη το μεροκάματο. Να σημειώσουμε εδώ ότι ένας αρχιεργάτης με έναν βοηθό, διεύθυναν συνολικά εβδομήντα ως εκατό εργάτες και εργάτριες.
Το 1910 εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο Αγρίνιο το σύστημα της επεξεργασίας σε «τόγκα» (τα φύλλα χωρίζονται ποιοτικά και δεν δεματοποιούνται αμέσως, αλλά τσαλακώνονται στα πατητήρια για να δεματοποιηθούν αργότερα).
Οι εργάτες και οι εργάτριες που δουλεύουν στα καπνομάγαζα της πόλης χωρίς καθόλου εργασιακά δικαιώματα σε μια επίπονη και ανθυγιεινή εργασία με πολύ χαμηλή αμοιβή, αντιλαμβάνονται σιγά- σιγά ότι η απουσία οργάνωσης τους καθιστά εξαιρετικά αδύναμους μπροστά στην αυθαιρεσία των αφεντικών και το 1911 ιδρύουν στο Αγρίνιο το Σωματείο Καπνεργατών «Η Αλληλοβοήθεια», που αποτέλεσε το βασικό κορμό του εργατικού κινήματος της πόλης και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Αγρινίου.. Ιδρυτικά μέλη όπως καταμαρτυρεί ένας πίνακας που υπάρχει ακόμα και σήμερα ανηρτημένος στο Εργατικό Κέντρο Αγρινίου, ήταν οι: Σακαρέλης Δημήτρης, Κασούμης Στέργιος, Παρθένης Αριστείδης, Μυτιλιός Απόστολος, Κλάκιας Θεμιστοκλής, Λιάκος Απόστολος, Κουτσομήτσος Σωτήρης, Τριανταφύλλου Δημήτρης, Καρότος Θεόδωρος, Βασιλείου Επαμεινώντας, Καρναούτης Βασίλειος και Ευαγγέλλου ή Νιάκας Χρ.
To 1920 είχαμε την πρώτη σύγκρουση των καπνεργατών με την εργοδοσία με αφορμή την «τόγκα», επειδή με το σύστημα αυτό οι εργοδότες χρησιμοποιούσαν γυναίκες που τα μεροκάματά τους ήταν πολύ χαμηλότερα από των αντρών, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανεργία στις τάξεις των καπνεργατών. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι τα αντρικά μεροκάματα στα καπνομάγαζα έφταναν τις 85 δρχ. ενώ τα γυναικεία στις 37 δρχ.
Το πρόβλημα της ανεργίας των καπνεργατών διογκώθηκε με την εγκατάσταση των Προσφύγων, οι οποίοι, λόγω της απελπιστικής οικονομικής τους κατάστασης, έδωσαν “φτηνά εργατικά χέρια” στους καπνεμπόρους της πόλης.
To 1926 η κατακόρυφη άνοδος του συναλλάγματος, είχε άμεσες ευεργετικές επιπτώσεις στο καπνεμπόριο. Η Αγγλική λίρα πραγματοποίησε άλμα από τις 350 στις 450 δρχ., με αποτέλεσμα οι καπνέμποροι να κερδίσουν τεράστια ποσά. Οι καπνεργάτες κινητοποιούνται και απαιτούν ανάλογη αύξηση στα πενιχρά τους μεροκάματα.
Οι καπνέμποροι, στις 31 Ιουλίου του 1926, ανακοινώνουν στο Σωματείο των καπνεργατών την απόφασή τους να αυξήσουν τα μεροκάματα των αντρών κατά 5 δραχμές, να φτάσουν δηλαδή στις 90 δραχμές, ενώ τα γυναικεία να παραμείνουν στις 37 δρχ.
Αυτό θεωρήθηκε «εμπαιγμός» από τους καπνεργάτες οι οποίοι αξίωναν 120 δραχμές για οροφή στα αντρικά μεροκάματα και αύξηση 15% στα γυναικεία.
