Ο ξεσηκωμός στην Τουρκία σπάει το φράγμα του φόβου

Για πρώτη φορά μετά την καταστολή της Εξέγερσης του Πάρκου Γκεζί το 2013, η μαζική κινητοποίηση από τα κάτω επέστρεψε ως πολιτικός παράγοντας στην Τουρκία.

Πάνος Πέτρου

Το υπό­βα­θρο

Στα μέσα Φλε­βά­ρη, το τουρ­κι­κό κρά­τος είχε εξα­πο­λύ­σει ένα κύμα συλ­λή­ψε­ων πο­λι­τι­κών στε­λε­χών του κουρ­δι­κού κι­νή­μα­τος και ορ­γα­νώ­σε­ων της αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής Αρι­στε­ράς, ενώ ξε­κι­νού­σε πα­ράλ­λη­λα μια κα­μπά­νια ποι­νι­κών διώ­ξε­ων κατά δη­μάρ­χων του CHP, του κόμ­μα­τος της αξιω­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης. Η κλι­μά­κω­ση της κα­τα­στο­λής εξε­λισ­σό­ταν πα­ράλ­λη­λα με το «άνοιγ­μα» προς τον Οτσα­λάν με στόχο τον τερ­μα­τι­σμό της ένο­πλης σύ­γκρου­σης με το PKK, που κο­ρυ­φώ­θη­κε με την έκ­κλη­ση του ιστο­ρι­κού ηγέτη προς τους συ­ντρό­φους του να κα­τα­θέ­σουν τα όπλα [βλ. Πίσω από την ιστο­ρι­κή έκ­κλη­ση του Οτσα­λάν]

Οι δύο εξε­λί­ξεις έδει­χναν εκ πρώ­της όψεως αντι­φα­τι­κές. Όμως πρό­κει­ται για μια ενιαία κα­μπά­νια προ­λη­πτι­κής «απε­νερ­γο­ποί­η­σης» δυ­νη­τι­κών απει­λών στη στα­θε­ρό­τη­τα του κα­θε­στώ­τος, με το βλέμ­μα στην τα­ρα­χώ­δη και ρευ­στή πε­ρί­ο­δο που έχει ανοί­ξει στη Μέση Ανα­το­λή και διε­θνώς. Αυτή η κα­μπά­νια επι­στρα­τεύ­ει και το κα­ρό­το (στις κουρ­δι­κές πε­ριο­χές) και το μα­στί­γιο (απέ­να­ντι στις άλλες αντι­πο­λι­τεύ­σεις). Αλλά απο­δεί­χθη­κε ότι, με­ρι­κές φορές, το μα­στί­γιο μπο­ρεί να γυ­ρί­σει μπού­με­ρανγκ σε αυτόν που το κρα­δαί­νει, όταν ξε­περ­νά τα κοι­νω­νι­κά όρια ανο­χής.

Η αφορ­μή

Η σύλ­λη­ψη του δη­μάρ­χου της Ιστα­μπούλ, Εκρέμ Ιμά­μο­γλου, υπήρ­ξε «η στα­γό­να που ξε­χεί­λι­σε το πο­τή­ρι». Οι κα­τη­γο­ρί­ες για δια­φθο­ρά και σχέ­σεις με την τρο­μο­κρα­τία, συν­δυα­στι­κά με την αιφ­νι­δια­στι­κή αφαί­ρε­ση του πτυ­χί­ου του (προ­α­παι­τού­με­νο για συμ­με­το­χή σε προ­ε­δρι­κές εκλο­γές), έγι­ναν σωστά αντι­λη­πτές ως πο­λι­τι­κή προ­σπά­θεια να απο­κλει­στεί από τη συμ­με­το­χή στις επό­με­νες προ­ε­δρι­κές εκλο­γές.

