Στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, προκειμένου να λειτουργήσει η αναπαράσταση, υπάρχει η ανάγκη να ταυτιστεί το κοινό με το πρόσωπο του παρουσιαστή. Η ταύτιση διευκολύνεται στο μέτρο που ο παρουσιαστής ενσαρκώνει κυρίως συναισθηματικά και ηθικά χαρακτηριστικά, αντιπροσωπεύει δηλαδή μια γενική ανθρώπινη φύση που τον συνδέει άμεσα με το κοινό του. Την παρατήρηση αυτή μπορεί να την κάνει οποιοσδήποτε καλοπροαίρετος και κριτικά τοποθετημένος θεατής ενός δελτίου. Ταυτόχρονα, οι τηλεοπτικές ειδήσεις αποτελούν εδώ και δεκαετίες αντικείμενο της ανάλυσης του μιντιακού λόγου, στη Γαλλία για παράδειγμα, στο μέτρο που ο τρόπος παρουσίασης και εκφοράς τους έχει παγιωθεί σε έναν υπέρτατο βαθμό.
Γιώργος Αραμπατζής*
Επειδή, όμως, οι ειδήσεις επικαλούνται και το γνωσιακό στοιχείο, τα δελτία οδηγούνται να περιλαμβάνουν τους λεγόμενους ειδικούς αναλυτές. Στην πρόσφατη περίπτωση του πολέμου, για παράδειγμα, τέτοιοι ειδικοί αναλυτές είναι οι διεθνολόγοι ή οι στρατιωτικοί. Η ειδική επιστημονική γλώσσα, πάντως, αποφεύγεται. Η απουσία της όποιας αναφοράς στις σχετικά ασυμφιλίωτες αντιθέσεις της επιστήμης των διεθνών σχέσεων (π.χ. μεταξύ ιδεαλιστών, ρεαλιστών και δομικών ρεαλιστών) μας δείχνει ότι οι ειδικές αναλύσεις στα δελτία επικαλούνται μάλλον το αυτονόητο και σε τελική ανάλυση το απροσδιόριστο της ανθρώπινης κατάστασης που μοιάζει κάπως με τον τρόπο που οι μετεωρολόγοι περιγράφουν μια θύελλα στο τέλος του δελτίου. Στατιστικοί πίνακες και στρατιωτικοί χάρτες παρουσιάζονται ως «στοιχεία», στο μέτρο που ευνοούνται από τον οπτικό χαρακτήρα του δελτίου, αν και η γνωσιακή αξία τους είναι σχετική χωρίς την αντίστοιχη ανάλυση.
Η επιλογή των ειδικών, επίσης, είναι μάλλον αμφισβητήσιμη και υπακούει κυρίως σε αυτό που θα αποκαλούσαμε «αφελή επιστημολογία». Για την οικονομική κρίση ειδικοί στην τηλεόραση είναι οι οικονομολόγοι, για την πανδημία οι γιατροί και για τον πόλεμο οι διεθνολόγοι και οι στρατιωτικοί αναλυτές. Χωρίς αυτό να είναι κατ’ ανάγκη λάθος, άλλες ειδικότητες, που θα είχαν πολλά να πουν για τις περιόδους κρίσεων, μάλλον αγνοούνται. Γενικά, η θεωρητική διάσταση στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων παραβλέπεται και προτιμάται κατά κανόνα η αέναη ροή της επικαιρότητας, χωρίς τα προσδιοριστικά και αναλυτικά στοιχεία του επιστημονικού λόγου.
Θεωρείται ότι τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων ανήκουν στη δημόσια σφαίρα. Αυτό είναι επίσης θέμα προς συζήτηση. Η δημόσια σφαίρα αναπτύχθηκε από τον Διαφωτισμό και μετά, όταν η διάδοση της εκτυπωτικής και εκδοτικής διαδικασίας επέτρεπε σχεδόν στον καθένα να επικοινωνεί τις σκέψεις του. Τότε δημιουργήθηκε η κοινωνική ομάδα των «διανοούμενων» που άσκησε τεράστια επίδραση στη νεωτερικότητα.
Το δελτίο ειδήσεων όμως προέρχεται από την ανάπτυξη άλλων μέσων τεχνικής αναπαραγωγιμότητας, τα οποία έχουν να κάνουν με την εικόνα (κινηματογράφος, τηλεόραση) και όχι με την τυπωμένη λέξη. Αυτά τα μέσα διευκόλυναν την άνοδο στη δημοσιότητα ομάδων που είχαν άμεση σχέση με την οπτικοακουστική σφαίρα, όπως οι ηθοποιοί, οι τραγουδιστές ή οι αθλητές. Οι δύο ομάδες δεν μπορούν να ταυτιστούν. Μια αμφίβολη αισθητική δημιουργεί σύγχυση ως προς τον θεωρητικό όρο «performance/επιτέλεση». Καλό είναι να υπενθυμίζεται ότι άλλη είναι η επιτέλεση, για παράδειγμα, στο μοντέρνο μυθιστόρημα και κάτι απολύτως διαφορετικό οι επιδόσεις στο θέαμα των ανθρώπων της κουλτούρας της δημοφιλίας (popular culture).
Η διαφορά πηγαίνει ακόμη πιο βαθιά. Η συγγραφή, η δουλειά πάνω στην τυπωμένη λέξη, έχει ανάγκη από έναν αυτο-έλεγχο και έναν ασκητισμό, μια ειδική συνέπεια σκέψης και πράξης. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους τρόπους του θεάματος. Είναι άλλη η πεποίθηση που γεννιέται από την ανάλυση και άλλη εκείνη που προκαλείται από τον εντυπωσιασμό. Σε μια πιο ειδική περίπτωση, ο κόσμος του διαδικτύου (internet) δεν έχει κατορθώσει να πείσει ότι ενέχει τη στοχαστική συνοχή του τυπωμένου κειμένου.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, ο διάλογος μεταξύ του παρουσιαστή και του ειδικού στο τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων είναι προβληματικός ως προς το καθεστώς αλήθειας που παράγει. Μια άλλη μορφή οπτικοακουστικής παρουσίασης ίσως να ήταν πιθανώς καλύτερη για την ακριβέστερη μετάδοση των ειδήσεων.
* Αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
efsyn.gr
