«Σταματήστε να συμπεριφέρεστε στα ζώα όπως φερόμαστε στα ζώα. Τότε δεν θα αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους σαν ζώα».
The War against Animals, Dinesh Joseph Wadiwel.
Οι αποτρόπαιες εικόνες από κεφάλια γουρουνιών σε κέντρα φιλοξενίας προσφύγων έχουν ξεχαστεί και η γουρουνοκεφαλή στο Σύνταγμα το 2015 αποτελεί μακρινό παρελθόν.
Το γνωστό σύνθημα το οποίο παρομοιάζει τους αστυνομικούς με γουρούνια μπορεί να μην ακούγεται πλέον στις πιο πολλές πορείες, διαμαρτυρίες και δράσεις, γράφεται όμως ακόμα σε κτίρια και τοίχους όπως και την περασμένη εβδομάδα στα Προπύλαια αλλά και σε άλλους τοίχους στο κέντρο μετά την πορεία.
Κωνσταντίνα Λύρου*
Τα ζώα έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως ως σύμβολα, μεταφορές και αλληγορικές φιγούρες που βοηθούν στον προσδιορισμό των ανθρώπινων ιδιοτήτων, συναισθημάτων ή συμπεριφορών, χωρίς να τίθεται το ζωικό ζήτημα με οντολογική έννοια. Η λέξη «ζώο» χρησιμοποιείται ως υποτιμητικός όρος, χωρίς θετικές υποδηλώσεις, ως προσβολή, ένα όχημα έκφρασης ανεπιθύμητων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, αντικατοπτρίζοντας την ηθική θεώρηση των άλλων ζώων στον ανθρώπινο πολιτισμό. Σχετίζεται συχνά με τις απεριόριστες ορέξεις του ατόμου, ειδικά για φαγητό («φάγαμε σαν ζώα» ), για σεξ («το κάνουν σαν ζώα») και για βία (« σαν άγρια ζώα) αλλά και παρομοιώσεις/προσβολές που συγκρίνουν ανθρώπους με συγκεκριμένα είδη ζώων οντολογικά: γουρούνι, κοτόπουλο, αρουραίος, αγελάδα, σκουλήκι, φίδι, κατσαρίδα, σκύλα κ.λπ.
Οι περισσότερες μεταφορές δεν είναι ουδέτερες, αλλά χρεώνονται με ιδεολογική ή συμπεριφορική συνιστώσα που αντανακλά μια προκατάληψη από την πλευρά μιας κοινότητας λόγου προς άλλες ομάδες λαών, ήθη, καταστάσεις και γεγονότα. Στην δεκαετία του 1960 και του 70 τα γουρούνια συμβόλιζαν την αστυνομία και την λευκή καταπίεση. Τα αρσενικά σοβινιστικά γουρούνια συνδέονταν με τα λευκά προνόμια. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Μαύροι και οι Λατίνοι δεν αποκαλούνταν ποτέ αρσενικά σοβινιστικά γουρούνια. Στη λαϊκή ομιλία η υποτιθέμενη φυλετική θέση του αρσενικού σοβινιστή είχε πολλαπλές εκφορές.
Το «ζωικό ερώτημα» είναι μια ευρεία φιλοσοφική συζήτηση που διαβρώνει τον υποτιθέμενο τακτοποιημένο, οξύ διαχωρισμό μεταξύ του ανθρώπινου ζώου και του μη ανθρώπινου ζώου, θέτοντας υπό αμφισβήτηση έναν ευρέως αποδεκτό ανθρωποκεντρισμό και το υποτιθέμενο οντολογικό προνόμιο της ανθρωπότητας. Ο Derrida γράφει:
«[…] το όριο (στο ερώτημα του ζώου) απεικονίζει επίσης το όριο επί του οποίου εγείρονται και κρίνονται όλα τα άλλα μεγάλα ζητήματα και όλες οι έννοιες που προορίζονται να συλλάβουν το “ίδιον του ανθρώπου”, την ουσία και το μέλλον της ανθρωπ(ιν)ότητας, την ηθική, την πολιτική, το δίκαιο, τα “δικαιώματα του ανθρώπου”, το “έγκλημα κατά της ανθρωπότητας”, τη “γενοκτονία” κ.τ.λ».
Ένας τεράστιος αριθμός ακαδημαϊκών έχει προσπαθήσει να ορίσει τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους διαφορετικού χρώματος, εθνικότητας, φύλου κ.λπ., καθώς και διαφορετικών ειδών ζώων. Στο πλέγμα ειδών του Cary Wolfe, υποστηρικτή μιας μεταανθρωπιστικής θέσης, υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες: ζωοποιημένα ζώα, εξανθρωπισμένοι άνθρωποι (η πιο πολυπόθητη κατηγορία), ζωοποιημένοι άνθρωποι και εξανθρωπισμένα ζώα.
