3. Η μαοϊκή εκτροπή: ο εμφύλιος πόλεμος, 1946-9
Η ήττα στην (αγνώστου επιδίωξης) «Μάχη της Αθήνας» και συνεπαγωγικά η Συμφωνία της Βάρκιζας που επακολούθησε με τον αφοπλισμό / αποστράτευση του ΕΛΑΣ που επέβαλε κλείδωσαν το 1945, τουλάχιστον, τη Νότια Ελλάδα στην εξουσία της Κυβέρνησης των Αθηνών και των Βρετανών Συμμάχων της.
Ένα περίπου χρόνο μετά τον αφοπλισμό και αποστράτευση του ΕΛΑΣ ο Ζαχαριάδης κηρύσσει στο Λιτόχωρο τον πόλεμο στην Κυβέρνηση των Αθηνών και των Βρετανών Συμμάχων της. Χτίζει έναν στρατό κατά βάση αγροτικό με αξιωματικούς τα στελέχη του ΚΚΕ και αποπειράται να ανακηρύξει με την ισχύ των όπλων του μια Λαϊκή Δημοκρατία στη Βόρεια Ελλάδα με πρωτεύουσα μια μεγάλη επαρχιακή πόλη της που θα διατηρούταν τυπικά «ανεξάρτητη» ως προτεκτοράτο -κατά βάση- της Γιουγκοσλαβίας.
Η ΕΣΣΔ δεν βλέπει, φυσικά, με καλό μάτι την προκύπτουσα ενίσχυση της ισχύος της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο που ήταν και η μοναδική χώρα στην Νοτιοανατολική, Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη στην οποία το μεταπολεμικό σταλινικό καθεστώς εγκαθιδρύθηκε όχι με την ισχύ των σοβιετικών όπλων αλλά με την ισχύ ενός αυθεντικού αντάρτικου και εργατικού μαζικού κινήματος.
Από την άλλη, η ΕΣΣΔ αναγνωρίζει ότι ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα αποτελούσε -εξ αντικειμένου- μια ασπίδα προστασία πρωτίστως για τα γειτονικά υπό εγκαθίδρυση σταλινικά καθεστώτα στις παρεμβάσεις και γιατί όχι στρατιωτικές επεμβάσεις του ιμπεριαλισμού. Συγκεκριμένα, απέτρεπε την με ορμητήριο την Ελλάδα διασυνοριακή παρέμβαση των Αγγλο-αμερικανών στην Αλβανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία. Η ασπίδα προστασίας που τους παρείχε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα ήταν και ο κύριος λόγος που τα σταλινικά καθεστώτα των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης ενίσχυσαν με μέτρο τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας – ΔΣΕ ώστε να μπορεί να συνεχίζει τον πόλεμο χωρίς όμως να έχει επαρκή δύναμη πυρός για να τον κερδίσει, δηλαδή να ανακηρύξει μια Λαϊκή Δημοκρατία σε μια περιοχή της Βόρειας Ελλάδας.
Επομένως, ο εμφύλιος πόλεμος του Ζαχαριάδη συνέβαλε την ίδια περίοδο στην παράλληλη παγίωση των σταλινικών καθεστώτων στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη υπό σοβιετική κηδεμονία.
Παράλληλα αποτελούσε μία μαοϊκής τεχνοτροπίας εκτροπή από τον κοινοβουλευτισμό του φιλοσοβιετικού ευρωπαϊκού σταλινισμού. Σε καμμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα, πλην της Ελλάδας και αυτό χάριν του Ζαχαριάδη, ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν κατέληξε στον εμφύλιο πόλεμο.
Στις 30 Αυγούστου 1949 ο Ζαχαριάδης αναγνωρίζει την ήττα στον εμφύλιο πόλεμό του και τερματίζει τις εχθροπραξίες με τη διαφυγή των υπολειμμάτων του ΔΣΕ στις γειτονικές σταλινικές χώρες.
Την 1η Οκτωβρίου 1949 ο Μάο Τσε Τουνγκ ανακηρύσσει την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας με την οποία και τερματίζεται ο β’ Παγκόσμιος Πόλεμος…
Ο -αδύνατο να κερδηθεί- εμφύλιος πόλεμος του Ζαχαριάδη προκάλεσε το 1946-9 μια διαχρονικής επίπτωσης αναπαραγόμενη ρήξη στην κοινωνική συνοχή του εγχώριου σχηματισμού που δεν έχει επουλωθεί ακόμα και σήμερα.
4. Οι ηττημένοι του εμφυλίου ως κοινωνικός χώρος
Από το 1950 μέχρι και την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974 οι ηττημένοι του εμφύλιου πολέμου έζησαν την πολλές φορές κλινικά σαδιστική εκδικητική μανία των νικητών.
