Η πρόοδος, η φυγή προς τα εμπρός είναι αναπόφευκτη και η παιδευτική σημασία της ιστορίας αδιαμφισβήτητη. Είναι βέβαιη η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στις εκλογές του Ιουνίου 2023, ενδεχομένως και η συντριβή του. Το θέμα είναι να αποφευχθεί η μεταφυσική στην ανάλυση του αποτελέσματος και να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός παραγωγής της ταυτότητας του κόμματος. Το τέλος δεν είναι η εκλογική ήττα ή νίκη, μερικές φορές οι εκλογές είναι η αρχή.
της Αιμιλίας Βήλου
Υποψήφια Δρ. Πολιτικής Επιστήμης, Πάντειο Πανεπιστήμιο και Επιστημονική συνεργάτιδα του ΕΝΑ Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών
«Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με το όνομα Angelus Novus. Απεικονίζεται εκεί ένας άγγελος, που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι, οπού μένει προσηλωμένος με το βλέμμα του. Διάπλατα τα μάτια του, ανοικτό το στόμα και τεντωμένες οι φτερούγες του. Έτσι πρέπει να είναι και ο άγγελος της ιστορίας. Στραμμένο το πρόσωπο του προς το παρελθόν. Όπου εμφανίζεται σε εμάς μια αλυσίδα γεγονότων, διακρίνει αυτός μια και μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει ερείπια επί ερειπίων και τα εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θέλει αυτός να σταθεί να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει τα χαλάσματα. Μια θύελλα σηκώνεται όμως από τη μεριά του παραδείσου και αδράχνει τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή, που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Τον ωθεί αυτή η θύελλα ασταμάτητα προς το μέλλον, στο οποίο στρέφει την πλάτη, ενώ ο σωρός από τα ερείπια φτάνει μπροστά του ως τον ουρανό. Ό,τι αποκαλούμε εμείς πρόοδο, αυτή είναι η θύελλα». (Βάλτερ Μπένγιαμιν, Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας, μτφ Θωμάς Παράσχης, Αθήνα, 1983, Εκδόσεις Ουτοπία, σ.12.)
Εγκλωβισμένος, το 1940, στην κατεχόμενη Γαλλία και λίγο πριν αυτοκτονήσει, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν μας παραδίδει μια αλληγορία για την Ιστορία, βασισμένος στον πίνακα του Paul Klee Angelus Novus, ευρύτερα γνωστός, μετά το κείμενο του Μπενγιαμιν, ως Άγγελος της Ιστορίας. Ο Μπένγιαμιν ήθελε να τονίσει τις σαρωτικές αλλαγές της προόδου στην οποία δεν μπορούμε να αντισταθούμε, αλλά να διασώσουμε ότι χρειάζεται να διασωθεί από το παρελθόν, από την Ιστορία μας και να προχωρήσουμε στο μέλλον.
Από τη στιγμή που άρχισαν να διαφαίνονται μαύρα εκλογικά μαντάτα για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ξεκίνησε μια συζήτηση για την ταυτότητα του. Για να είμαστε πιο ακριβείς η συζήτηση που απασχολούσε και απασχολεί τα πέριξ του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ υποκείμενα εδώ και πάρα πολύ καιρό ήρθε στον καθημερινό δημόσιο διάλογο. Συνοψίζω τα επιχειρήματα, ίσως αδικώντας τα λίγο για λόγους χώρου: (α) ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δεν παρουσίαζε σαφή (ιδεολογική) ταυτότητα γιατί προσπαθούσε να προσεγγίσει πολλά και διαφορετικά στρώματα ψηφοφόρων, (β) ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στην προσπάθεια να συγκεράσει διαφορετικές αντιλήψεις εντός του κόμματος κατέληγε ένα παλίμψηστο ιδεολογιών και αντιλήψεων και (γ) ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ διακηρύττει ότι είναι ένα κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς, όμως το πολιτικό του πρόγραμμα προσειδιάζει σε πολιτικές νεοφιλελεύθερου κόμματος.
Κατ’ αρχάς όλα τα παραπάνω είναι σωστά, σε αυτό συμφωνούμε όλες. Αυτό που δεν αποδεικνύεται είναι αν υπάρχει μια αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ ταυτότητας και εκλογικής επιτυχίας. Δηλαδή αν η ρευστή ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, ως τέτοια όχι το αποτέλεσμα της, να απέτρεψε ψηφοφόρους από το να ψηφίσουν το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Οπότε ας τα πάρουμε από την αρχή, να καταδυθούμε στην ιστορία της αριστεράς, που εν πολλοίς είναι η ιστορία των κομμάτων της και εν τέλει είναι η εφαρμοσμένη θεωρία περί κόμματος. Ας πάμε στον Λένιν.
