Στις 19-20 του Σεπτέμβρη, μετά την επίθεση «αστραπή», από αέρος και ξηράς του αζέρικου στρατού ενάντια στους «τρομοκράτες» στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι δυνάμεις αυτοάμυνας του τελευταίου δήλωσαν ότι συνθηκολογούν.
Τριάντα δύο χρόνια μετά τη δημιουργία της το 1991 η αυτοανακηρυχθείσα Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ (ή «Αρτσάχ» στη γλώσσα των Αρμενίων), η οποία δεν είχε αναγνωριστεί από καμία κρατική οντότητα, ανακοίνωσε ότι αποδέχεται την εκεχειρία για τον τερματισμό της Αζέρικης επίθεσης.
Την εφαρμογή της θα επιβλέψει η ρωσική ειρηνευτική δύναμη, περίπου 2.000 άντρες που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή μετά τον τελευταίο πόλεμο του 2020. Οι αυτονομιστές στρατιώτες θα παραδώσουν άμεσα τον οπλισμό τους.
Το Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε συνάντηση με εκπροσώπους της αρμενικής κοινότητας του Αρτσάχ στις 21 Σεπτεμβρίου στο Γιεβλάχ. Ο πρόεδρος του αυτόνομου θύλακα, Σαμβέλ Σαχραμανιάν υπέγραψε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε: «Να διαλυθούν όλα τα κρατικά ιδρύματα και οι οργανισμοί που υπάγονται σε αυτά, μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2024 όταν και η Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα πάψει να υφίσταται».
Αρνούμενοι να «επανενταχθούν» βίαια ως μειονότητα, χωρίς καμία μορφή αυτονομίας ή αξιόπιστης εγγύησης ασφάλειας, περισσότεροι από τους μισούς Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εγκατέλειψαν την προέλαση των στρατευμάτων του Αζερμπαϊτζάν, μέσα σε τρεις ημέρες, και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς προς την Αρμενία. Και η αιμορραγία δεν δείχνει σημάδια να σταματήσει. Τρομοκρατημένοι από την άφιξη των Αζέρων, οι 120.000 περίπου κάτοικοι του θύλακα σπεύδουν να απομακρυνθούν γιατί δεν πιστεύουν, ούτε ελπίζουν, ότι μπορούν να ζήσουν πια στα πατρογονικά τους εδάφη φοβούμενοι εθνοκάθαρση, ενώ όσοι από αυτούς υπήρξαν μαχητές των αυτονομιστικών δυνάμεων απειλούνται από σκληρά αντίποινα.
Οι μνήμες των πογκρόμ και των εθνοκαθάρσεων του 19ου και του 20ου αιώνα είναι ζωντανές.
Ήδη τα ειδησεογραφικά πρακτορεία αναφέρουν τη σύλληψη στο σημείο ελέγχου προς Αρμενία του επικεφαλής των αυτονομιστικών στρατιωτικών δυνάμεων μεταξύ του 2015 και 2018 Λεβόν Μνατσακαγιάν, ενώ δηλώνουν επίσης τη σύλληψη του δισεκατομμυριούχου Ρούμπεν Βαρντανιάν, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής της Αυτονομιστικής κυβέρνησης από τον Νοέμβρη του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023.
Παρά την «ειρηνική επανένταξη» που υποσχέθηκε ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ σχηματίζουν ατελείωτες ουρές με ΙΧ, λεωφορεία, φορτηγά, ή και με τα πόδια στον διάδρομο Λαντσίν-τη μόνη δίοδο προς Αρμενία. Μόλις είχαν αρχίσει να έχουν μια σχετική άνοδο της οικονομίας βασισμένοι στην εκμετάλλευση του ορυκτού τους πλούτου, του υδατικού δυναμικού και των συνεισφορών της αρμένικης διασποράς, αναγκάζονται να τα παρατήσουν όλα και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.
Εν τω μεταξύ, οι μεγάλοι σε ηλικία και τα παιδιά είναι εξαντλημένοι από τον δεκάμηνο Αζέρικο αποκλεισμό της μοναδικής διόδου του Λαντσίν από και προς την Αρμενία. Η, εκ μέρους των Αζέρων, δεκάμηνη στέρηση (από τον Δεκέμβρη του 2022) του Ναγκόρνο Καραμπάχ από τρόφιμα, φάρμακα, βενζίνες και λοιπά είδη πρώτης ανάγκης, παροχή ηλεκτρικού και φυσικού αερίου, συνιστούν, κατά το διεθνές δίκαιο, όρους γενοκτονίας. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, βλέπει «εθνοκάθαρση».