Στις δη­μο­τι­κές εκλο­γές του 2024, το ΑΚΡ είχε υπο­στεί την πρώτη του εκλο­γι­κή ήττα επί ηγε­σί­ας Ερ­ντο­γάν, συ­γκε­ντρώ­νο­ντας λι­γό­τε­ρες ψή­φους από το CHP. Το τε­λευ­ταίο και ισχυ­ρό­τε­ρο χαρτί του ΑΚΡ είναι η προ­σω­πι­κή δη­μο­φι­λία του Ερ­ντο­γάν, όμως ο Τούρ­κος Πρό­ε­δρος δεν είναι τόσο ισχυ­ρός όσο ήταν κά­πο­τε, ενώ ίσως δεν βρει τρόπο να συμ­με­τέ­χει στις επό­με­νες προ­ε­δρι­κές εκλο­γές. Ο Ιμά­μο­γλου κυ­βερ­νά την Ιστα­μπούλ από το 2019 και το 2024 επα­νε­ξε­λέ­γη διευ­ρύ­νο­ντας το χάσμα από τον υπο­ψή­φιο του ΑΚΡ -και ο Ερ­ντο­γάν ξέρει από την προ­σω­πι­κή του δια­δρο­μή ότι «όποιος κερ­δί­ζει την Ιστα­μπούλ, μπο­ρεί να κερ­δί­σει την Τουρ­κία».

Αυτά εξη­γούν το πο­λι­τι­κό κί­νη­τρο της στο­χο­ποί­η­σης του δη­μάρ­χου της Ιστα­μπούλ και την αγα­νά­κτη­ση που προ­κά­λε­σε ως εξό­φθαλ­μα πο­λι­τι­κή πα­ρέμ­βα­ση. Υπάρ­χει στην πρό­σφα­τη προϊ­στο­ρία ένα αντί­στοι­χο φαι­νό­με­νο «μπού­με­ρανγκ», με πρω­τα­γω­νι­στή και πάλι τον Ιμά­μο­γλου. Το 2019, είχε επι­κρα­τή­σει ορια­κά (13.000 ψήφοι δια­φο­ρά) και η τουρ­κι­κή κυ­βέρ­νη­ση ακύ­ρω­σε αυ­θαί­ρε­τα την εκλο­γι­κή δια­δι­κα­σία. Στις επα­να­λη­πτι­κές, ο Ιμά­μο­γλου διεύ­ρυ­νε το προ­βά­δι­σμά του στις 800.000 ψή­φους, σε μια εκλο­γι­κή «τι­μω­ρία» του αλα­ζο­νι­κού κρα­τι­κού αυ­ταρ­χι­σμού. Στα τέλη Μάρτη, η τουρ­κι­κή κοι­νω­νία έδει­ξε ένα αντί­στοι­χο ανα­κλα­στι­κό, αλλά αυτή τη φορά η μάχη με­τα­φέρ­θη­κε από την κάλπη στο δρόμο. Γιατί αντί­στοι­χη ήταν η πρό­κλη­ση: ο Ερ­ντο­γάν πα­ρα­βί­α­σε κά­ποιους «κα­νό­νες του παι­χνι­διού» που σε­βό­ταν μέχρι σή­με­ρα: οι εκλο­γι­κές του νίκες ήταν πάντα κα­θα­ρές, ενώ το 2024 είχε απο­δε­χθεί την ήττα του.

Η ποιο­τι­κή αλ­λα­γή που ση­μα­το­δο­τεί αυτή η ενέρ­γεια στη μα­κρό­συρ­τη δια­δι­κα­σία αυ­ταρ­χι­κο­ποί­η­σης ενός κα­θε­στώ­τος που στην αρχή της θη­τεί­ας του προ­ώ­θη­σε τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό, συμ­βο­λί­στη­κε από τη δια­φο­ρο­ποί­η­ση ενός βε­τε­ρά­νου βου­λευ­τή του ΑΚΡ. Στην ανάρ­τη­ση όπου κα­τήγ­γει­λε τη σύλ­λη­ψη του Ιμά­μο­γλου, είχε προ­σθέ­σει μια φω­το­γρα­φία του ίδιου και του Ερ­ντο­γάν από το μα­κρι­νό 1999, όταν ήταν οι δυο τους φυ­λα­κι­σμέ­νοι.

