Η ηγεμονία είναι λέξη, που, κατεξοχήν, έχει κακοπάθει στις πολιτικές εκφωνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες, στο μέτρο που η πολιτική της χρήση είναι τις περισσότερες φορές ελάχιστα πληροφορημένη θεωρητικά. Ελάχιστα, δηλαδή, παίρνει υπόψη τη μεγάλη θεωρητική συζήτηση σχετικά με την έννοια της ηγεμονίας, που έχει πίσω της αντιπαραθέσεις σχεδόν ενάμιση αιώνα.
Χρήστος Λάσκος*
Για τη μεγάλη πλειονότητα των αριστερών «πολιτικών», η ηγεμονία σημαίνει συναίνεση. Που πάει να πει, δηλαδή, πως η επιτυχία μιας πολιτικής κρίνεται από το μέγεθος της συναίνεσης που κατορθώνει να εισπράξει. Γίνεται, μάλιστα, πάντα αναφορά στον ταλαιπωρημένο -περισσότερο από τους οπαδούς παρά από τους αντιπάλους του- Γκράμσι, ενώ είναι αμφίβολο κατά πόσο αυτή η αναφορά είναι όντως στον μεγάλο Ιταλό. Θέλω να πω, ελάχιστοι είναι όσοι έχουν πραγματικά σκύψει στο έργο του. Συνήθως η πρόσβαση σε αυτό γίνεται μέσα από εκλαϊκευτικά «συναξάρια». Οι αναφορές, λοιπόν, συχνά είναι αυθαίρετα τσιτάτα.
Γιατί η ηγεμονία δεν αντιστοιχεί σε παθητική «συναίνεση». Ούτε είναι αντίθετη του «καταναγκασμού». Ηγεμονία χωρίς καταναγκασμό δεν υπάρχει. Το θέμα είναι ποιος ηγεμονεύει και ποιος καταναγκάζει. Και το «ποιος» δεν αναφέρεται, όπως μετά τον Λακλάου και τη «θετική» θεωρία του για τον λαϊκισμό επικράτησε, στον πολιτικό φορέα, αλλά στην κοινωνική τάξη. Ποια τάξη ηγεμονεύει και ποια τάξη κυριαρχεί είναι το θέμα. Ο πολιτικός φορέας έχει ρόλο, ακριβώς και μόνο ως υποστηρικτικό εργαλείο για τη δουλειά του κοινωνικού.
Το ιστορικό μπλοκ, στο οποίο αναφέρεται ο Γκράμσι, είναι πολιτικό στο μέτρο που είναι κοινωνικό. Εφόσον δεν γίνεται αντιληπτό αυτό, στην πράξη δεν απομένει παρά μόνο ο εκλογικισμός. Και ο κοινοβουλευτικός κρετινισμός, που έλεγε και ο Πουλαντζάς. Σαν οι εκλογές να είναι ο προνομιακός τόπος «ιχνηλάτησης» της ηγεμονίας και το Κοινοβούλιο ο τόπος της διαμόρφωσής της.
Νομίζω πως κάθε άλλο παρά ισχύει αυτό. Οι εκλογές δεν είναι παρά η αποτύπωση πολιτικών, ιδεολογικών και, κυρίως, κοινωνικών διεργασιών που προηγούνται πολύ της ψηφοφορίας. Οι κοινωνικές στάσεις στα μεγάλα ζητήματα είναι αυτές που έχουν το κύριο ενδιαφέρον.
Μένοντας σε αυτό και σχολιάζοντας το ζήτημα, θέλω να παραθέσω μερικά στοιχεία από έρευνες στάσεων στην Ελλάδα, προκειμένου να κατανοήσω με επιφανειακό, αλλά όχι αδιάφορο, τρόπο την ιδεολογική περίοδο.
Ξεκινώ με τα καλά. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Γιάννη Μαυρή, η στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις, το ιερό τοτέμ των νεοφιλελεύθερων, έχει εξελιχτεί ως εξής: ξεκινώντας από το 2005, όταν οι θετικές γνώμες για την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ ήταν 52% και οι αρνητικές 39%, το 2018 οι πρώτες είναι 32%, ενώ οι αρνητικές 52%. Το 2022, το 66% ισχυρίζεται πως η συγκεκριμένη ιδιωτικοποίηση έβλαψε και μόλις το 17% πως ωφέλησε! Αντίστοιχα, για την ΕΥΔΑΠ τα νούμερα είναι το 2022 72% κατά έναντι 18% υπέρ, ενώ το 2011 είχαμε ισοπαλία 46-46%. Ακόμη και η, ήδη εντελώς, περαιωμένη ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ θεωρείται από το 42% πως έβλαψε έναντι του 33% που υποστηρίζει πως ωφέλησε.
Επαιξε ρόλο η οργανωμένη Αριστερά σε αυτήν τη συντριπτική απομάγευση του νεοφιλελευθερισμού; Μικρό, νομίζω. Η άμεση εμπειρία της κοινωνίας ήταν πολύ περισσότερο καθοριστική.
Γι’ αυτό, άλλωστε, και το ιδεολογικό πεδίο είναι εντυπωσιακά τρικυμιώδες. Ετσι, από το 2009 έως το 2017 έχουμε αύξηση των θετικών στάσεων για τον «Ιδιωτικό τομέα» κατά 18%, με απόλυτο ποσοστό 74% (!), ενώ οι αρνητικές γνώμες για τον «Δημόσιο τομέα» εκτοξεύονται κατά 25%, φτάνοντας το 61%. Οι αντίστοιχες αρνητικές αυξάνονται για τον «Σοσιαλισμό» κατά 25% και για την «Αριστερά» κατά 32%. Είναι βέβαιο πως τα γεγονότα του 2015 διαμόρφωσαν καθοριστικά αυτές τις στάσεις.
Ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις, λοιπόν, αλλά και ενάντια στην Αριστερά.
Με το πράγμα να γίνεται πραγματικά επικίνδυνο αν πάρουμε υπόψη και το πρόσφατο εύρημα δημοσκόπησης, σύμφωνα με το οποίο τα δύο τρίτα της κοινής γνώμης ζητούν αυστηρότερη αντιμετώπιση στο προσφυγικό, με τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ να συμφωνούν σε αυτό το αίτημα σε ποσοστά άνω του 55%. Πραγματικά, τι σημασία θα είχε μια εκλογική επικράτηση -που, σε αυτό το πλαίσιο, δεν φαίνεται δυνατή- αν τα πράγματα μέσα στα κεφάλια των ανθρώπων ακολουθούν αυτές τις διαδρομές. Τρικυμία εν κρανίω; Ισως.
Η σύμπασα Αριστερά δεν μπορεί προφανώς να είναι ικανοποιημένη. Το αντίθετο – θα πρέπει, νομίζω, να ντρεπόμαστε ειδικά σε ό,τι αφορά το προσφυγικό.
Το σίγουρο είναι πως ο παιδαγωγικός ρόλος των αριστερών οργανώσεων εμφανίζεται ισχνότατος. Η αποτυχία είναι τόσο εκκωφαντική που δεν μπορεί να αποκρυφτεί. Οχι ηγεμονία δεν μπορούμε να διεκδικήσουμε, αν έτσι έχουν τα πράγματα, αλλά ούτε στοιχειώδη άμυνα να αντιτάξουμε.
*εκπαιδευτικός
efsyn.gr