Αρμένιοι πρόσφυγες από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ περιμένουν να μεταφερθούν σε καταφύγια στο πολιτιστικό κέντρο στο Γκόρις (Αρμενία) στις 28 Σεπτεμβρίου 2023. ERIC GRIGORIAN ΓΙΑ ΤΗΝ “LE MONDE
Οι εντάσεις και οι πόλεμοι μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων
Οι πρώτες εντάσεις μεταξύ των δύο εθνοτικών ομάδων εμφανίστηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα όταν ξεκινά η δημιουργία των πρώτων βιομηχανιών ιδιαίτερα πετρελαίου στην περιοχή. Σοβαρές συγκρούσεις υπάρχουν στο τέλος του 19ου αιώνα και το 1905.
Με τη Συνθήκη του Μπρέστ Λιτοφσκ το Μάρτη του 1918 δημιουργήθηκαν οι Δημοκρατίες της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.
Το 1919, στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου οι Βρετανοί κατέλαβαν τον Καύκασο και παρέπεμψαν τη λύση της διαμάχης των Αρμενίων με τους Αζέρους στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού που θα γινόταν λίγο μετά.
Όμως, το καλοκαίρι του 1919, οι εντάσεις αυξήθηκαν. Η κατάσταση κλιμακώθηκε και περισσότεροι από 20.000 Αρμένιοι σφαγιάστηκαν κατά τη διάρκεια του πογκρόμ του Μαρτίου 1920.
Η περίοδος της ΕΣΣΔ
Δύο μήνες όμως μετά, ο Κόκκινος Στρατός εισέβαλε στον Καύκασο και μέσα σε τρία χρόνια οι δημοκρατίες του Καυκάσου μετατράπηκαν στην Υπερκαυκασιανή Ομοσπονδία της Σοβιετικής Ένωσης, και αργότερα στις Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.
Την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν μία αυτόνομη περιοχή εντός της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Στην περιοχή έμεναν και Αρμένιοι και Αζέροι χωρίς εντάσεις.
1ος πόλεμος 1988-1994
Από το 1988 -μόλις είχε ξεκινήσει η περεστρόικα και η γκλασνόστ- εξαπολύεται αντιαρμενική προπαγάνδα, από τα ΜΜΕ του Αζερμπαϊτζάν, με πρωτοπόρο το «λαϊκό μέτωπο».
Ακολουθεί ο Μαύρος Γενάρης του 1990. Πρόσφυγες Αρμένιοι μεταφέρονται με πλοία στο Κρασνοβότσκ του Τουρκμενιστάν και από εκεί αεροπορικώς στο Ερεβάν. Γίνεται λόγος για 400 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των θυμάτων παραμένει αδιευκρίνιστος.
Είναι το ρέκβιεμ της άλλοτε πολυπληθούς και ακμάζουσας αρμενικής κοινότητας του Μπακού.
Αντιστροφή της κατάστασης
Η (RAHK) Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ, γεννήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 1991, δέκα ημέρες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της Μόσχας που επέσπευσε τη διάλυση της ΕΣΣΔ, σε ένα κλίμα αυξανόμενης δια-εθνοτικής βίας στον Καύκασο.
Η κατάσταση αντιστράφηκε τον Μάιο του 1992, όταν οι αρμενικές δυνάμεις έσπασαν την πολιορκία του Στεπανακέρτ . Ο πρώτος πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έληξε στις 5 Μαΐου 1994, με κόστος 30.000 νεκρούς, με κατάπαυση του πυρός υπό ρωσική αιγίδα.
Η (RAKH) Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ έλεγχε τότε όχι μόνο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά και επτά περιοχές που γειτνίαζαν με το Καραμπάχ, οι οποίες αντιπροσώπευαν το 14% της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν. Είχε την υποστήριξη και τη χρηματοδότηση της Αρμενίας και της Ρωσίας και το καθεστώς της, της προεδρευόμενης δημοκρατίας, ήταν στελεχωμένο με βετεράνους του 1ου πολέμου του Καραμπάχ.
Περίπου μισό εκατομμύριο Αζέροι και αρκετές χιλιάδες Κούρδοι εκδιώχθηκαν τότε από την περιοχή. Ελλείψει πολιτικής διευθέτησης μεταξύ των δύο πλευρών, ο πόλεμος μετατράπηκε σε μια «παγωμένη σύγκρουση» που διακόπτονταν από αψιμαχίες και σύντομες εκρήξεις βίας, μέχρι που ξέσπασε ο δεύτερος πόλεμος στις 27 Σεπτεμβρίου 2020.
