Η προέλαση του «Κόκκινου Στρατού» στη Βόρειο Βαλκανική υποχρέωσε την Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση της Ελλάδας, να αποσύρει τμηματικά και γρήγορα από τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου 1944 το σύνολο των δυνάμεων κατοχής, που είχε στην Ελλάδα, για να μην αποκοπούν και εξοντωθούν ή αιχμαλωτιστούν από τις ένοπλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και τις τέσσερις μεραρχίες του «Κοινοβουλίου των Παρτιζάνων» της «Ομοσπονδιακής Κοινότητας των Ισότιμων Εθνοτήτων της Γιουγκοσλαβίας».
- του Λ. Τηλιγάδα |
| red line
Από τις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 και μετά την αποχώρηση των Ιταλών, το Αγρίνιο βρίσκονταν κάτω από την απόλυτη στρατιωτική γερμανική κατοχή της 104ης Μεραρχίας Κυνηγών που είχε την έδρα της στην πόλη, η οποία μαζί με την 1η ορεινή μεραρχία «Εντελβάις» συναποτελούσαν το 22ο Ορεινό Σώμα του στρατού της Βέρμαχτ με έδρα τα Γιάννενα και διοικητή τον στρατηγό Karl Hubert Lanz (Καρλ Χεμπερτ Λάντζ), που είχε υπό τον έλεγχό του την περιοχή από την Κορυτσά ως το Μεσολόγγι και από το Μέτσοβο ως το Ιόνιο.
Διοικητής των «Κυνηγών» στο Αγρίνιο ήταν ο στρατηγός Hartwig von Ludwiger (Άρτβικ φον Λούντβιγκερ)[1], ο οποίος εκτός από τον νομό της Αιτωλοακαρνανίας είχε στη διοίκησή του και τις μονάδες των «Κυνηγών» στην Κεφαλονιά, την Κέρκυρα και την Ήπειρο.
Ήδη από τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου είχε αρχίσει η σύμπτυξη των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή και η αποχώρησή τους.
Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1944 στην πόλη του Αγρινίου, είχε μείνει μόνο το τμήμα της οπισθοφυλακής, με διοικητή τον Ίλαρχο της Γκεστάπο Μίλλερ. Ο Μίλλερ είχε στην ευθύνη του τις αποθήκες τροφίμων και εφοδιασμού της μεραρχίας (βρισκόταν στη θέση «Ρουπακιάς», εκεί που σήμερα είναι οι εργατικές κατοικίες του Αγίου Ιωάννη του Ριγανά), τις οποίες και ανατίναξε το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου, για να μην «πέσουν στα χέρια» των ΕΛΑΣιτών.
Η αποχώρηση και του τελευταίου Γερμανού στρατιώτη από την πόλη ολοκληρώθηκε στις 5:00 το απόγευμα της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Μίλλερ και οι στρατιώτες του εγκατέλειψαν το Αγρίνιο, κατευθυνόμενοι προς την Αμφιλοχία. Στις 10:00 περίπου το βράδυ πέρασαν από τη γέφυρα του Αχελώου, την οποία και ανατίναξαν, διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο και κατά το δυνατόν την υποχώρησή τους.
Η δύναμη και οι θέσεις άμυνας του Τάγματος Ασφαλείας
Από εκείνη τη μέρα ο πλήρης έλεγχος της πόλης περνάει στα χέρια του Τολιόπουλου, ο οποίος άρχισε να καταστρώνει το σχέδιο της άμυνας του τάγματος απέναντι στα τμήματα του ΕΛΑΣ, που περικύκλωναν την πόλη.
Το Τάγμα Ασφαλείας του Αγρινίου διέθετε πέντε (5) Λόχους Τυφεκιοφόρων, έναν (1) Λόχο Πολυβόλων, και ένα (1) μηχανοκίνητο τμήμα, ενώ η συνολική του δύναμη σε άνδρες άγγιζε περίπου τους οκτακόσιους (800).
