Οι κριτικές παρατηρήσεις μου χωρίζονται σε τρεις θεματικές ενότητες: η πρώτη αναφέρεται σε πρόβλημα της ταυτότητας του κόμματος, η δεύτερη στο πρόγραμμα και τον πολιτικό σχεδιασμό και η τρίτη εξετάζει τη σχέση του κόμματος και κοινωνίας. Σχετικά με το πρόβλημα της ταυτότητας διαπιστώνω ότι ο Τσακαλώτος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο πρόβλημα αυτό. Σε δύο σημεία της συνέντευξής του τονίζει επί λέξει: «Επιμένω ότι το κόμμα μας πρέπει να έχει ισχυρή ταυτότητα με βάση την οποία μπορεί να απευθύνεται σε μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας».
Και πιο κάτω επανέρχεται τονίζοντας εμφατικά: «Ενα κόμμα πρέπει να έχει ταυτότητα, δεν μπορεί να αποτελεί το άθροισμα κεντρώων, κεντροαριστερών, αριστερών, ριζοσπαστικών και άλλων απόψεων». Και ανακύπτει το ερώτημα πώς «κατασκευάζεται» η ταυτότητα ενός πολιτικού κόμματος και μάλιστα ενός αριστερού πολιτικού κόμματος όπως είναι ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.; Ακολουθούμε την απαρχαιωμένη μέθοδο της «κατασκευής» του κόμματος ως πολιτικού υποκειμένου εντός του παραδεδομένου και ιδεολογικού σύμπαντος ή μήπως πρώτα ανατρέχουμε στις νέες κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πολιτική κοινωνίας και μετά κάνουμε το βήμα προς τη δημιουργία του κόμματος όχι του υποκειμένου, αλλά ως πλέγματος σχεσιακών κοινωνικών αναφορών;
Στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για την υποκειμενοκεντρική μέθοδο «κατασκευής» του κόμματος. Αυτή η μέθοδος ακολουθείται εδώ και δύο αιώνες, δηλαδή από τότε που η ανθρώπινη πολιτική συνθήκη ορίζεται ως αντιπροσωπευτική δημοκρατία και ιδρύονται τα πολιτικά κόμματα. Η δεύτερη μέθοδος μπορεί να ονομασθεί επικοινωνιοκεντρική και αυτή αντί να προτάσσει το κόμμα-υποκείμενο αποδίδει πρωτεύοντα ρόλο στην ίδια την κοινωνία με τις αγωνίες και τα οράματά της για την οργάνωση της πολιτικής.
Ο Τσακαλώτος είναι σαφές ότι υιοθετεί την υποκειμενοκεντρική μέθοδο «κατασκευής» της ταυτότητας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. ως ριζοσπαστικού αριστερού πολιτικού κόμματος. Αλλά υποθέτω ότι έχει μελετήσει τον συνάδελφο Ράσελ Ντάλτον, ο οποίος χρησιμοποιεί μια εύστοχη μεταφορά για να εκφράσει τη δυσφορία που αισθανόμαστε όλοι μας μπροστά σ’ ένα κόμμα-υποκείμενο-εργαλείο άσκησης της πολιτικής.
Η απέχθεια που αισθανόμαστε για την πολιτική έχει την αφετηρία της σε αυτή ακριβώς τη μέθοδο «κατασκευής» της ταυτότητας. Εάν η πολιτική ήταν οποιοδήποτε άθλημα τότε η μεταφορά του Ντάλτον είναι πραγματικά εύστοχη: «Είναι σαν οι πεπειραμένοι οπαδοί του αθλήματος της πολιτικής να αποδεσμεύονται από τους κομματικούς παίκτες που βλέπουν στο γήπεδο». Οι πολίτες σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία δεν τοποθετούνται στις κερκίδες σ’ ένα γήπεδο που παίζεται η πολιτική ως άθλημα! Μπορεί αυτό να συνέβαινε και να εξακολουθεί να συμβαίνει, αλλά αποστολή (Aufgabe) της Αριστεράς είναι να καταστήσει την πολιτική πρωταγωνίστρια στην ανθρώπινη συνθήκη.