Οι καπνέμποροι αρνούνταν κατηγορηματικά και έτσι οι καπνεργάτες πιστεύοντας ότι η αδιαλλαξία της εργοδοσίας θα καμφθεί, κήρυξαν απεργία το Σάββατο 31 Ιουλίου 1926.
«Μετά την κήρυξιν της απεργίας, οι απεργοί συνεκεντρούντο καθ’ ομίλους έξωθεν των καπνεργοστασίων και καπναποθηκών και ημπόδιζον την λειτουργίαν αυτών δι’ απεργοσπαστών ή ελευθέρων εργατών τρομοκρατούντες αυτούς. Την νύκτα εκοιμώντο έξωθεν των εργοστασίων, τοποθετούντες σκοπούς με «νούμερα», δια να μην πλησιάσουν οι ιδιοκτήται. Εκ της στάσεως αυτής των απεργών προεκλήθησαν και πολλά επεισόδια….» (εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» της 11ης Αυγούστου 1926)
Οι μέρες περνούσαν, οι δύο πλευρές έμεναν αμετακίνητες στις αρχικές θέσεις τους και το σωματείο, μετά από 8 ημέρες απεργίας χωρίς καμία πρόοδο στις διαπραγματεύσεις, βρέθηκε μπροστά σε δίλημμα: Αν συνέχιζε την απεργία, θα άρχιζε η διαρροή, αφού οι ανάγκες εκατοντάδων οικογενειών ήταν πιεστικές, ενώ αν αποφάσιζε την μαχητική παρουσία με δυναμικές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, η σύγκρουση με την Χωροφυλακή θα ήταν αναπόφευκτη.
Αποφασίζουν το δεύτερο και ζητούν άδεια για να συγκεντρωθούν οι απεργοί την Δευτέρα, 9 Αυγούστου, στην πλατεία της Αγοράς, (Πλατεία Στράτου, σημερινή Πλατεία Ειρήνης) εκεί όπου γίνονταν όλες οι πολιτικές εκδηλώσεις. Οι αρχές αρνήθηκαν, αλλά τους χορήγησαν άδεια για την συγκέντρωσή τους στο χώρο της Αγίας Σωτήρας (το σημερινό Πάρκο), που τότε ήταν εκτός της πόλης.
Από το πρωί της Κυριακής 8 Αυγούστου, οι απεργοί άρχισαν να συγκεντρώνονται στον χώρο της Αγίας Σωτήρας, με μαύρες σημαίες πάνω στις οποίες έγραφαν: «Δικαία απαίτησις, ή 100 δράμια ψωμί ή ένα χρόνο απεργία». Γύρω στις 8 το πρωί είχαν συγκεντρωθεί γύρω στους 8000 απεργούς. Οι αρχές είχαν τοποθετήσει ισχυρή δύναμη χωροφυλακής στην «καμπή» της οδού Αγρινίου-Αμφιλοχίας, λίγο πιο πάνω από το Ταχυδρομείο και δύναμη Ευζώνων, που είχε έρθει από το Μεσολόγγι, έξω από το εξοχικό κέντρο «Χαραυγή». (Το Ταχυδρομείο βρισκόταν στο οίκημα Κιτσοπάνου, περίπου στην δεξιά γωνία Παπαστράτου και Κιλκίς και η «καμπή» είναι το τέρμα της Παπαστράτου και αρχή της Βενιζέλου. Το εξοχικό κέντρο «Χαραυγή» βρισκόταν στο χώρο δίπλα από το σημερινό Εργατικό Κέντρο προς Πολυχρόνη.)