Για να ανταπεξέλθουν στην κρατική και παρακρατική βία και τρομοκρατία, οι ηττημένοι υποχρεώθηκαν να φτιάξουν άτυπα δίκτυα αλληλοβοήθειας και αλληλοενημέρωσής τους, εξυπακούεται -ιδιαίτερα αλλά και υποχρεωτικά- φιλικά προσκείμενα προς το κόμμα (εκεί και όπου αυτό λειτουργούσε με κάποιο τρόπο).
Στον πυρήνα τους βρίσκονται οι οικογένειες των θυμάτων του εμφύλιου πολέμου και οι συμμετέχοντες με κάποιον τρόπο σ’ αυτόν. Την μετεμφυλιακή εποχή τα δίκτυα μεγεθύνονται με την προσθήκη των οικογενειών των εκτελεσμένων, των φυλακισμένων και των εξόριστων / εκτοπισμένων.
Περιφερειακά αλλά διαπλεκόμενος ποικιλοτρόπως μ’ αυτά βρίσκεται ο ευρύτερος χώρος της κοινωνικής υποστήριξής τους: συγγενείς, φίλοι, γείτονες, εργοδότες που για διάφορους λόγους ο καθένας τους συμπαρίστανται στο ανθρώπινο δράμα των θυμάτων της ήττας και τα βοηθούν ποικιλοτρόπως χωρίς να είναι υποχρεωτικά κομμουνιστές.
Τέλος, τα δίκτυα συμπλέκονται -και όχι πάντοτε αρμονικά- με τις παροικίες που είχαν συγκροτήσει οι πρώην μαχητές του ΔΣΕ που μετά την ήττα είχαν διαφύγει στα γειτονικά σταλινικά κράτη. Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ το 1981 πολλοί εξ αυτών επαναπατρίστηκαν.
Στο πλαίσιο των δικτύων αλληλοβοήθειας και αλληλοενημέρωσης οι άνθρωποί τους διαμόρφωσαν βαθμιαία μια διαμοιραζόμενη κοινωνική κοσμοαντίληψη που μπορεί να ονομαστεί «λαϊκός κομμουνιστικός μανιχαϊσμός»: ο κόσμος / καπιταλισμός συντίθεται από δύο διαρκώς αντιμαχόμενες δυνάμεις, «τους νικητές και τους ηττημένους», «τους κακούς και τους καλούς», «τους άδικους και τους δίκαιους», «τους κλέφτες και τους τίμιους», «τα παράσιτα και τους εργαζόμενους», «τους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους», «τους αντιδραστικούς και τους προοδευτικούς», «τους μαύρους και τους κόκκινους», «τους Δεξιούς και τους Αριστερούς». Σε αυτή τη λαϊκή πολιτισμική κοσμοαντίληψη εγγράφεται και ένα από τα κεντρικά προεκλογικά συνθήματα του ΣΥΡΙΖΑ το 2015: «ή Εμείς ή Αυτοί!».
Η ιδεολογική κοινωνική κοσμοαντίληψη του «λαϊκού κομμουνιστικού μανιχαϊσμού» μετασχηματίζει τα δίκτυα αλληλοβοήθειας και αλληλοενημέρωσης σε κοινωνικό χώρο μέσω του οποίου οι ανήκοντες και συμμετέχοντες με κάποιον τρόπο σ’ αυτόν υπερβαίνουν συλλογικά τις δυσάρεστες ψυχολογικές επιπτώσεις της απάνθρωπης κατάστασής τους που βιώνουν καθημερινά. Η αισιοδοξία επιστρέφει και στις εκλογές του 1958 η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά – ΕΔΑ υπό τον (πρώην βουλευτή της Ρωσικής Δούμας και μετέπειτα Μενσεβίκο Υπουργό στη Γεωργία) Ιωάννη Πασαλίδη (1885-1968) προσελκύει 939.902 ψήφους ή το 24,42%.
Επιπλέον, ο Ζαχαριάδης δεν είχε δηλώσει απερίφραστα το 1949 «Δυστυχώς, ηττηθήκαμε σύντροφοι!» για να κλείσει τον εμφύλιο πόλεμο οριστικά και αμετάκλητα. «Με το όπλο παρά πόδας» που διακήρυξε δήλωσε ότι ο εμφύλιος πόλεμος επρόκειτο να συνεχιστεί … οσονούπω. Το ΚΚΕ κληροδότησε έτσι στον κοινωνικό χώρο των ηττημένων το μύθο της (επικείμενης) «αιώνιας επιστροφής» των Κομμουνιστών (από τα σταλινικά κράτη στα οποία μεγάλο ένοπλο μέρος τους είχε διαφύγει) και στους νικητές τον εφιάλτη της επικείμενης επιστροφής τους (που παράτεινε υπέρμετρα τα κατά τα άλλα περιττά μέτρα καταστολής του κομμουνιστικού κινήματος).
Ο μύθος που (πολιτικά σκόπιμα) κληροδότησε ο Ζαχαριάδης προσέθεσε μια σαφή πτυχή θρησκευτικής πίστης στην -κατά τα άλλα κοσμική- ιδεολογία του λαϊκού κομμουνιστικού μανιχαϊσμού.