Ο 1ος Λόχος είχε τοποθετηθεί στην Β.Α. γραμμής της πόλης, η οποία ξεκινούσε από το υδραγωγείο της πόλης και έφτανε ως το σπίτι του Δαναρά. Διοικητής του ήταν ο έφεδρος Υπολοχαγός Λευτέρης Μηλιάδης.
Ο 2ος Λόχος είχε αναπτυχθεί στο Δοκίμι με διαταγή να αντιμετωπίσει κάθε ΕΛΑΣίτικη επίθεση από τα Καλύβια, το Αγγελοκάστρο, αλλά και το Ζαπάντι. Διοικητής του ήταν ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Γρηγόρης Παπούτσης.
Ο 3ος Λόχος είχε τοποθετηθεί Ανατολικά, από την Γέφυρα της Αβόρανης μέχρι και τη γέφυρα της Ερμίτσας με διοικητή τον Λοχαγό Τσάπινα Γεώργιο.
Ο Λόχος των πολυβόλων (4οςΛόχος) είχε στη διοίκηση του τον Ταγματάρχη Ματθαίο Σούρτο. Τα οργανικά τμήματα του λόχου κατανεμήθηκαν σε όλους τους λόχους, ενώ ο βαρύς όλμος που διέθετε το Τάγμα, εγκαταστάθηκε στα Β.Α. υψώματα με κύρια αποστολή του την αποτροπή τη συγκέντρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στις προσβάσεις της πόλης.
Ο 5ος Λόχος, με Διοικητή τον Έφεδρο Λοχαγό Κώστα Χασουράκη, τοποθετήθηκε έξω από τον συνοικισμό του Αγ. Κωνσταντίνου, για την επιτήρηση και υποστήριξη των οδών Ζαπαντίου και Αμφιλοχίας.
Ο 6ος Λόχος με διοικητή τον Ταγματάρχη Σκεύη τοποθετήθηκε στο νεκροταφείο της πόλης για τον έλεγχο των δρόμων έφταναν ως εκεί από τα Καλύβια και το Ζαπάντι,
Τέλος το μηχανοκίνητο τμήμα με 30 άνδρες του 2ου Γραφείου και 15 άνδρες του Φρουραρχείου μπήκε στη διάθεση της Διεύθυνσης του Τάγματος. Επί πλέον ένα απόσπασμα χωροφυλάκων της Διεύθυνσης της Χωροφυλακής του Αγρινίου τοποθετήθηκε στον ανατολικό τομέα για την συμπλήρωση ενός κενού που προέκυψε σ’ αυτόν, ενώ η υπόλοιπη δύναμη της χωροφυλακής ασχολούνταν με την «εσωτερική υπηρεσία της πόλης».
Η δύναμη και οι θέσεις επίθεσης του ΕΛΑΣ
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ που ήταν διασκορπισμένες γύρω από την πόλη αριθμούσαν 7.000 περίπου μαχητές. Το 1ο Τάγμα του 42ου Συντάγματος, με διοικητή τον ανθυπολοχαγό τον Μιλτιάδη Γραβάνη και καπετάνιο τον Νάκο Μπελή ήταν απλωμένο από το Πυργί ως την Αβόρανη.
Ο εφεδρικός Λόχος του Αγρινίου (αργότερα εντάχθηκε ως 3ος Λόχος στο 1/42 τάγμα), τη διοίκηση του οποίου είχε ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του Μηχανικού Σκρέτας με καπετάνιο τον Ανδρέα Τσιχριτζή είχε τη βάση της διοίκησης του στο χωριό Βελάουστα. Διέθετε τέσσερα πολυβόλα, ενώ ο οπλισμός των ανδρών του αποτελούνταν από ατομικά ντουφέκια.
