Ο πληθωρισμός έχει εκτοξευτεί στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών και ο συνδυασμός γεωπολιτικών εντάσεων, διαταραχών στην αλυσίδα εφοδιασμού και αύξησης των επιτοκίων απειλεί τώρα να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση. Πλέον πολλοί πιστεύουν ότι αυτό που βιώνει σήμερα ο πλανήτης είναι κάτι πολύ πιο μεγάλο από μια φάση του οικονομικού κύκλου, καθώς οι αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια έχουν προετοιμάσει το έδαφος σε ριζικές μεταβολές στις δομές της παγκόσμιας οικονομίας. Σύμφωνα με τον Mohamed A. El-Erian, πρόεδρο του Queens’ College του Πανεπιστημίου Cambridge, η τωρινή κρίση της παγκόσμιας οικονομίας συνδέεται με τρεις παράγοντες: τη μετατόπιση από την ανεπαρκή ζήτηση στην ανεπαρκή προσφορά, το τέλος της απεριόριστης ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες και την αυξανόμενη αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Αυτοί οι τρεις παράγοντες, σύμφωνα με τον El-Erian, θα αλλάξουν τη μορφή της παγκόσμιας οικονομίας και θα προσθέσουν δεινά στα πιο ευάλωτα μέλη της. Ο κόσμος δεν βρίσκεται απλώς στο χείλος μιας νέας ύφεσης, υποστηρίζει, αλλά στην απαρχή μιας βαθιάς οικονομικής και χρηματοπιστωτικής αλλαγής που είναι πιθανό να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα στο μέλλον, καθώς οι κλυδωνισμοί θα γίνονται πιο συχνοί και πιο βίαιοι. Και μέχρι οι αναλυτές να αφυπνιστούν για την πιθανότητα ότι αυτές οι τάσεις θα διαρκέσουν περισσότερο από τον επόμενο οικονομικό κύκλο, οι οικονομικές δυσκολίες που προκαλούν θα κλιμακώνονται. Υπό μια έννοια, όλες αυτές οι αλλαγές διευκολύνθηκαν με τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν από τις κυβερνήσεις ώστε να διευκολυνθεί η απρόσκοπτη και χωρίς περιορισμούς κίνηση αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Θα μπορούσε να ερμηνεύσει κανείς τις επισημάνσεις του πανεπιστημιακού ως «εκδίκηση» της παγκοσμιοποίησης στο όνομα της οποίας αφέθηκαν ανεξέλεγκτες δυνάμεις οι οποίες ελάχιστα απασχολούνται για οτιδήποτε φέρει το πρόθεμα κοινωνικό.
ADVERTISING
Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό, η ευθύνη των κεντρικών τραπεζών στη δημιουργία του νέου σκηνικού που μεγιστοποιεί την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια στην οικονομία είναι τεράστια. Για χρόνια, οι κεντρικές τράπεζες των μεγάλων οικονομιών, υποστηρίζει, ανταποκρίνονταν σχεδόν σε κάθε ένδειξη οικονομικής αδυναμίας ή αστάθειας της αγοράς ρίχνοντας περισσότερα χρήματα στην αγορά για να διατηρήσουν την οικονομική σταθερότητα.
Οσο περισσότερο όμως οι κεντρικές τράπεζες παρέτειναν αυτό που προοριζόταν να είναι μια χρονικά περιορισμένη παρέμβαση -αγορά ομολόγων έναντι μετρητών και διατήρηση των επιτοκίων σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα- τόσο μεγαλύτερη ζημιά προκαλούσαν. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές που εφοδιάστηκαν με ρευστότητα αποσυνδέθηκαν από την πραγματική οικονομία. Οι πλούσιοι, οι οποίοι κατέχουν τη συντριπτική πλειονότητα των περιουσιακών στοιχείων, έγιναν πλουσιότεροι και οι αγορές εκπαιδεύτηκαν να θεωρούν τις κεντρικές τράπεζες τους καλύτερους φίλους τους, που είναι πάντα εκεί για να περιορίσουν τη μεταβλητότητα της αγοράς. Τελικά, οι αγορές άρχισαν να αντιδρούν αρνητικά ακόμη και σε νύξεις για μείωση της στήριξης των κεντρικών τραπεζών, κρατώντας ουσιαστικά τις κεντρικές τράπεζες σε ομηρία και εμποδίζοντάς τες να διασφαλίσουν την υγεία της οικονομίας στο σύνολό της. Αλλωστε η αίσθηση της ασυδοσίας που είχε καλλιεργηθεί από τις πολιτικές εξουσίες είχε βοηθήσει τα κάθε λογής κερδοσκοπικά κεφάλαια να γίνουν τόσο ισχυρά ώστε κανείς να μην μπορεί να τα αγνοεί.