Το κί­νη­μα

Το CHP απο­τε­λεί τον διορ­γα­νω­τή των κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων, αλλά η κοι­νω­νι­κή έκρη­ξη που ακο­λού­θη­σε ξε­πέ­ρα­σε τις δυ­να­τό­τη­τες κι­νη­το­ποί­η­σης της ορ­γα­νω­μέ­νης βάσης του. Με «αιχμή του δό­ρα­τος» τον φοι­τη­τό­κο­σμο και συ­νο­λι­κά τη νε­ο­λαία, υπήρ­ξε πλα­τιά κα­θη­με­ρι­νή συμ­με­το­χή στο δρόμο, κι­νη­το­ποί­η­ση δυ­νά­με­ων πέρα κι έξω από το CHP (ρι­ζο­σπα­στι­κή Αρι­στε­ρά κ.ά.) και ένας ρι­ζο­σπα­στι­σμός που εκ­φρά­στη­κε από την επι­μο­νή πα­ρα­μο­νής στο δρόμο τη νύχτα και μετά τη «λήξη» της επί­ση­μης-κομ­μα­τι­κής συ­γκέ­ντρω­σης. Αυτές οι δυ­νά­μεις έρι­ξαν τα συν­θή­μα­τα «η απε­λευ­θέ­ρω­ση κερ­δί­ζε­ται στους δρό­μους, όχι στις κάλ­πες» και «αντί­στα­ση στους δρό­μους, όχι στις κάλ­πες», όταν η ηγε­σία του CHP πρό­τει­νε ως επό­με­νο βήμα του «αγώνα» την πλα­τιά συμ­με­το­χή στις προ­κρι­μα­τι­κές του κόμ­μα­τος (με στόχο να κα­τα­γρα­φεί η πλα­τύ­τε­ρη λαϊκή νο­μι­μο­ποί­η­ση του Ιμά­μο­γλου). Αντί­στοι­χα αντέ­δρα­σε αυτός ο κό­σμος στην πρό­θε­ση του CHP να στα­μα­τή­σει τις κα­θη­με­ρι­νές συ­γκε­ντρώ­σεις στην Ιστα­μπούλ («μπο­ρεί να μα­ζέ­ψει τα μέλη του, όχι εμάς»).

Είναι προ­φα­νές ότι ήρθαν εκρη­κτι­κά στην επι­φά­νεια όλες οι κοι­νω­νι­κές αντι­φά­σεις (της πο­λι­τι­σμι­κής πό­λω­σης που προ­κα­λούν οι συ­ντη­ρη­τι­κές ιδέες και πο­λι­τι­κές του ΑΚΡ, της ακραί­ας επι­δεί­νω­σης της οι­κο­νο­μι­κής κα­τά­στα­σης για τα λαϊκά στρώ­μα­τα) και ενερ­γο­ποιούν την νε­ο­λαία που ασφυ­κτιεί πε­ρισ­σό­τε­ρο. Κάτι αντί­στοι­χο –αν και σε δια­φο­ρε­τι­κές οι­κο­νο­μι­κές συν­θή­κες– είχε συμ­βεί με την εξέ­γερ­ση του Γκεζί το 2013.

Έκτο­τε η Τουρ­κία ζούσε σε μια ατμό­σφαι­ρα συ­νε­χούς κα­τα­πί­ε­σης, ενώ εμπε­δώ­θη­κε ένα «τοί­χος φόβου» μετά την απο­τυ­χη­μέ­νη από­πει­ρα πρα­ξι­κο­πή­μα­τος κατά του Ερ­ντο­γάν το 2016. Η ση­με­ρι­νή φοι­τη­τι­κή γενιά δεν είχε καμία προη­γού­με­νη εμπει­ρία πο­λι­τι­κής δρά­σης στα πα­νε­πι­στή­μια, πα­ρό­λα αυτά είναι αυτή που «σπάει το τεί­χος του φόβου» και δη­μιουρ­γεί το με­γα­λύ­τε­ρο κι­νη­μα­τι­κό γε­γο­νός στη χώρα μετά από 12 χρό­νια.