Από τον συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου μέχρι και το Δοκίμι είχε αναπτυχθεί το 1ο Τάγμα του 2/39 Συντάγματος με διοικητή τον Βασίλη Σκιαδά ή Επαμεινώνδα και καπετάνιο τον Δημήτρη Σούφρα
Το μαχητικό τμήμα της «Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (Ο.Π.Λ.Α.)», με διοικητές τον Γιάννη Μαρτινέλη, τον Νίκο Ζαχαριάδη και τον Βασίλη Ιωνά, εγκαταστάθηκε στο Ελαιόφυτο (Σμόλιανα), ενώ τον έλεγχο του δρόμου Αγρινίου – Μεσολογγίου είχε ο εφεδρικός ΕΛΑΣ Μακρυνείας.
Τέλος ο εφεδρικός ΕΛΑΣ του Μεσολογγίου κατείχε τη γραμμή των Σιδηροδρόμων Βορειοδυτικής Ελλάδας (Σ.Β.Δ.Ε.) που ένωνε την Πάτρα με το Αγρίνιο.
Την διοίκηση όλων των παραπάνω δυνάμεων ανέλαβε ο μόνιμος λοχαγός Φοίβος Γρηγοριάδης ή Βερμαίος, ο οποίος ήταν διοικητής του 42ου Συντάγματος.
Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 1944
Η επιχείρηση της απελευθέρωσης του Αγρινίου ξεκίνησε από το μεσημέρι της Δευτέρας 11 Σεπτεμβρίου με προωθητικές κινήσεις μικρού βάθους και με την προπαρασκευή της επίθεσης με πυρά όλμων στις γραμμές των ταγματασφαλιτών του Τολιόπουλου.
Πραγματοποιήθηκαν δύο αναγνωριστικές επιθέσεις του ΕΛΑΣ, η πρώτη το μεσημέρι από τα Β.Α. σημεία της πόλης και η δεύτερη το απόγευμα από τον Συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου.
Τα γεγονότα της 12ης Σεπτεμβρίου 1944
Στις 3:00 το πρωί της Τρίτης, 12 Σεπτεμβρίου 1944, τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής επιτέθηκε στο προωθημένο φυλάκιο των ταγματασφαλιτών στο γεφύρι Ρόκκα του Δοκιμίου. Οι γερμανοτσολιάδες συμπτύχθηκαν και κατέλαβαν το χαντάκι ανάμεσα στα αγροκτήματα του Γρηγόρη Σκανδάλου και των αδελφών Καρατσώρη, όπου αμύνθηκαν σθεναρά.
Όπως αναφέραμε παραπάνω διοικητής του 2ου Λόχου των γερματσολιάδων που είχε αναπτυχθεί στο Δοκίμι, ήταν ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Γρηγόρης Παπούτσης, ενώ η συνολική δύναμη του λόχου ήταν 64 άνδρες, οι οποίοι είχαν διαιρεθεί σε δύο τμήματα. Στο πρώτο διοικητής ήταν ο προαναφερόμενος έφεδρος, ενώ στο δεύτερο ο παπάς του χωριού Σπύρος Καραβίας. Τα δύο αυτά τμήματα συμπτύχτηκαν και η μάχη που δόθηκε στα χωράφια του Δοκιμίου ανάγκασε τους ταγματασφαλίτες να συμπτυχθούν προς το Αγρίνιο.
Από τους άνδρες του ΕΛΑΣ τραυματίσθηκαν ο εφεδροΕΛΑΣίτης Γιώργος Κλιάφας (αιχμαλωτίσθηκε και οδηγήθηκε στις φυλακές της Αγίας Τριάδας, όπου ξεψύχησε αβοήθητος από αιμορραγία) και ο λοχίας της εθνικής πολιτοφυλακής Φώτης Τσικριτέας, ενώ από τους ταγματασφαλίτες ο παπάς Σπύρος Καραβίας, ο οποίος κατά την μεταφορά του στο Αγρίνιο υπέκυψε στα τραύματά του, και ο Γιώργος Αρμυράς.