Ολα αυτά άλλαξαν με την έξαρση του πληθωρισμού που ξεκίνησε το πρώτο εξάμηνο του 2021. Διαγιγνώσκοντας αρχικά λανθασμένα το πρόβλημα ως παροδικό, η Fed και η ΕΚΤ έκαναν το λάθος να επιτρέψουν κυρίως στις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων να εκραγούν. Παρά τις αυξανόμενες ενδείξεις ότι ο πληθωρισμός δεν θα εξαφανιζόταν από μόνος του, συνέχισαν να διοχετεύουν ρευστότητα στην οικονομία και να ενισχύουν την κερδοσκοπία. Οταν συνειδητοποίησαν το λάθος και την πλάνη τους ήταν αργά. Ο πληθωρισμός είχε ξεφύγει και έτσι αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν μια σειρά πολύ πιο απότομων αυξήσεων των επιτοκίων. Οι αγορές αναγνώρισαν ότι οι δύο μεγάλες κεντρικές τράπεζες προσπαθούσαν να καλύψουν τον χαμένο χρόνο και άρχισαν να ανησυχούν ότι θα διατηρούσαν τα επιτόκια υψηλότερα για περισσότερο χρόνο από όσο θα ήταν καλό για την οικονομία. Το αποτέλεσμα ήταν η αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών που, αν συνεχιστεί, θα μπορούσε να απειλήσει τη λειτουργία των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών και να βλάψει περαιτέρω την οικονομία.
Στο μεταξύ, οι κερδοσκόποι του χρήματος εθισμένοι στο εύκολο χρήμα είχαν στραφεί σε χρηματοοικονομικά σχήματα με υποτυπώδη ή και ανύπαρκτο έλεγχο. Οι διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων, τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια και τα αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου εκμεταλλεύτηκαν τις επικρατούσες χρηματοπιστωτικές συνθήκες, δηλαδή την τεράστια ρευστότητα που διοχέτευσαν οι κεντρικές τράπεζες, για να αποκομίσουν κέρδη για τους «επενδυτές» και τεράστια μπόνους για τα στελέχη τους που για να μοχλεύουν τις αγορές αναλάμβαναν μεγαλύτερο χρέος καθώς θεωρούσαν ότι θα απολαμβάνουν εσαεί το εύκολο χρήμα και την αξιόπιστη στήριξη των κεντρικών τραπεζών. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, αλλά στα χρόνια της υψηλής ρευστότητας οι πιο αφοσιωμένοι σύμμαχοι των κερδοσκόπων αποδείχθηκαν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες. Λάθος υπολογισμός; Υποτίμηση των κινδύνων; Κάτι άλλο; Κανείς δεν μπορεί να δώσει ασφαλή απάντηση, αλλά εκ του αποτελέσματος πολλά -και όχι θετικά- μπορεί να περάσουν από το μυαλό του ανθρώπου.
Η ουσία όμως είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες εγκλωβίστηκαν στον ιστό της ίδιας της πολιτικής τους με αποτέλεσμα σήμερα, αντί να ασχολούνται με το πώς θα μειώσουν τον πληθωρισμό χωρίς να βλάψουν την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, βρίσκονται αντιμέτωπες με τρία προβλήματα: πώς θα μειώσουν τον πληθωρισμό, θα προστατεύσουν την ανάπτυξη και την απασχόληση και θα διασφαλίσουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Προς το παρόν εμφανίζονται ανήμπορες να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τα προβλήματα: Η ανάπτυξη επιβραδύνεται, ο πληθωρισμός παραμένει υψηλός, οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ασταθείς και η άνοδος των επιτοκίων έχει προκαλέσει πονοκεφάλους σε πολλές χώρες.
Εύλογα αναρωτιέται κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος: Τελικά οι κεντρικοί τραπεζίτες είναι οι μοναδικοί στον πλανήτη που εξαιρούνται της λογοδοσίας;
■ Το κείμενο βασίστηκε στο άρθρο του Mohamed A. El-Erian «Not Just Another Recession. Why the Global Economy May Never Be the Same».
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
efsyn.gr