Η Glick μας παρέχει τον όρο υποανθρώπινος για να περιγράψει τις μειονότητες των οποίων η περιθωριοποίηση συνδέεται με τη φυλετική μεταχείριση άλλων ζώων. Η έρευνα της σχετικά με την επιδημία του AIDS και τις στιγματισμένες ομάδες έχουν συνδέσει το κοινωνικό στίγμα και τις διακρίσεις με την απανθρωποποίηση (ζωοποίηση) των queer ατόμων. Ανακάλυψε επίσης ότι οι γορίλες συνδέονταν με τη μαύρη φυλή και οι χιμπατζήδες με τη λευκή φυλή. Δεδομένου ότι οι γορίλες θεωρούνται πιο θηριώδεις από τους χιμπατζήδες, εκτιμώνται λιγότερο. Αυτή η αντίληψη απεικονίζεται ευρέως στις «εθνογραφικές εκθέσεις» της αποικιακής περιόδου, όπου οι αιχμάλωτοι αυτόχθονες πληθυσμοί εμφανίζονταν ως «εξωτικά ανθρώπινα ζώα», διασκεδάζοντας το κοινό, ενώ την ίδια στιγμή η κοινωνία προετοιμαζόταν σιωπηλά για τη μετέπειτα εξέλιξη του φασιστικού και ναζιστικού ρατσισμόύ.
Η γενοκτονική πολιτική που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα ήταν η απανθρωποποίηση μέσω της χρήσης ζωωδών μεταφορών όπως σκουλήκια, αρουραίοι, κατσαρίδες κ.λπ. Πολλοί στοχαστές έχουν συγκρίνει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στα ζώα με τη μεταχείριση των Εβραίων των Ρομά, των Λοατκι+ ατόμων και άλλων μειονοτήτων από τους Ναζί για να ωθήσουν τους ανθρώπους να σκεφτούν τα δεινά και τον θάνατο των μη ανθρώπινων ζώων. Τα γουρούνια και όλα τα μη ανθρώπινα ζώα είναι τα θύματα της εξουσιαστικής ροπής του ανθρώπινου ζώου. Στη σχέση καταπιεστή καταπιεζόμενου, πάλι ο άνθρωπος είναι ο καταπιεστής. Η ανθρώπινη κυριαρχία υποτιμά τα μη ανθρώπινα ζώα οντολογικά και αφαιρεί την ατομικότητα/μοναδικότητα του ατόμου. Τα σφαγεία είναι ένας ακραίος πειθαρχικός θεσμός, ένα τόπος έτερος, όπου υποταγμένα σώματα μη ανθρώπινων ζώων βασανίζονται. Παρόλα αυτά ούτε οι κραυγές, ο πόνος και ο θρήνος κάθε ζωικής ύπαρξης μπροστά στο ικρίωμα, δεν στέκεται ικανή συνθήκη να σταματήσει τον άνθρωπο δυνάστη.
Οι ζωές όλων των ζώων, ανθρώπινων και μη, χειραγωγούνται μέσω βιοπολιτικής που διαιρεί τον πληθυσμό ατόμων με βάση το είδος, τη φυλή, το φύλο, την ικανότητα,την πειθάρχηση σε εκβιασμούς και καταναγκασμούς. H πλειονότητα του εργατικού δυναμικού της βιομηχανίας κρέατος αποτελείται από πρόσφυγες και φτωχούς μετανάστες ενώ οι συνθήκες εργασίας στα περισσότερα σφαγεία αποτελούν συνήθως παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ιδεολογία του σπισισμού καταπιέζει ανθρώπινα και μη ζώα, ενώ ενισχύει τις εξουσιαστικές δομές του καπιταλιστικού συστήματος. Δεδομένου ότι η γλώσσα μπορεί να ενισχύσει ή να αμφισβητήσει ριζικά τις συμβατικές σχέσεις εξουσίας και αφού ένα αναγνωρισμένο καθήκον των κοινωνικών κινημάτων είναι η αμφισβήτηση της επικρατούσας γλωσσικής σύμβασης, τα απανθρωποιημένα ουσιαστικά και οι αυθαίρετες παρομοιώσεις ανθρώπων με ζώα δεν πρέπει να έχουν θέση στους διαθεματικούς αγώνες μας.
Παραπομπές
1.Willett, Julie,’Feminism’s Racial Fault Lines: The Pig and the Macho Man’,The Male Chauvinist Pig: A History(Chapel Hill, NC, 2021;online edn,North Carolina Scholarship Online, 19 May 2022), https://doi.org/10.5149/northcarolina/9781469661070.003.0003.
2.Jacques Derrida, Elisabeth Roudinesco, Συνομιλίες για το Αύριο, Μετ Τ. Μπέτζελος , (Αθήνα; εκδόσεις Μεταίχμιο,2005), 173.
3. Cary Wolfe, and Jonathan Elmer. “Subject to Sacrifice: Ideology, Psychoanalysis, and the Discourse of Species in Jonathan Demme’s Silence of the Lambs.” Boundary 2 22, no. 3 (1995): 141–70.
4. Megan H. Glick, Infrahumanisms: Science, culture, and the Making of Modern Non/personhood. Duke University Press, 2018.
* Ερευνήτρια/Ακτιβίστρια, BA in English studies. MA Animal Welfare, Ethics and the Law.
efsyn.gr