Μετά από τους λόγους που εκφωνήθηκαν, η συγκέντρωση διαλύθηκε και οι απεργοί σκορπίστηκαν άλλοι προς τον προσφυγικό συνοικισμό Αγ. Κωνσταντίνου και άλλοι προς την πόλη. Η ομάδα που κατευθύνθηκε προς την πόλη, ήρθε αντιμέτωπη με τις δυνάμεις της Χωροφυλακής. Ο ταγματάρχης Ζαμπετάκης που ήταν επικεφαλής, τους προέτρεψε να κατέβουν προς την πόλη ανά δύο άτομα. Οι απεργοί διαβεβαίωσαν τον Ζαμπετάκη ότι η συγκέντρωσή τους είχε διαλυθεί, αλλά αρνήθηκαν να χωριστούν σε ομάδες των δύο. Ακολουθεί συμπλοκή και η διαταγή του ταγματάρχη να πυροβολήσουν στον αέρα ήταν η αφορμή να επιτεθούν με πέτρες μερικές εργάτριες στην δύναμη της χωροφυλακής.
Οι σφαίρες που μέχρι τότε έπεφταν στον αέρα, γύρισαν προς τους απεργούς. Μία σφαίρα βρίσκει στο κεφάλι τον νεαρό, σχεδόν παιδί, Θεμιστοκλή Καρανικόλα, που, σύμφωνα με μαρτυρίες, βρέθηκε τυχαία στο χώρο του επεισοδίου. Μία άλλη σφαίρα τραυματίζει θανάσιμα την έγκυο καπνεργάτρια Βασιλική Γεωργαντζέλη, που ξεψύχησε λίγο αργότερα. Ήταν 29 ετών και είχε ήδη δύο παιδιά, τον Γεράσιμο 9 ετών και την Παρασκευή 5 ετών. Ο εργάτης Δ. Τσαμπάς τραυματίζεται σοβαρά στο μπράτσο, που ακρωτηριάστηκε.
Το νέο διαδίδεται στο Αγρίνιο γρήγορα και η κηδεία της Βασιλικής Γεωργαντζέλη και του Θεμιστοκλή Καρανικόλα, γίνεται στον Άγιο Δημήτριο παίρνοντας μορφή συλλαλητηρίου.
Η απεργία κράτησε για τριάντα δύο μέρες ακόμη και λύνεται με επιτυχία. Οι καπνεργάτες με τον αγώνα τους πέτυχαν αύξηση κατά 10-13%.
Τις επόμενες μέρες και για να τρομοκρατηθούν οι καπνεργάτες, συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν στη Σκιάθο αρκετοί συνδικαλιστές, μεταξύ των οποίων και ο γενικός γραμματέας του Σωματείου.
Το Μάιο του ΄29 ξαναγίνονται μεγάλες κινητοποιήσεις καπνεργατών με αιτήματα σχετικά με το ταμείο ασφάλισης.
Το Σεπτέμβριο του ΄29 ξεκινά απεργία, ενώ τον Οκτώβριο γίνονται αιματηρά επεισόδια. Η χωροφυλακή μπαίνει στην αυλή του κτιρίου όπου βρίσκονταν η εργατική λέσχη (πλ. Σουλίου) για να απαγορεύσει τη συνεδρίαση της διοίκησης του Σωματείου καπνεργατών.
Στις συγκρούσεις που ακολούθησαν τραυματίζονται σοβαρά 2 χωροφύλακες από πυροβολισμούς (ο επικεφαλής χωροφυλακής Δημητρόπουλος) και τρεις καπνεργάτες ελαφρά.
Ακολούθησαν συλλήψεις.
Επιμέλεια συραφή κειμένων: Λευτέρης Τηλιγάδας
Πηγές
Το σωματείο καπνεργατών Αγρινίου και η αιματηρή καταστολή της απεργίας τους τον Αύγουστο του 1926. epoxi.gr
Αγρίνιο, η πόλη του καπνού Εργασία Γ’ τάξης Γυμνασίου Αγίου Βλασίου στο μάθημα της Τοπικής Ιστορίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ράπτη Δήμητρα ΠΕ02-Φιλόλογο iaitoloakarnania.gr
