Δημοσιεύουμε το κείμενο του Χέρμπερτ Ρήντ «Η ελευθερία του καλλιτέχνη». Το κείμενο αλιεύτηκε από την ανθολογία κειμένων του αναρχισμού Anarchism, A Documentary History of Libertarian Ideas, του Robert Graham.
- Χέρμπερτ Ρηντ
Η ανθολογία αποτελεί το πιο σύγχρονο και πληρέστερο έργο καταγραφής των ελευθεριακών ιδεών. Το κείμενο βρίσκεται στο κεφάλαιο νο3 με τίτλο Τέχνη και Ελευθερία. Η εισαγωγή στο κείμενο είναι του Robert Graham. Για περισσότερες πληροφορίες και τεκμηρίωση μπορεί να επισκεφτεί κανείς το ιστολόγιο Robert Graham’s Anarchism Weblog .
Εισαγωγή
Σε αυτή το κείμενο, που εκδόθηκε για πρώτη φορά στο The Politics of the Unpolitical (London: Rutledge, 1943) και αργότερα επανεκτυπώθηκε στο To Hell With Culture (New York: Schocken Books, 1963), ο Χέρμπερτ Ρηντ τάσσεται υπέρ μιας «πειραματικής» διάθεσης για την τέχνη, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη για καλλιτεχνική ελευθερία. Ο Ρηντ θεωρούσε την τέχνη απελευθερωτική, αλλά αναγνώριζε πως μια τέτοια απελευθέρωση δεν μπορεί να επιτευχθεί στα πλαίσια της σύγχρονης κοινωνίας, για αυτό και έκανε κάλεσμα για τον μετασχηματισμό της, ώστε ο καλλιτέχνης που έχουμε όλοι και όλες μέσα μας να έρθει στο προσκήνιο.
***
Χέρμπερτ Ρηντ
Η ελευθερία του καλλιτέχνη (1943)
Η μοντέρνα τέχνη έχει διαπεράσει τα τεχνητά σύνορα και τους περιορισμούς που οφείλουμε στην μονόπλευρη και προκατειλημμένη θέαση του κόσμου από την ανθρώπινη προσωπικότητα … [Δεν υπάρχει ούτε ένα είδος τέχνης με το οποίο όλοι οι άνθρωποι πρέπει να συμφωνούν, αλλά υπάρχουν τόσα είδη τέχνης όσα είναι και τα είδη των ανθρώπων] … Κάθε είδος τέχνης αποτελεί αυθεντική έκφραση ενός είδους πνευματικής προσωπικότητας … Ο ρεαλισμός και ο ιδεαλισμός, ο εξπρεσιονισμός και κονστρουκτιβισμός, είναι όλα φυσικά φαινόμενα, και οι αντιμαχόμενες σχολές με τις οποίες οι άνθρωποι διαχωρίζονται, αποτελούν απλώς προϊόντα της άγνοιας και της προκατάληψης. Ένας πραγματικός εκλεκτικισμός μπορεί και θα έπρεπε να απολαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις της δημιουργικότητας του ανθρώπου.