Ο 2ος πόλεμος Σεπτέμβρης – Νοέμβρης 2020
Ο πόλεμος αυτός , ο οποίος διήρκεσε 44 ημέρες, στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 6.000 ανθρώπους και από τις δύο πλευρές. Η κατάπαυση του πυρός, που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2020 υπό την αιγίδα της Μόσχας, σφράγισε τη συντριπτική ήττα της Αρμενίας, η οποία αναγκάστηκε να επιστρέψει μεγάλες εδαφικές εκτάσεις στο Αζερμπαϊτζάν γύρω από τον θύλακα, τον οποίο είχε καταλάβει τριάντα χρόνια νωρίτερα στο τέλος της πρώτης σύγκρουσης.
Με έντονη συνεχή μαύρη γραμμή η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ
Με εστιγμένη η γραμμή κατάπαυσης του πυρός το 1994
Η περιοχή με μπλέ διαγράμμιση , το πεδίο δράσης της ειρηνευτικής ρωσικής δύναμης.
Η περιοχή με πράσινο σκούρο πέρασε ξανά το 2020 στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.
Η σημερινή αστραπιαία νίκη του Αζερμπαϊτζάν (200 νεκροί εκ των οποίων 100 άμαχοι) έθεσε το τέλος σε αυτή την εθνοτική σύγκρουση αποκαθιστώντας την εδαφική ολοκλήρωση του Αζερμπαϊτζάν στο χώρο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Τι σημαίνει στις σημερινές συνθήκες η έκβαση της εθνοτικής σύγκρουσης στο Καραμπάχ;
Κατ’ αρχάς, μια καινούργια ανθρωπιστική κρίση προσφυγιάς και μετακίνησης όλου σχεδόν του Αρμένικου πληθυσμού (περί τις 100.000) του Ναγκόρνο Καραμπάχ προς την Αρμενία (των περίπου 2. 800.000 κατ.) με προβλήματα στέγης, τροφής, δουλειάς, κοινωνικών εξυπηρετήσεων ένταξης κλπ.
Αυτό γίνεται στο βωμό των διεκδικήσεων ΗΠΑ, ΕΕ και ΝΑΤΟ προς Ανατολάς και των αναδυόμενων περιφερειακών δυνάμεων για τον διαμελισμό της παλαιάς κραταιάς ΕΣΣΔ και νυν βασική αντιπάλου της Δύσης, Ρωσίας. Οι ιμπεριαλισμοί που καταρρέουν γίνονται και πιο επικίνδυνοι… ο καπιταλισμός της εποχής μας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ειρήνη ασφάλεια και ευημερία των λαών.
Ένα κουβάρι γεωπολιτικών συμφερόντων εκτυλίσσεται στην περιοχή.
Πολλές δυνάμεις έχουν βλέψεις στην περιοχή του Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας. Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ και η ευρύτερη περιοχή είναι πλούσια σε πολύτιμα και ημιπολύτιμα μεταλλεύματα (χρυσό, χαλκό κλπ.) πλούσια σε υδατικούς πόρους (μεταξύ δύο ποταμών), σε υδρογονάνθρακες και επάνω στην πορεία που ενώνει την Κασπία με τη Μαύρη Θάλασσα.
Φαίνεται ότι η στρατιωτική ήττα της τοπικής ηγεσίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ και η εθνοτική σύγκρουση ήταν μόνο οι φαινομενικές αιτίες σύγκρουσης και της συνθηκολόγησης.
Εκτός από την στρατιωτική ήττα (οι Αζέροι τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτύξει σύγχρονο και πολύ μάχιμο οπλοστάσιο με ηλεκτρονικά συστήματα, drones, με τη στήριξη και βοήθεια των Τούρκων και του Ισραήλ) οι παρασκηνιακές διπλωματικές κινήσεις όλων των δυνάμεων, που έχουν βλέψεις στην περιοχή έπαιξαν σημαντικό ρόλο.
Κατ’ αρχήν αυτές των δυνάμεων της ομάδας του Μινσκ (Αμερικάνων, ΕΕ και Ρώσων), που είχαν αναλάβει τη διπλωματική διευθέτηση των αντιθέσεων από τον πρώτο πόλεμο μεταξύ Αζέρων και Αρμενίων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (1988-1994) και στη συνέχεια των νέων περιφερειακών δυνάμεων που αναπτύσσονται στην περιοχή: Της Τουρκίας, του Ισραήλ, της ίδιας της Αρμενίας, του Ιράν, κ.α.