Η εκδήλωση αυτής της πίστης διαπλέχτηκε στην αντεπαναστατική μετεμφυλιακή εποχή με τις «Δηλώσεις Μετανοίας και Αποκηρύξεως Κομμουνισμού» που διαχώριζαν τους πιστούς σε «άξιους/αμετανόητους» και «ανάξιους/μετανοημένους/δηλωσίες».
Θεωρώντας το 1993 εκλογικό έτος καμπής για το εγχώριο πρωτεύον κομμουνιστικό κίνημα, διαπιστώνεται ότι ο κοινωνικός χώρος των ηττημένων του εμφυλίου απέδωσε περίπου 500.000 ψήφους (313.001 ψήφοι και 4,5% για το ΚΚΕ και 202.887 ψήφοι και 2,9% για το Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου). Το 1993 μόνο οι πιστοί ψήφισαν ένα από τα δύο πρωτεύοντα κομμουνιστικά κόμματα.
5. Η διάσπαση του ΚΚΕ
Το 1968 το ΚΚΕ διασπάστηκε στην ομάδα που ήταν εγκατεστημένη στο Εξωτερικό και την ομάδα που δρούσε στο Εσωτερικό της χώρας.
Οι Ανανεωτές / Αναθεωρητές του ΚΚΕ ήθελαν αποδέσμευση του κόμματος από τον ιστορικό φιλορωσικό σταλινισμό του, στροφή προς τον Ευρωκομουνισμό με στόχο τη δημοκρατική επίτευξη, ως μετεξέλιξη της προ-δικτατορικής ΕΔΑ, ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο».
Οι Ορθόδοξοι / Δογματικοί του ΚΚΕ επέμεναν στον παραδοσιακό φιλορωσικό σταλινισμό του, δηλαδή πρακτικά στο «κόμμα-αντιπρόσωπο» της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα.
Στην ιστορική συνέχεια, οι Ανανεωτές / Αναθεωρητές του ΚΚΕ εμφανίζονται σε διάφορες πολιτικές διαμορφώσεις, μεταλλάξεις και ονομασίες: ΚΚΕ Εσωτερικού, Συνασπισμός, ΣΥΡΙΖΑ.
Από την πλευρά τους, οι Ορθόδοξοι / Δογματικοί του ΚΚΕ απλώς παραμένουν το ΚΚΕ με τις όποιες πρόσκαιρες ενιαιομετωπικές εκλογικές συμμαχίες έκανε με τους Ανανεωτές / Αναθεωρητές (1974, 1989, 1990).
6. Η εκλογική απήχηση του κομμουνιστικού κινήματος, 1974-2019
Το Διάγραμμα που ακολουθεί αποδίδει το πλήθος των ψήφων που κέρδισαν στις εθνικές εκλογές και τις ευρωεκλογές οι δύο κεντρικές πτέρυγες του κομμουνιστικού κινήματος καθώς και το άθροισμά τους την περίοδο αναφοράς 1974-2019.
Σε όποιο έτος υπάρχει μόνο το δεδομένο του Συνόλου σημαίνει ότι οι δύο πτέρυγες κατέβηκαν ενιαιομετωπικά στις εκλογές που έγιναν το έτος αυτό.
Από τα στοιχεία του Διαγράμματος προκύπτει ότι η διαχρονική εξέλιξη της πολιτικής / εκλογικής απήχησης του πρωτεύοντος Κομμουνιστικού Κινήματος (όπως άλλωστε και όλων των κομμάτων) διαχωρίζεται σε δύο διαδοχικά στάδια:
Α. το στάδιο της συστημικής πολιτικής ευστάθειας: 1974-2009,
Β. το στάδιο της συστημικής πολιτικής αστάθειας: 2010-2019/σήμερα.
Επίσης, από τα δεδομένα και τη διαχρονική εξέλιξή τους προκύπτει ότι στο Στάδιο Α της συστημικής ευστάθειας 1974-2009, η μέγιστη έλξη που το πρωτεύον Κομμουνιστικό Κίνημα ασκεί στο εκλογικό σώμα κυμαίνεται μεταξύ του ελάχιστου των 800.000 και του μέγιστου των 1.000.000 ψήφων ή, χονδρικά, στο 8% – 10% του εκλογικού σώματος, ήτοι στο 13% – 20% όσων προσέρχονται συνήθως να ψηφίσουν (50% – 60% του εκλογικού σώματος).
Όσον αφορά, ειδικότερα, το ΚΚΕ η διαχρονική πολιτική / εκλογική απήχησή του στο εκλογικό σώμα διαχωρίζεται σε τρεις σαφείς περιόδους:
Πρώτη περίοδος Α1: 1974-1993,
Δεύτερη περίοδος Α2: 1994 – Ιούνιος 2012Β,
Τρίτη περίοδος Β: Ιούνιος 2013 – Ιούλιος 2019 και υπό εκτύλιξη.
