Έχει το Κράτος καρδιά;

39 καλλιτέχνες, μέσα από την Έκθεση με τίτλο, «Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος», εστιάζουν με τα έργα τους στη συγκρότηση του έθνους-κράτους, ερευνώντας τα πολύπλοκα εγγενή προβλήματά του.

Δημήτρης Κατσορίδας

Πραγ­μα­τεύ­ο­νται μια σειρά ζη­τή­μα­τα σχε­τι­κά με τις κα­τα­σκευ­ές που έχουν επι­νοη­θεί γύρω από αυτό, όπως είναι ο εθνι­κι­σμός, η ταύ­τι­ση γύρω από διά­φο­ρα σύμ­βο­λα (ση­μαί­ες, εθνι­κοί ύμνοι, μνη­μό­συ­να, εορ­τα­σμοί, μνη­μεία, μύθοι), ο προ­σκο­πι­σμός, η γλώσ­σα, οι φα­ντα­σια­κές ιδέες της ιστο­ρι­κής συ­νέ­χειας, κ.λπ. Ανα­δει­κνύ­ουν το θέμα της κα­τά­χρη­σης της εξου­σί­ας μέσω της αστυ­νο­μι­κής βίας και αυ­θαι­ρε­σί­ας, της γρα­φειο­κρα­τί­ας, της λο­γο­κρι­σί­ας, του πα­νο­πτι­κού κρά­τους με τα διά­φο­ρα δί­κτυα πα­ρα­κο­λού­θη­σης (κά­με­ρες, ντρό­ουνς, κ.ά.), της πα­τριαρ­χί­ας, της ομο­φο­βί­ας, τις γε­νο­κτο­νί­ες και τις εθνο­κα­θάρ­σεις. Επί­σης, με αφορ­μή τα με­τα­να­στευ­τι­κά και προ­σφυ­γι­κά ρεύ­μα­τα, καυ­τη­ριά­ζουν τον ρα­τσι­σμό και την ξε­νο­φο­βία και την καλ­λιέρ­γεια από το κρά­τος της αντί­λη­ψης του «εμείς και οι άλλοι», καθώς τη δύ­να­μη του να κα­θο­ρί­ζει την ιθα­γέ­νεια και το ποιος δι­καιού­ται να έχει την ιδιό­τη­τα του πο­λί­τη. Επι­πρό­σθε­τα, δεί­χνουν πως μέσω των Ιδε­ο­λο­γι­κών Μη­χα­νι­σμών του Κρά­τους (ΙΜΚ) εν­σω­μα­τώ­νε­ται η κοι­νω­νία στα εθνι­κά αφη­γή­μα­τα και στους μύ­θους.

Αν λά­βου­με υπόψη την άνοδο των ακρο­δε­ξιών εθνι­κι­στι­κών πο­λι­τι­κών κομ­μά­των, τα οποία έχουν ανα­ζω­πυ­ρω­θεί διε­θνώς εξαι­τί­ας των ανι­σο­τή­των, της φτώ­χειας, της ερ­γα­σια­κής επι­σφά­λειας, της ανερ­γί­ας, της υπο­βάθ­μι­σης των δη­μό­σιων κοι­νω­νι­κών συ­στη­μά­των υγεί­ας, της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής, κ.λπ., τότε μπο­ρού­με να κα­τα­λά­βου­με πόσο επι­κίν­δυ­να έχουν αρ­χί­σει να γί­νο­νται τα πράγ­μα­τα. Διότι, όλα αυτά έχουν δη­μιουρ­γή­σει ένα κλίμα ανα­σφά­λειας και φόβου στις κοι­νω­νί­ες και επι­στρο­φής στις γνώ­ρι­μες εθνι­κές ταυ­τό­τη­τες, τις οποί­ες ενι­σχύ­ουν τα ακρο­δε­ξιά κόμ­μα­τα. Έτσι, με πρό­σχη­μα την επί­λυ­ση αυτών των προ­βλη­μά­των, δη­μα­γω­γούν, μέσω της εθνι­κής ανα­δί­πλω­σης και απο­μό­νω­σης, παρ’ ότι η εμπει­ρία δεί­χνει ότι δεν απο­σο­βούν τα προ­βλή­μα­τα, αλλά τα εντεί­νουν συ­νε­χί­ζο­ντας τις ίδιες νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές.

Όμως, για να πα­ρα­δώ­σουν οι πο­λί­τες και οι κοι­νω­νί­ες την αυ­τε­νέρ­γειά τους στο κρά­τος, πρέ­πει πρώτα να έχει καλ­λιερ­γη­θεί και δη­μιουρ­γη­θεί φόβος. Και ο εθνι­κι­σμός προ­σφέ­ρει αυτή την υπη­ρε­σία, τρο­φο­δο­τώ­ντας τις κοι­νω­νί­ες με ανορ­θο­λο­γι­κές από­ψεις, με την κα­χυ­πο­ψία προς τον «άλλον» (τον ξένο ή τον δια­φο­ρε­τι­κό), με τις θε­ω­ρί­ες συ­νο­μω­σί­ας ότι τάχα υπο­νο­μεύ­ε­ται η εθνι­κή κυ­ριαρ­χία από κά­ποια «άγνω­στα και σκο­τει­νά κέ­ντρα». Υπό­σχε­ται μά­λι­στα ότι είναι ο μόνος που μπο­ρεί να δώσει λύ­σεις, αδια­φο­ρώ­ντας για την πο­λυ­πλο­κό­τη­τα των προ­βλη­μά­των, όπως είναι η διε­θνο­ποί­η­ση και η αλ­λη­λε­ξάρ­τη­ση των οι­κο­νο­μιών, ενώ το μόνο που τον εν­δια­φέ­ρει είναι να δια­κη­ρύ­ξει την «ανω­τε­ρό­τη­τα» του έθνους ένα­ντι των άλλων εθνών, με την καλ­λιέρ­γεια του μί­σους.