Επίσης, το ίδιο το Αζερμπαϊτζάν. Τελευταία, λόγω της ανάπτυξης της πετρελαιοβιομηχανίας του και της ύπαρξης των κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ προς το Ρωσικό πετρέλαιο και αέριο, τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ έχουν συνάψει κυβερνητικές συμφωνίες για την προμήθεια αζέρικων υδρογονανθράκων. Ήδη οι Αρμένιοι της διασποράς, σε Ευρώπη και Αμερική, διαμαρτύρονται για τη διαφορετική συμπεριφορά των ΕΕ και ΗΠΑ στο Ναγκόρνο Καραμπάχ σε σχέση με την Ουκρανία. Εδώ οι καθ’ ύλην αρμόδιοι κάλεσαν μόνο για την κατάπαυση του πυρός. Από το 1994, το διεθνές δίκαιο για το θέμα αυτό δεν αναγνώρισε ποτέ την υπεροχή της αυτοδιάθεσης έναντι της εδαφικής ακεραιότητας και γενικά (παρά την απόπειρα της αντίθετης περίπτωσης του Κοσσόβου) δεν υπάρχει νομιμοποίηση κρατικής οντότητας όταν πρόκειται για τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Η σημερινή νίκη του Αζερμπαϊτζάν ολοκληρώνει την εδαφική του ακεραιότητα και περιλαμβάνει το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επίσης, ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία διαδρόμου ένωσης με τον αζέρικο θύλακα του Ναχτσιβάν κατά μήκος της συνοριογραμμής Ιράν- Αρμενίας, όπου επιτελείται και η απευθείας ένωση Τουρκίας με Μπακού. Βέβαια, ο πρόεδρος του Ιράν έχει αμέσως δηλώσει την αντίθεσή του αλλά παρόλα αυτά αναγνωρίζει την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Οι σχέσεις των δύο αυτών χωρών έχουν βελτιωθεί σημαντικά τελευταία. Υπάρχουν διαχρονικά προβλήματα, κυρίως λόγω των στενών σχέσεων του Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ, αλλά και της ύπαρξης σημαντικής αζέρικης μειονότητας στα βόρεια σύνορα του Ιράν.
Η χώρα που κινητοποιείται ενεργά μαζί με τους Αζέρους ενάντια στον Αρμένικο πληθυσμό του Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι η Τουρκία. Ο Ερντογάν επιδιώκει την ανασύσταση του κύρους και της επιρροής της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με όρους της σύγχρονης εποχής.
Θέλοντας να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της τούρκικης αστικής τάξης μέχρι την Κασπία, τόσο στον πόλεμο του 2020, όσο και στη σημερινή σύρραξη, έχει υποστηρίξει με στρατιωτικό υλικό και μισθοφόρους τις αζέρικες στρατιωτικές δράσεις, όπως έχει πράξει και στην κατάληψη και κατοχή της Βόρειας Συρίας.
Φόβοι υπάρχουν διάχυτοι στην Αρμενία ότι η περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ θα επεκταθεί και σε όλη την Αρμενία, ώστε να ανοίξουν οι δρόμοι κυκλοφορίας βασικά των πετρελαιαγωγών που σχεδιάζονται και του γενικότερου εμπορίου από την Κασπία στη Μαύρη Θάλασσα (ο πετρελαιαγωγός Μπακού – Βατούμ υπάρχει από το 1907).
Η Ρωσία παρόλο που υπήρξε υποστηρίκτρια μέχρι τώρα του Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά και της Αρμενίας, απασχολημένη με τον πόλεμο στην Ουκρανία, και έχοντας αναπτύξει σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν δεν φαίνεται να θέλει ούτε να μπορεί να αναμειχθεί στρατιωτικά. Ίσως ακόμα η ξεκάθαρη πια φιλοαμερικάνικη στάση της Αρμενίας με την άμετρη υποστήριξη του Ζελένσκυ να της είναι ένας ακραίος αποτρεπτικός παράγοντας. Για του λόγου το αληθές το κοινοβούλιο της Αρμενίας κύρωσε το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου επιτρέποντας τη σύλληψη του Πούτιν αν βρεθεί σε αρμενικό έδαφος. Βέβαια η Ρωσία εξακολουθεί να υποστηρίζει τον αρμένικο πληθυσμό του Ναγκόρνο Καραμπάχ παραμένοντας μια δύναμη εγγυήτρια της διατήρησης της εκεχειρίας. Είναι σίγουρο ότι δεν θέλει να εξαπλωθεί η σύγκρουση σε όλο τον Καύκασο γιατί και έχει συμφέροντα στην περιοχή και δεν θέλει να επιτρέχει την διείσδυση της Δύσης.
Γεγονός είναι ότι για τα κέρδη των μονοπωλιακών αστικών τάξεων σκοτώνονται και ταλαιπωρούνται πάντα οι πιο αδύναμοι. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση οι πολύπαθοι Αρμένιοι και οι πιο ταλαιπωρημένοι από αυτούς. Ο λαός του Ναγκόρνο Καραμπάχ…
.kommon.gr