Αν μπορούσαμε να φανταστούμε μια κοινωνία όπου το κάθε άτομο θα ήταν σε αναζήτηση της πορείας του αυτόνομα, παράγοντας με χαρά ότι θα επιθυμούσε να παράγει χωρίς παρεμβάσεις από τους γείτονες του, τότε, σε μια τέτοια κοινότητα, ο καλλιτέχνης, κάθε είδους, θα εξέφραζε τον εαυτό του με εκείνο τον τρόπο που θα πίστευε πως είναι ο καταλληλότερος για τον ίδιο. Οι κονστρουκτιβιστές και οι υπερρεαλιστές, οι ρεαλιστές και οι εξπρεσιονιστές, θα ζούσαν και θα εργάζονταν δίπλα-δίπλα σε τέλεια ομόνοια. Δεν υπονοώ πως μια τέτοια κοινότητα ατόμων είναι πολύ ιδεαλιστική για να την συλλογιστούμε. Είναι, στην πραγματικότητα, το ιδανικό προς το οποίο θα πρέπει να στοχεύουμε. Όμως σήμερα, ζούμε σε κοινότητες ενός πολύ διαφορετικού χαρακτήρα. Όλες οι διαφορετικές κοινωνίες που απαρτίζουν τον σύγχρονο πολιτισμό είναι, πράγματι, εξαιρετικά οργανωμένες και πολύπλοκες και, ανάλογα με τον τύπο της οργάνωσης, ενθαρρύνουν ένα συγκεκριμένο είδος τέχνης ή ακόμα και να αποθαρρύνουν κάθε είδος …
Η ελευθεριακή προσέγγιση είναι επί της ουσίας μια πειραματική προσέγγιση … Όταν η ελευθεριακή κοινωνία αναγνωρίσει ανοικτά την ύπαρξη ξεχωριστών ειδών προσωπικοτήτων και την αναγκαιότητα τους να εκφράζονται καλλιτεχνικά, θα υποβιβάσει στην αφάνεια τις καλλιτεχνικές ομάδες που περηφανεύονται λόγω της άρνησης τους να δεχτούν μη-συμβατά στιλ, κάτι που είναι ήδη η μοίρα αντίστοιχων επιστημονικών ομάδων. Κάθε είδος αποκλεισμών και δυσανεξίας είναι το ίδιο αντίθετα προς τις αρχές της ελευθερίας όσο είναι οι κοινωνικοί αποκλεισμοί και η πολιτική δυσανεξία. Από αυτή την άποψη η τέχνη και όλοι οι πολιτισμικοί τρόποι έκφρασης αποτελούν πολιτικές απόψεις …
Το μέλλον της τέχνης εξαρτάται … από την προσωπική ευτυχία. Αλλά με την «ευτυχία» δεν εννοώ την κατάσταση εύπεπτης ικανοποίησης -που είναι στην πραγματικότητα η λιγότερο προτιμητέα, από όλες τις καταστάσεις του μυαλού, για καλλιτεχνική δημιουργία. Η ευτυχία, στο πεδίο της τέχνης, σημαίνει εργασία: την ικανότητα να δημιουργείς κάτι κοντινό στην επιθυμία της καρδιάς σου. Η ευτυχία δεν βρίσκεται στην κατοχή του πράγματος που δημιουργήθηκε, αλλά στην πράξη της δημιουργίας του. Είναι η θέση που τόσο συχνά, και πολύ σωστά, υποστηρίζεται από τον Eric Gill -η θέση πως «ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι το φυσικό προϊόν της ανθρώπινης διαβίωσης, και η ανθρώπινη διαβίωση αποτελεί πρωτευόντως και από τη φύση της, θέμα της ανθρώπινης εργασίας.» Φτιάχνουμε ένα τραπέζι και το αποκαλούμε εργασία. Φτιάχνουμε μια εικόνα και την αποκαλούμε τέχνη αν θέλουμε να πουλήσουμε την εικόνα, ψυχαγωγία αν την φτιάχνουμε για την δικιά μας ευχαρίστηση. Αλλά δεν υπάρχει καμιά διαφορά πραγματικά: Η τέχνη δεν καθορίζεται από τον σκοπό για τον οποίο φτιάχνουμε κάτι, αλλά από τις εγγενείς ιδιότητες του, τις ιδιότητες με τις οποίες το έχει προικίσει ο καλλιτέχνης. Και η ευχαρίστηση από την τέχνη προέρχεται από την πράξη της δημιουργίας τους και, με έναν δευτερεύοντα και διεγερτικό τρόπο, από την πνευματική πράξη τις επαναδημιουργίας τους μέσω της περισυλλογής. Αυτό το οποίο θέλω να αποφύγω είναι οποιαδήποτε στενή αντίληψη για το τι συναντά τον καλλιτέχνη ή την καλλιτεχνική