Η διαλεκτική ως γνωστόν γεννήθηκε στην Ελλάδα και γι’ αυτό διατυπώνεται θέση θεμελιακά αντίθετη από αυτήν του άρθρου των συναδέλφων καθηγητών του ΑΠΘ (ΤΑ ΝΕΑ, 9-10 Δεκεμβρίου 2023), που υποστηρίζουν ότι με βάση το ενωσιακό δίκαιο μπορεί να καταργηθεί η συνταγματική απαγόρευση ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ.
1. Καίρια αφετηρία. Σύμφωνα με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (άρθρο 16, εδάφιο β’), «Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή». Τι σημαίνει ακαδημαϊκή ελευθερία; O Αριστοτέλης ανέδειξε κατά τρόπο διαχρονικά μοναδικό την ακατανίκητη ανθρώπινη επιθυμία γνώσης με τη φράση «πάντες του ειδέναι φύσει ορέγονται» (η φράση υπάρχει στην είσοδο του γερμανικού Πανεπιστημίου του Freiburg). Aυτή τη θεμελιώδη συνιστώσα της ανθρώπινης φύσης είναι πρωταρχικό έργο της ανώτατης εκπαίδευσης να πραγματώνει ως απόλυτη ελευθερία σκέψης, προβληματισμού, διδασκαλίας και έρευνας.
2. Οποιoσδήποτε περιορισμός αυτής της ελευθερίας αναιρεί κατ’ ουσίαν τον λόγο ύπαρξης των πανεπιστημίων. Στους περίεργους καιρούς που ζούμε, στη γενικευμένη ιδεολογία της αγοράς δεν συνειδητοποιείται άμεσα ότι στις ιδιωτικές ανώτατες σχολές που στηρίζονται κατ’ εξοχήν σε επιχειρησιακές επενδύσεις παραχαράσσεται ανεπίτρεπτα η ακαδημαϊκή ελευθερία. Αυτό δεν ισχύει σήμερα μόνο για ιδιωτικά πανεπιστήμια των ΗΠΑ που ευδοκιμούσαν και ευδοκιμούν με συμμετοχή βιομηχανικών μεγαλοεπενδυτών και υποτάσσουν τα πάντα στην αγγλοσαξονική ωφελιμιστική εμπορευματική βιοθεωρία (Münch, Academic Capitalism. Universities in the Global Struggle for Excellence, 2014). Στην Ευρώπη, αφού παρακάμφθηκαν αρχικές ενστάσεις, τα πανεπιστήμια-επιχειρήσεις νομιμοποιήθηκαν σε χώρες όπως Γερμανία, Μ. Βρετανία, Σουηδία (Weber, Die unternehmerische Universität, 2017), ακόμη και στη Γαλλία όπου τονίστηκε ότι η ανώτατη παιδεία και η έρευνα βρίσκονται σε κίνδυνο (Μοntlibert, Savoir à vendre. L’enseignement supérieur et la recherche en danger, 2004) και τέλος στην Κύπρο στην οποία, όπως επισημαίνεται, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια οργάνωσαν «προγράμματα σπουδών με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας» και «πάσχουν στο κομμάτι της έρευνας» (Καθημερινή, 20 Νοεμβρίου 2022).
3. Η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία έχει ως γνωστόν κυριεύσει από πολλών ετών την Ευρωπαϊκή Ενωση και ειδικά το Δικαστήριο της Ε.Ε., το οποίο αγνοεί παντελώς τους περιορισμούς της ακαδημαϊκής ελευθερίας στις ιδιωτικές ανώτατες σχολές. Ειδικά στην αναφερόμενη στο άρθρο απόφαση της 6ης Οκτωβρίου 2020 (C-66/18) αποφαίνεται -παραγνωρίζοντας υποκριτικά την πραγματικότητα των ιδιωτικών ΑΕΙ- ότι το άρθρο 13, εδ.β’ προστατεύει την ακαδημαϊκή ελευθερία ως ελευθερία της έκφρασης και επιπλέον τη θεσμική διάσταση της προστασίας του οργανωτικού πλαισίου της και θεωρεί ότι η διάσταση αυτή ενσωματώνει και την προστασία της ελευθερίας ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (άρθρο 14 παρ.3) με την έννοια ότι το άρθρο αυτό προστατεύει μόνο τα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ω, της ακραίας υποδούλωσης στον νεοφιλελευθερισμό!
Συμπέρασμα: Το δίκαιο της Ε.Ε. όχι μόνο δεν θεμελιώνει τη νομοθετική δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών ανώτατων σχολών, αλλά επιβάλλει να αποφευχθεί η προσφυγή σ’ αυτήν γιατί αγνοεί προκλητικά τους καίριους περιορισμούς ακαδημαϊκής ελευθερίας που θα προκαλούσε η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ακόμη πιο απαράδεκτες, πρωτοφανείς συνέπειες στην ακαδημαϊκή ελευθερία θα είχε η ίδρυση στην Ελλάδα ανωτάτων σχολών συνεργαζόμενων με πανεπιστήμια χωρών που υπάγονται στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), διεθνώς ακραίου εκφραστή της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας και πρακτικής.
*Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Στρασβούργου, πρ. καθηγητής ΔΠΘ
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/416179_akadimaikos-kapitalismos-kai-se-ellinika-idiotika-aei