Η αστυ­νο­μία συλ­λαμ­βά­νει φοι­τη­τές-τριες και επι­τί­θε­ται σκλη­ρά στη νε­ο­λαία τις νύ­χτες, αλλά ακόμα και αντι­κυ­βερ­νη­τι­κές πηγές εντο­πί­ζουν ότι –ως την ώρα που γρά­φο­νταν αυτές οι γραμ­μές…– στέ­κε­ται πιο «ήπια» απέ­να­ντι στον κόσμο του CHP ενώ γε­νι­κά δεν συ­μπε­ρι­φέ­ρε­ται με την έξαλ­λη αγριό­τη­τα που χα­ρα­κτή­ρι­σε την κα­τα­στο­λή της Εξέ­γερ­σης του Γκεζί. Τον Ιμά­μο­γλου δια­δέ­χτη­κε αντι­δή­μαρ­χος εκλεγ­μέ­νος από την πλειο­ψη­φία του δη­μο­τι­κού συμ­βου­λί­ου, με την κυ­βέρ­νη­ση να απο­φεύ­γει τε­λι­κά τη συ­νή­θη πρα­κτι­κή του διο­ρι­σμού δη­μάρ­χου απευ­θεί­ας από την Άγκυ­ρα. Είναι προ­φα­νές ότι ο Ερ­ντο­γάν αιφ­νι­διά­στη­κε από το άνοιγ­μα ενός με­τώ­που που δεν είχε προ­βλέ­ψει. Η κοι­νω­νι­κή βάση του ΑΚΡ δεν έχει αντι­δρά­σει. Ασφα­λώς μπο­ρεί να αντα­πο­κρι­θεί εφό­σον κλη­θεί στους δρό­μους από την ηγε­σία της. Αλλά η αρ­χι­κή «αυ­θόρ­μη­τη» αδρά­νεια ίσως απο­τε­λεί ση­μά­δι απο­συ­σπεί­ρω­σης ενός κοι­νω­νι­κού ρεύ­μα­τος που είναι πα­ρα­δο­σια­κά «ενερ­γο­ποι­η­μέ­νο».

Προ­ο­πτι­κές

Μια δο­κι­μα­σία για το κί­νη­μα θα είναι η δια­φαι­νό­με­νη τάση του CHP να απο­κλι­μα­κώ­σει και οι συ­νέ­πειες που θα έχει (ή δεν θα έχει…) αυτό στον όγκο των κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων.

Για τον Ερ­ντο­γάν, η δο­κι­μα­σία είναι το πώς θα επι­χει­ρή­σει να απα­ντή­σει. Αν επι­μεί­νει, φυ­λα­κί­ζο­ντας τον Ιμά­μο­γλου ή/και ακυ­ρώ­νο­ντας το έκτα­κτο συ­νέ­δριο του CHP στις αρχές Απρί­λη, θα ρίξει κι άλλο λάδι στη φωτιά. Αν υπο­χω­ρή­σει, θα έχει υπο­στεί μια πο­λι­τι­κή ήττα.

Ένα άλλο ζη­τού­με­νο είναι η κα­τά­στα­ση πνευ­μά­των στον κόσμο του ΑΚΡ και κατά πόσο η εκλο­γι­κή φθορά του θα με­τα­φρα­στεί σε πο­λι­τι­κό-κοι­νω­νι­κό ρήγμα με τμήμα της λαϊ­κής του βάσης.

Απέ­να­ντι σε όλα αυτά, η τουρ­κι­κή ρι­ζο­σπα­στι­κή Αρι­στε­ρά κα­λεί­ται να δώσει μια μάχη γε­μά­τη πο­λι­τι­κές απαι­τή­σεις, με­γά­λους κιν­δύ­νους, αλλά και ευ­και­ρί­ες που δεν είχε τα τε­λευ­ταία 12 χρό­νια, για να οι­κο­δο­μή­σει μια εναλ­λα­κτι­κή που θα σπά­σει τις εθνι­κές και θρη­σκευ­τι­κές «πο­λώ­σεις», για να προ­σφέ­ρει μια εναλ­λα­κτι­κή πέρα από τον χλωμό αστι­κό «εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό» που έχει γίνει ση­μαία του CHP τα τε­λευ­ταία χρό­νια…

https://rproject.gr/article/o-xesikomos-stin-toyrkia-spaei-fragma-toy-fovoy