Στις 19-20 του Σεπτέμβρη, μετά την επίθεση «αστραπή», από αέρος και ξηράς του αζέρικου στρατού ενάντια στους «τρομοκράτες» στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι δυνάμεις αυτοάμυνας του τελευταίου δήλωσαν ότι συνθηκολογούν.
Τριάντα δύο χρόνια μετά τη δημιουργία της το 1991 η αυτοανακηρυχθείσα Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ (ή «Αρτσάχ» στη γλώσσα των Αρμενίων), η οποία δεν είχε αναγνωριστεί από καμία κρατική οντότητα, ανακοίνωσε ότι αποδέχεται την εκεχειρία για τον τερματισμό της Αζέρικης επίθεσης.
Την εφαρμογή της θα επιβλέψει η ρωσική ειρηνευτική δύναμη, περίπου 2.000 άντρες που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή μετά τον τελευταίο πόλεμο του 2020. Οι αυτονομιστές στρατιώτες θα παραδώσουν άμεσα τον οπλισμό τους.
Το Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε συνάντηση με εκπροσώπους της αρμενικής κοινότητας του Αρτσάχ στις 21 Σεπτεμβρίου στο Γιεβλάχ. Ο πρόεδρος του αυτόνομου θύλακα, Σαμβέλ Σαχραμανιάν υπέγραψε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε: «Να διαλυθούν όλα τα κρατικά ιδρύματα και οι οργανισμοί που υπάγονται σε αυτά, μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2024 όταν και η Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα πάψει να υφίσταται».
Αρνούμενοι να «επανενταχθούν» βίαια ως μειονότητα, χωρίς καμία μορφή αυτονομίας ή αξιόπιστης εγγύησης ασφάλειας, περισσότεροι από τους μισούς Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εγκατέλειψαν την προέλαση των στρατευμάτων του Αζερμπαϊτζάν, μέσα σε τρεις ημέρες, και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς προς την Αρμενία. Και η αιμορραγία δεν δείχνει σημάδια να σταματήσει. Τρομοκρατημένοι από την άφιξη των Αζέρων, οι 120.000 περίπου κάτοικοι του θύλακα σπεύδουν να απομακρυνθούν γιατί δεν πιστεύουν, ούτε ελπίζουν, ότι μπορούν να ζήσουν πια στα πατρογονικά τους εδάφη φοβούμενοι εθνοκάθαρση, ενώ όσοι από αυτούς υπήρξαν μαχητές των αυτονομιστικών δυνάμεων απειλούνται από σκληρά αντίποινα.
Οι μνήμες των πογκρόμ και των εθνοκαθάρσεων του 19ου και του 20ου αιώνα είναι ζωντανές.
Ήδη τα ειδησεογραφικά πρακτορεία αναφέρουν τη σύλληψη στο σημείο ελέγχου προς Αρμενία του επικεφαλής των αυτονομιστικών στρατιωτικών δυνάμεων μεταξύ του 2015 και 2018 Λεβόν Μνατσακαγιάν, ενώ δηλώνουν επίσης τη σύλληψη του δισεκατομμυριούχου Ρούμπεν Βαρντανιάν, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής της Αυτονομιστικής κυβέρνησης από τον Νοέμβρη του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023.
Παρά την «ειρηνική επανένταξη» που υποσχέθηκε ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ σχηματίζουν ατελείωτες ουρές με ΙΧ, λεωφορεία, φορτηγά, ή και με τα πόδια στον διάδρομο Λαντσίν-τη μόνη δίοδο προς Αρμενία. Μόλις είχαν αρχίσει να έχουν μια σχετική άνοδο της οικονομίας βασισμένοι στην εκμετάλλευση του ορυκτού τους πλούτου, του υδατικού δυναμικού και των συνεισφορών της αρμένικης διασποράς, αναγκάζονται να τα παρατήσουν όλα και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.
Εν τω μεταξύ, οι μεγάλοι σε ηλικία και τα παιδιά είναι εξαντλημένοι από τον δεκάμηνο Αζέρικο αποκλεισμό της μοναδικής διόδου του Λαντσίν από και προς την Αρμενία. Η, εκ μέρους των Αζέρων, δεκάμηνη στέρηση (από τον Δεκέμβρη του 2022) του Ναγκόρνο Καραμπάχ από τρόφιμα, φάρμακα, βενζίνες και λοιπά είδη πρώτης ανάγκης, παροχή ηλεκτρικού και φυσικού αερίου, συνιστούν, κατά το διεθνές δίκαιο, όρους γενοκτονίας. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, βλέπει «εθνοκάθαρση».