Με λίγα λόγια, μπο­ρού­με να πούμε ότι δια­νύ­ου­με μια φάση αυ­ταρ­χι­κού κρα­τι­σμού, όπως προ­φη­τι­κά είχε πει ο Ν. Που­λαν­τζάς, ή αυ­ταρ­χι­κής δη­μο­κρα­τί­ας, όπου ενώ δεν εξα­φα­νί­ζε­ται η αντι­προ­σω­πευ­τι­κή δη­μο­κρα­τία, εντού­τοις βιώ­νου­με την πα­ρακ­μή της.

Όμως, για να προ­α­σπί­σου­με την δη­μο­κρα­τία, χρειά­ζε­ται να αλ­λά­ξου­με σε βάθος τις οι­κο­νο­μι­κές και κοι­νω­νι­κές δομές του κα­πι­τα­λι­σμού. Και για να γίνει αυτό χρειά­ζε­ται να ανα­πτυ­χθούν αυ­τό­νο­μα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα. Διότι, το κρά­τος δεν είναι τί­πο­τα άλλο παρά η συ­γκρό­τη­ση, κυ­ρί­ως, των συμ­φε­ρό­ντων της κυ­ρί­αρ­χης τάξης και της ορ­γά­νω­σης των σχέ­σε­ων εκ­με­τάλ­λευ­σης, χωρίς αυτό να ση­μαί­νει ότι αυτά τα συμ­φέ­ρο­ντα δεν αντι­στοι­χούν με ορι­σμέ­να συμ­φέ­ρο­ντα των κυ­ριαρ­χού­με­νων τά­ξε­ων (των «από κάτω»). Το κρά­τος πα­ρου­σιά­ζε­ται, έτσι, ως ο εγ­γυ­η­τής του «γε­νι­κού συμ­φέ­ρο­ντος» της κοι­νω­νί­ας, παρά το γε­γο­νός ότι επι­κυ­ρώ­νει τη διαί­ρε­ση της σε τά­ξεις. Από αυτό συ­νά­γε­ται ότι οι κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις και το κρά­τος, δια­μορ­φώ­νουν ένα σύ­νο­λο, όπου συ­γκρο­τη­μέ­να ασκούν μια ει­δι­κή λει­τουρ­γία, τόσο μέσω των ΙΜΚ (εκ­παί­δευ­ση, μέσα μα­ζι­κής ενη­μέ­ρω­σης, θρη­σκεία, οι­κο­γέ­νεια, αθλη­τι­σμός, κ.λπ.) και της κά­ποιας συ­ναί­νε­σης των πο­λι­τών όσο και μέσω των κα­τα­σταλ­τι­κών του μη­χα­νι­σμών, επει­δή το κρά­τος δια­θέ­τει το μο­νο­πώ­λιο αυτής της βίας. «Το κρά­τος έχει τη δυ­να­τό­τη­τα να χτί­ζει νο­σο­κο­μεία, σχο­λεία, μου­σεία, αλλά επί­σης φυ­λα­κές και στρα­τό­πε­δα συ­γκέ­ντρω­σης – πρό­κει­ται για δύο όψεις του ίδιου νο­μί­σμα­τος», όπως πα­ρα­τη­ρεί η Κα­τε­ρί­να Γρέ­γου στην ει­σα­γω­γή του Κα­τα­λό­γου.

Από τα προ­α­να­φερ­θέ­ντα συ­μπε­ραί­νου­με ότι το κρά­τος είναι εδώ και μά­λι­στα τεί­νει στην πιο αυ­ταρ­χι­κή του μορφή, δια­ψεύ­δο­ντας όσους πί­στε­ψαν στον μύθο της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.

Εντού­τοις, οι καλ­λι­τέ­χνες της Έκ­θε­σης, εξε­τά­ζο­ντας τους μη­χα­νι­σμούς κα­τα­σκευ­ής και τη δομή του κρά­τους, προ­τάσ­σουν επί της ου­σί­ας τα ζη­τή­μα­τα της δη­μο­κρα­τί­ας, των δι­καιω­μά­των, των εναλ­λα­κτι­κών μο­ντέ­λων δια­κυ­βέρ­νη­σης (δη­μο­ψη­φί­σμα­τα, εναλ­λα­γή στα όρ­γα­να, το­πι­κές λαϊ­κές συ­νε­λεύ­σεις, κ.ά.τ.), αλλά και της διε­θνούς συ­νερ­γα­σί­ας των λαών για λύ­σεις οι­κου­με­νι­κού χα­ρα­κτή­ρα, όπως είναι η κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή, η απει­λή της δη­μο­κρα­τί­ας, οι παν­δη­μί­ες κ.λπ.

Εν κα­τα­κλεί­δι, η Έκ­θε­ση μας καλεί να σκε­φτού­με υπό το πρί­σμα των ση­με­ρι­νών συν­θη­κών, υπερ­βαί­νο­ντας την το­ξι­κό­τη­τα των εθνι­κι­σμών, προ­τάσ­σο­ντας την έν­νοια του κο­σμο­πο­λί­τη, όπως ακρι­βώς είχε κυ­ριαρ­χή­σει να απο­κα­λού­νται οι πρώ­τοι σο­σια­λι­στές/-τριες.

rproject.gr