Ελευθερία και όχι κτητικότητα, προτείνει ο Εριχ Φρομ στον έρωτα και στην αγάπη.
Όλοι μιλούν για την αγάπη, για τον έρωτα. Κι ωστόσο, τελούμε όλοι σε σύγχυση. Δεν ξέρουμε τι σημαίνει. Είναι αυτό που μας δείχνει η βιομηχανία του Χόλυγουντ; Είναι τόσο τραγικός όσο στις γαλλικές ταινίες; Ακολουθεί μια ευθεία γραμμή άραγε ή αναπηδά και μας ζαλίζει έτσι που δεν μπορούμε να έχουμε σαφή εικόνα της πορείας του;
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΡΑΝΤΖΗΣ
Υπάρχει μια προοπτική του έρωτα που δεν είναι πολύ οικεία στη δυτική κουλτούρα, ανάγεται όμως βαθιά στην πνευματική παράδοση της Ανατολής. Σήμερα, πολλοί είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα της «αγάπης χωρίς προσκόλληση», αλλά όχι και τόσο στην πράξη.
Σε γενικές γραμμές, από τη «συναισθηματική αγωγή» που έχουμε λάβει και από την κουλτούρα μέσα στην οποία έχουμε διαμορφωθεί, μαθαίνουμε να αγαπάμε και να έχουμε κάποιον δικό μας, ή να πιστεύουμε ότι το να αγαπάς σημαίνει επίσης και να έχεις.
Χωρίς να το συνειδητοποιούμε, αγαπώντας κάποιον τείνουμε να δημιουργούμε δεσμούς εξάρτησης, επιβάλλουμε υποχρεώσεις στον άλλο, απαιτούμε να ταιριάζει σε κάποια σχήματα, ξεκινάμε από συγκεκριμένες προσδοκίες και ξεχνάμε την πραγματικότητα.
Όλα αυτά έχουν να κάνουν με τη δέσμευση; Ίσως, εν μέρει. Δεν ανάγονται όλες οι δυσκολίες του έρωτα στη δέσμευση, όμως, από την άλλη, είναι σαφές πως αν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα ώστε να μπορούμε να αγαπάμε χωρίς την αγωνία της κατοχής, πολλές από τις δυσκολίες θα χαθούν μπροστά στην πραγματική ελευθερία της αγάπης.
Μαθήματα από τη σκέψη της Ανατολής
Υπάρχει αυτό το παράδειγμα που αναφέρει ο Εριχ Φρομ στο βιβλίο του «Να έχεις ή να είσαι;». Δύο ποιητές μπροστά στο ίδιο θέμα. Ο κορυφαίος Ιάπωνας ποιητής Μπάσο και ο Άλφρεντ Τένισον, από τους εξέχοντες ποιητές της βικτοριανής εποχής, περιγράφουν μια παρόμοια εμπειρία: κάποιος βλέπει ένα λουλούδι κάνοντας τη βόλτα του.
Ο στίχος του Τένισον έχει ως εξής:
Λουλούδι στο τείχος που ράγισε, απ’ τα ραγίσματα σε κόβω. Σε παίρνω, με τις ρίζες και με όλα, στο χέρι μου. Ωραίε ανθέ… αν μπορούσα να καταλάβω τι είσαι, με τις ρίζες και με όλα, θα ήξερα τι είναι ο Θεός και τι είν’ ο άνθρωπος.
Το χαϊκού του Μπάσο λέει:
Κοίτα το προσεκτικά και θα δεις το χορτάρι ν’ ανθίζει στο φράχτη!
Η διαφορά είναι αξιοσημείωτη. Ο Τένισον βλέπει το λουλούδι με την επιθυμία να το κόψει και να το έχει. Μα το λουλούδι πεθαίνει όταν θα το πάρει «με τις ρίζες και με όλα». Η επιθυμία του ποιητή μπορεί να συγκριθεί με τον δυτικό επιστήμονα που αναζητά την αλήθεια μέσα από τον διαμελισμό της ζωής.
Η αντίδραση του Μπάσο απέναντι στο λουλούδι είναι τελείως διαφορετική. Δεν θέλει να το κόψει, ούτε καν να το αγγίξει. Μόνο «κοιτάζει προσεκτικά για να το δει». Ο Μπάσο ήθελε να δει, και όχι μόνο να παρατηρήσει το λουλούδι. Ταυτίζεται με αυτό και το αφήνει να ζήσει.
Ποια είναι η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στην προσπάθεια να ζήσουμε την αγάπη με κτητική προσκόλληση και την αγάπη με ελευθερία; Η απάντηση είναι δραστική αλλά ξεκάθαρη: η ίδια διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου.
Η τέχνη της αγάπης
Ο Εριχ Φρομ στο σπουδαίο βιβλίο του «Η τέχνη της αγάπης», περιγράφει την ερωτική αγάπη ως επιθυμία για μείξη, για ένωση με τον άλλο. Για να υπάρξει αυτή η ένωση πρέπει η ερωτική έλξη να εμπεριέχει την αγάπη, κι αυτή η ερωτική ένωση έρχεται με τρυφερότητα και όχι μόνο με την ένταση του πάθους. Μια αληθινή ένωση σημαίνει πως η ερωτική αγάπη είναι και αδελφική αγάπη, που είναι ισότιμη: ο ένας αποδέχεται τον άλλο και ελευθερώνει τον άλλο.
Η αποκλειστικότητα, που είναι χαρακτηριστικό της ερωτικής αγάπης, δεν θα πρέπει να συγχέται με την κτητική προσκόλληση, τονίζει ο Φρομ. Η ερωτική αγάπη είναι αποκλειστική, όμως στο πρόσωπο του άλλου αγαπάμε όλη την ανθρωπότητα. Μέσω του άλλου, ελευθερώνουμε δικά μας κομμάτια, γινόμαστε καλύτεροι και ανοίγουμε και στους άλλους ανθρώπους με ενισχυμένο το αίσθημα της αδελφοσύνης.
Η αγάπη δεν είναι ένα καταφύγιο για δύο, ένας ιδιωτικός χώρος ανάπαυσης των μαχητών στην αρένα της ζωής, αλλά ενέργεια που μας μετασχηματίζει και μας κάνει ικανούς να ενωθούμε με τον κόσμο, να εξερευνήσουμε τον κόσμο, να αλλάξουμε τον κόσμο.
kommon.gr/
