Η εικόνα που είχαν για χρόνια οι περισσότεροι άνθρωποι για τους κεντρικούς τραπεζίτες παρέπεμπε σε μονάρχη που δεν ήταν υποχρεωμένος να λογοδοτήσει και σε υπέρ-ήρωες που προστατεύουν τον κόσμο από τις καταστροφές. Superman, που παρέμβαιναν ανοιγοκλείνοντας την κάνουλα του χρήματος, για να αποκατασταθεί η διασαλευθείσα τάξη. Η εικόνα αυτή τους είχε τοποθετήσει ένα σκαλί πάνω από τους πολιτικούς καθώς δεν ήταν υποχρεωμένοι να κρίνονται και να δίνουν εξηγήσεις σε κανέναν. Δεν θα ήταν υπερβολή αν τους χαρακτήριζε κάποιος «δεσπότες» της Δημοκρατίας.
Γιάννης Σιώτος*
Τώρα όμως που ο πληθωρισμός επέστρεψε, η «χρυσόσκονη» που είχαν σκορπίσει γύρω τους αυτοί οι νομισματικοί «δεσπότες» φαίνεται ότι χάνεται. Η «διορατικότητά» τους αμφισβητείται, η αντικειμενικότητά τους κλονίζεται και το θάρρος τους τίθεται σε δοκιμασία καθώς κανένας τους δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να απολογηθεί για την επιλογή να εγκαταλείψουν πολιτικές που για σχεδόν δεκαπέντε χρόνια είχαν υιοθετήσει.
Και εδώ αρχίζουν τα… ανεξήγητα. Παρά την εμφανώς μεροληπτική υπέρ των ισχυρών του πλούτου πολιτική τους, η δημόσια κριτική είναι άτονη, σχεδόν ανύπαρκτη. Ελάχιστα έχουν γραφεί για τον ξαφνικό έρωτα στις επώδυνες νομισματικές επιλογές του Βόλκερ. Ακόμα λιγότερα αναφέρονται στην ευκολία με την οποία εγκατέλειψαν τα αξιώματα της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από το 2008 μέχρι το 2022. Σχεδόν τίποτα δεν γράφεται για την επιλογή να αντιμετωπίσουν τις πληθωριστικές θέρμες της περιορισμένης προσφοράς με «φαρμακευτική αγωγή» που συστήνεται για να αντιμετωπιστεί ο πληθωριστικός πυρετός που οφείλεται στην υπερβάλλουσα ζήτηση. Η κοινή γνώμη αλλά και οι περισσότεροι οικονομολόγοι αντιμετωπίζουν τη συρρίκνωση της ρευστότητας και την απότομη αύξηση των επιτοκίων, που οδηγεί σε μια βίαιη και μεγάλης έκτασης αναδιανομή εισοδήματος και περιουσίας σε βάρος των πιο ευάλωτων, με την συγκατάβαση στο αναπόφευκτο. Ακόμα και η Αριστερά με τη σιωπή της είναι σαν να δίνει το «πράσινο φως» στους «δεσπότες» να προχωρήσουν…
Το 2008 για τη σύγχρονη νομισματική ιστορία ήταν χρονιά-σταθμός. Στον πριν από το 2008 κόσμο, η αντίληψη που επικρατούσε ήταν ότι οι κυβερνήσεις που ξόδευαν περισσότερα από όσα εισέπρατταν, δημιουργούσαν κίνδυνο πληθωρισμού, ο οποίος συχνά ανάγκαζε τις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκια.
Στον μετά το 2008 κόσμο, το δόγμα αυτό εγκαταλείφθηκε. Με το επιχείρημα ότι οι μεγάλες οικονομικές τονώσεις που παρέχονται σε περιόδους κατάρρευσης της ζήτησης από τους κεντρικούς τραπεζίτες ή τις δημοσιονομικές αρχές δεν αποσταθεροποιούν απαραίτητα τις τιμές, ξεκίνησε μια άνευ προηγουμένου διοχέτευση ρευστότητας με χαμηλό κόστος (επιτόκια). Υποστήριζαν ότι η σταθερότητα των τιμών εξαρτάται από τη… δοσολογία. Δηλαδή τον όγκο των χρημάτων που θα διοχετεύονταν, προκειμένου να αποκατασταθεί η ισορροπία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης. Περισσότερη ρευστότητα θα οδηγούσε σε υπερβάλλουσα ζήτηση και σε άνοδο του επιπέδου τιμών, ενώ λιγότερη σε αποπληθωρισμό και ύφεση. Μία προσέγγιση που θύμιζε το new deal, το οποίο για δεκαετίες είχε εγκαταλειφθεί για τα μάτια του… Φρίντμαν.