δημιουργία. Κάθε ανθρώπινο ον είναι εν δυνάμει καλλιτέχνης, και αυτή η δυνατότητα είναι μεγάλης κοινωνικής σημασίας. Το άτομο είναι αντικοινωνικό τη στιγμή της γέννησης του -παρατηρείστε τις πότες μες ενός μωρού. Το άτομο γίνεται κοινωνικό μόνο μέσω μια επίπονης διαδικασίας προσαρμογής, κατά την οποία αποκτά αυτό που, παραδόξως, αποκαλούμε «προσωπικότητα» -αλλά μόνο τον χαρακτήρα που περιλαμβάνει το αποτέλεσμα της υπακοής της προσωπικότητας στην κυρίαρχη αντίληψη της κοινωνικής κανονικότητας. Τα ψυχολογικά δεινά από τα οποία υποφέρουν τα ανθρώπινα όντα είναι προϊόντα αυτού του συμβιβασμού ή έλλειψης προσαρμοστικότητας. Αυτό που γίνεται ολοένα και πιο σίγουρο είναι πως αυτά τα δεινά μπορούν, σε μεγάλο βαθμό, να αποφευχθούν μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι άνθρωποι που φτιάχνουν πράγματα -δεν έχω άλλα αποδεικτικά στοιχεία πέρα από την παρατήρηση μου- φαίνεται να είναι λιγότερο πιθανό να υποστούν νευρική κατάρρευση και μια από τις αναγνωρισμένες μορφές θεραπείας για πνευματικές ασθένειες είναι γνωστή ως «εργοθεραπεία». Κανένας δεν θα υποδείκνυε πως η λειτουργία της τέχνης είναι μόνο να κρατά υγιείς τους ανθρώπους. Αλλά έχει την υποκειμενική επίδραση της. Ο καλλιτέχνης δεν δημιουργεί μόνο ένα αντικείμενο έξω από αυτόν: με αυτή του την πράξη αναγνωρίζει, επί της ουσίας, την ισορροπία των παρορμήσεων εντός του.
Ως εκ τούτου, η ματιά μας στην κοινωνική λειτουργία της τέχνης ενισχύει την ελευθεριακή αντίληψη για αυτή. Όλες οι μορφές τέχνης δεν είναι μόνο επιτρεπτές, αλλά επιθυμητές. Οι ανάγκες της κοινωνίας δεν περιλαμβάνουν μόνο την εξωστρεφή δομή του κόσμου στον οποίο ζούμε, αλλά, επίσης, και την εσωστρεφή δομή ενός μυαλού ικανού να απολαμβάνει τη ζωή. Ως εκ τούτου, πρέπει να αναζητήσουμε μεθόδους ενθάρρυνσης του καλλιτέχνη – του καλλιτέχνη που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση στον καθένα-μια από εμάς …
Αν υπάρχει το απόλυτα αρμονικό μυαλό – το εξισορροπημένο μυαλό μεταξύ της σκέψης και του αισθήματος, μεταξύ της διαίσθησης και της αίσθησης- είναι πιθανώς αμφίβολο, αλλά αυτό είναι, σίγουρα, το ιδανικό προς το οποίο οφείλουμε να προσπαθούμε. Μόνο ένα τέτοιο μυαλό μπορεί να εκτιμήσει την πληρότητα και τον πλούτο της ζωής. Αν καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως αυτή η ολοκληρωμένη και αρμονική ύπαρξη δεν μπορεί να υπάρξει στην σύγχρονη μορφή της κοινωνίας, τότε ο σκοπός μας θα πρέπει να είναι η αλλαγή της μορφής της κοινωνίας μέχρι μια τέτοια ζωή να καταστεί δυνατή.
Σε αυτόν τον μεγάλο σκοπό, στον οποίο η ενέργεια της ανθρωπότητας θα απορροφηθεί για τους αιώνες που θα έρθουν, μια σωστή κατανόηση της φύσης της τέχνης και της λειτουργίας του καλλιτέχνη είναι θεμελιώδης.
Σημειώσεις:
[1]Arthur Eric Rowton Gill, Άγγλος γλύπτης, τυπογράφος και δημιουργός γραμματοσειρών, από τις οποίες οι πιο γνωστές η Aries και η Sans Gill. Από το 1930 υπήρξε υπέρμαχος του σοσιαλισμού, πασιφιστής, και ένας από τους πρώτους Kαθολικούς που μίλησαν ανοικτά ενάντια στον φασισμό στην Αγγλία. Αν και Kαθολικός, υπήρξε έντονα αμφιλεγόμενος στην βρετανική κοινωνία κυρίως για την προσωπική σεξουαλική του ζωή και τα ερωτικά του έργα.
provo.gr