Δύο λόγια τώρα για τη δεύτερη ενότητα «Πρόγραμμα και πολιτικός σχεδιασμός του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.». Στο θέμα αυτό ο Τσακαλώτος είναι πράγματι και ριζοσπάστης και ρηξικέλευθος. Διακρίνεται για την κριτική ικανότητά του (Urteilskraft) να ιεραρχεί πολιτικά κεφάλαια και κοινωνικά ζητήματα και να προτείνει πολιτικές λύσεις. Υποστηρίζει ότι οι ανισότητες και πιο συγκεκριμένα οι οικονομικές ανισότητες είναι η «πρώτη αρχή» κακοδαιμονίας της σύγχρονης κοινωνίας. Είναι το εμπόδιο για το αριστοτελικό «ευ ζην» των πολιτών.
Λέει επί λέξει: «Δεν χρειαζόμαστε τόσους πολλούς εκατομμυριούχους και ταυτόχρονα τόσους πολλούς που δεν έχουν τίποτα». Σημειώνω το εξής: στις προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. επί Τσίπρα η καταπολέμηση των ανισοτήτων κατείχε κεντρική θέση. Στην περίπτωση όμως του Τσακαλώτου διαπιστώνω ότι για τον υποψήφιο πρόεδρο το κοινωνικό ζήτημα των ανισοτήτων καθίσταται η «πρώτη αρχή» του πολιτικού σχεδιασμού του. Διά γυμνού οφθαλμού γίνεται σαφές ότι οι δύο τρέχουσες μεταβάσεις (όπως λέμε στη δημοσιογραφική γλώσσα), δηλαδή η πράσινη και η ψηφιακή, βαθαίνουν τις κοινωνικές ανισότητες.
Ενα ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., που θα δημιουργηθεί με την εναλλακτική μέθοδο «κατασκευής» που προτείνω, είναι εκείνο που θα απαλλάξει την ελληνική κοινωνία από τη φενάκη της προόδου μέσω της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Ο Τσακαλώτος στη συνέντευξή του τονίζει να γίνει η πράσινη μετάβαση «κόκκινη». Λέει επί λέξει: «Εγώ πιστεύω αν δεν είναι κόκκινη -με άλλο παραγωγικό μοντέλο, με δημόσια ΔΕΗ,- με ενεργειακές κοινότητες…».
Στο σημείο αυτό κάνω μια ακόμη μετακριτική παρατήρηση: ο Τσακαλώτος έχει συλλάβει το γεγονός (factum) των ριζικά νέων κοινωνικών συνθηκών αλλά και ο ίδιος όπως και άλλοι επιστήμονες και πολιτικοί δεν μπορούμε να τις εντάξουμε σε σύγχρονα ερμηνευτικά σχήματα. Η εποχή μας έχει ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό: η σκέψη και επομένως και η πολιτική είναι αδύναμες μπροστά στην παγκόσμια κοινωνική κοσμογονία.
Για το τρίτο θέμα των σχέσεων κόμματος και κοινωνίας κάνω μόνον μία τηλεγραφική σημείωση: το θέμα αυτό συνδέεται με το πρόβλημα της ταυτότητας του κόμματος, αλλά πρωτίστως συσχετίζεται με την «ιδεολογία των κοινών», η οποία κατά την επιστημονική άποψή μου είναι η ριζοσπαστική ιδεολογία του εικοστού πρώτου αιώνα.
Ο Τσακαλώτος ως υποψήφιος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., που φιλοδοξεί να γίνει ο επόμενος πρωθυπουργός της Ελλάδας, δεν χρειάζεται να κάνει τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο παρά να απαντήσει ο ίδιος στα τρία ζητήματα που έθεσε με τη συνέντευξή του προ δημόσια διαβούλευση. Και επιπλέον να αντιληφθούμε όλοι μας, πολίτες και πολιτικοί, ότι η υπό επεξεργασία επικοινωνιακή θεωρία και η υπό διαμόρφωση θεωρία των κοινών αποτελούν πηγές έμπνευσης για τις κομματικές ιδεολογίες της εποχής μας.
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
efsyn.gr