Το πρωί της ίδιας μέρας η διοίκηση της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στέλνει τον Θόδωρο Καλλίνο – Καπετάν Αμάρμπεη και τον γραμματέα του ΚΚΕ της Στερεάς Θανάση Χατζή να ενεργήσουν την άμεση απελευθέρωση της πόλης του Αγρινίου, για να αποδεσμευτούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ και να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της Ναυπάκτου και της Άμφισσας.
Τα γεγονότα της 13ης Σεπτεμβρίου 1944
Τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης 13 Σεπτεμβρίου 1944 μια διμοιρία του ΕΛΑΣ μπήκε από τα Δυτικά με διμοιρίτη τον Περικλή Καινούργιο στην πόλη του Αγρινίου και εγκαταστάθηκε στα παρακάτω σπίτια της πόλης του Αγρινίου: Στο σπίτι του Γιάννη Σαρακογιάννη, το οποίο βρισκόταν στη γωνία που σήμερα συναντιούνται οι δρόμοι Βορείου Ηπείρου και Αργυροκάστρου, στο σπίτι του Κουτρουλού κοντά στην πλατεία Χατζοπούλου, στο σπίτι του Ευθυμίου κοντά στη Μητρόπολη και στο σπίτι του Σαμπότση. Το σύνολο των ΕΛΑΣιτών που μπήκαν στην πόλη εκείνο το βράδυ ήταν 69 άνδρες.
Την ίδια μέρα ο εφεδρικός Λόχος Αγρινίου του ΕΛΑΣ μπήκε στον συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, με διαταγή να καταλάβει ή να παρακάμψει το πολυβολείο που ήταν στο σπίτι του Λιάσκα, να προωθηθεί και να κυριαρχήσει στο χώρο γύρω από την πλατεία Μπέλλου για να συνδεθεί με τα υπόλοιπα τμήματα που θα έμπαιναν στην πόλη, το βράδυ της ίδιας μέρας. Πριν ξημερώσει όμως η 14η Σεπτεμβρίου, η διαταγή ανεστάλη, αφού ήδη είχαν αρχίσει οι συζητήσεις για την αναίμακτη παράδοση της πόλης.
Δείτε τη συνέχεια ΕΔΩ
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Hartwig von Ludwiger (1895-1947) Ο Λούντβιγκερ και οι επιζώντες της μεραρχίας του, συνελήφθησαν προς το τέλος του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. Κρατήθηκε σε στρατόπεδο και δικάστηκε από στρατοδικείο στο Βελιγράδι μεταξύ 27 Μαρτίου και 4 Απριλίου 1947, μαζί με πολλούς άλλους Γερμανούς αξιωματικούς, όπως ο γενικός διευθυντής Hans Gravenstein, ο SS- Brigadeführer und Generalmajor der Waffen-SS, ο Karl von Oberkamp κ.α. Όλοι τους καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ο Λούντβιγκερ εκτελέστηκε στις 3 ή 5 Μαΐου του 47ΠΗΓΕΣ
1 Οι 100 Μεγαλύτεροι στρατηγοί όλων των εποχών, Michael Lee Laning. Εκδόσεις Ενάλιος
2 Μεραρχία Εντελβάις: το λουλούδι του θανάτου – Του Βαγγέλη Καινούργιου ΕΔΩ
3 https://en.wikipedia.org/wiki/Hubert_Lanz
4 https://en.wikipedia.org/wiki/Hartwig_von_Ludwiger
5 “Η απελευθέρωση του Αγρινίου“, Θόδωρου Καλλίνου – Αρμάμπεη, Έκδοση Δήμου Αγρινίου, Σεπτέμβριος 1985
6 “Το Αγρίνιο“, Κώστα Δήμου Μαραγιάννη, Εκδόσεις Πάραλος, Ιούλιος 2011