Η απάντηση στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 αποτελεί παράδειγμα αυτής της διαδικασίας. Οι κεντρικές τράπεζες τύπωσαν τρισεκατομμύρια δολάρια και παρά τις προβλέψεις, ο βασικός πληθωρισμός παρέμεινε εντός των στόχων. Μέχρι το τέλος του 2008, η Fed είχε διοχετεύσει 1,3 τρισεκατομμύριο δολάρια στην οικονομία. Η παραδοσιακή εργαλειοθήκη της κεντρικής τράπεζας, που περιλαμβάνει τη χειραγώγηση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων, επεκτάθηκε δραματικά. Η Τράπεζα της Αγγλίας αγκάλιασε επίσης την ποσοτική χαλάρωση, αγοράζοντας ομόλογα στην ίδια κλίμακα με τη Fed (προσαρμοσμένη στο μέγεθος της βρετανικής οικονομίας). Η Τράπεζα της Ιαπωνίας είχε πειραματιστεί με την ποσοτική χαλάρωση από το 2001, αλλά μετά την οικονομική κρίση διπλασίασε αυτές τις προσπάθειες και μέχρι το 2013 έχει δημιουργήσει περισσότερα χρήματα σε σχέση με το ΑΕΠ από οποιαδήποτε άλλη ώριμη οικονομία. Η ανταπόκριση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας λόγω της αντίστασης από τη Γερμανία ήταν περιορισμένη, αλλά το 2015 αναθεώρησε. Αθροιστικά οι τέσσερις μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες έδωσαν περίπου 13 τρισεκατομμύρια δολάρια στις οικονομίες τους τη δεκαετία μετά την οικονομική κρίση, χωρίς να επηρεαστεί ο πληθωρισμός.
Η κρίση που προκλήθηκε από τον κορονοϊό αντιμετωπίστηκε από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις ακόμη πιο επιθετικά. Αδιαφόρησαν για τις ανησυχίες που διατύπωναν πριν από την πανδημία οι οικονομολόγοι, σύμφωνα με τις οποίες η ποσοτική χαλάρωση σύντομα θα έπαυε να είναι αποτελεσματική ή πολιτικά αποδεκτή. Ενδεικτικό είναι ότι τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2020, η Fed διοχέτευσε περισσότερα από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία, μια παρέμβαση σχεδόν διπλάσια από αυτήν που έγινε έξι εβδομάδες μετά την πτώχευση της Lehman Brothers. Στο ίδιο μονοπάτι βάδισαν και οι άλλες κεντρικές τράπεζες, οι οποίες προχώρησαν σε μια τεράστιας κλίμακας ποσοτική χαλάρωση. Πλέον οι αρχές απέδειξαν ότι είχαν μάθει το μάθημα της τελευταίας ύφεσης, όταν δεν διόγκωσαν τις δαπάνες τους όσο θα έπρεπε. Τους ενθάρρυνε επίσης το γεγονός ότι οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό ήταν χαμηλές, κάτι που μείωνε τον κίνδυνο η τόνωση να πυροδοτήσει μια ανοδική σπείρα τιμών. Αποτέλεσμα της επεκτατικής πολιτικής ήταν να αποφευχθεί η μεγάλης κλίμακας ύφεση, χωρίς κανένα σημάδι πληθωρισμού.
Τα σημάδια του πληθωρισμού άρχισαν να εμφανίζονται πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας αλλά σε έναν μεγάλο βαθμό υποτιμήθηκαν. Τότε ο Πολ Κρούγκμαν απέδωσε τον πληθωρισμό στις εφοδιαστικές αλυσίδες και τον χαρακτήρισε «ένα δικαιολογημένο και διαχειρίσιμο πρόβλημα». Διαψεύστηκε. Οι χρηματιστηριακές φούσκες και οι επιπτώσεις τους αγνοήθηκαν. Υπό το πρίσμα αυτό, η έκρηξη των τιμών στην ενέργεια και στα τρόφιμα που πυροδότησε ο πόλεμος στην Ουκρανία επιδείνωσε μια ήδη επιβαρυμένη κατάσταση.
Και πώς αντέδρασαν οι κεντρικές τράπεζες; Αντί να παραδεχθούν τα λάθη, τις καθυστερήσεις και τις αβλεψίες τους, ανέβασαν τα επιτόκια και περιόρισαν τη ρευστότητα, αδιαφορώντας για τον πόνο των πιο ευάλωτων (ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών). Μήπως θα πρέπει να εξηγήσουν το γιατί;
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
efsyn.gr