Τα κόμματα, δηλαδή τα κομμουνιστικά κόμματα, τα σοσιαλιστικά κόμματα και μάλλον τα κόμματα της ριζοσπαστικής αριστεράς, δεν είναι απλά εκλογικοί μηχανισμοί, είναι: φορείς σύνδεσης κράτους και κοινωνίας, παιδευτικοί οργανισμοί και κυρίως μηχανισμοί κατάληψης της εξουσίας και πολύ συχνά αναδιάμορφωσης της. Συνεπώς δρουν σε ένα δοσμένο Περιβάλλον, σε συγκεκριμένες ιστορικοκοινωνικοπολιτικές συνθήκες οι οποίες επιδρούν στο κόμμα και το κόμμα επιδρά σε αυτό. Παράλληλα τα κόμματα έχουν έναν Στόχο, μεγαλεπήβολο ή λιγότερο μεγαλεπήβολο, ο οποίος προκύπτει από την Ιδεολογία του κόμματος. Ο σαφής καθορισμός του Στόχου, η Ιδεολογία και το Περιβάλλον μας δίνουν μια ιδέα για την Κομματική Μορφή που χρειάζεται ώστε με αυτή την ιδεολογική σκευή και σε αυτό το πλαίσιο να επιτευχθεί ο Στόχος. Τέλος, αφού έχουν καθοριστεί επαρκώς τα παραπάνω τότε το κόμμα απευθύνεται σε εκείνες τις κοινωνικές ομάδες που μπορούν να συμμαχήσουν με το κόμμα ως προς την επίτευξη του Στόχου. Όλα τα παραπάνω διαμορφώνουν την Ταυτότητα ενός κόμματος η οποία είναι κατανοητή και λειτουργική εντός μιας σχέσης όπως έχει ήδη περιγραφεί παραπάνω και σχετίζεται διαλεκτικά με κάθε ένα από τα παραπάνω στοιχεία.
Στο παράδειγμα του κόμματος ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, να ξεκινήσουμε από την βεβαιότητα ότι δεν είναι κόμμα, όσο κι αν προσπάθησε δεν τα κατάφερε, ίσως δεν πρόλαβε, να γίνει κόμμα, τουλάχιστον κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς. Οπότε, ας ξεφλουδίσουμε το κρεμμύδι και ας πάμε στα συστατικά του στοιχεία. Το Περιβάλλον δηλαδή οι κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συνθήκες είναι προφανείς, αντικειμενικές, οι δυνατότητες της ανθρωπότητας περιγράφονται επαρκώς στο καταστατικό του κόμματος οπότε ξεκινάμε από μια καλή αφετηρία. Ο Στόχος, βάσει καταστατικού είναι ο «Σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία» και η Ιδεολογία που το συνέχει είναι η προσπάθεια της σύνθεσης με «σεβασμό, αλλά κριτικά, τις ιδέες και τις πολιτικές παραδόσεις της Αριστεράς –κομμουνιστικής, ριζοσπαστικής, ανανεωτικής, σοσιαλιστικής, ελευθεριακής– της σοσιαλδημοκρατίας, του προοδευτικού κέντρου, της πολιτικής οικολογίας και του φεμινισμού, καθώς και ιδέες που έχουν αναπτύξει τα κινήματα υπέρ των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων». Το ίδιο αυτοπεριγράφεται ως ένα «κόμμα εν κινήσει» και η παραπάνω διατύπωση επιβεβαιώνει τη διαπίστωση. Η κομματική μορφή που επελέγη για να υπηρετήσει τον Στόχο είναι μια εκμοντερνισμένη εκδοχή του κόμματος μαζών.
Σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν αρχικά και την αδρομερή περιγραφή του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αυτή είναι η ταυτότητα του κόμματος. Όμως, τι σημαίνει αυτό στην πραγματική ζωή;
Η περιγραφή του Περιβάλλοντος είναι επαρκής, τουλάχιστον για την ώρα, οπότε προχωράμε στο επόμενο συστατικό στοιχείο της κομματικής Ταυτότητας. Ο Στόχος είναι ο Σοσιαλισμός με Δημοκρατία και Ελευθερία Δηλαδή, ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στοχεύει κάποια στιγμή σε έναν Σοσιαλισμό που θα έρθει οργανικά και ανώδυνα, αλλά θα έχει δημοκρατικά χαρακτηριστικά και ελευθερία. Τώρα εδώ ξεκινάει μια ανάγκη εννοιολόγησης της ελευθερίας, της δημοκρατίας και συνακόλουθα του Σοσιαλισμού. Με βάση τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και τη βιβλιογραφία μπορούμε να εικάσουμε ότι αρθρώνεται ένα ευρωκομμουνιστικό ή/και Σοσιαλδημοκρατικό αφήγημα, δεν είναι καλό ή κακό αλλά είναι αυτό. Το υποκείμενο που εγκαλεί είναι ο λαός, ολίγον αδιαφοροποίητο και όχι με σαφή ταξική περιγραφή, ιδιαίτερα όταν αποφάσισε να αποταθεί στον λεγόμενο «μεσαίο χώρο», που μπορεί να προσδιοριστεί καλύτερα με εισοδηματικά και όχι άλλα κριτήρια. Η κομματική μορφή είναι ένα κράμα σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και κινηματικής συνέλευσης, προβλέπει τη φυσική και την ηλεκτρονική συμμετοχή των μελών και κατά γενική ομολογία των οργάνων δεν κατάφερε να αξιοποιήσει στο έπακρο το πολυπληθές κομματικό δυναμικό. Η εκλογή προέδρου από τη βάση, αν και έδωσε δυνατότητα έκφρασης στο σύνολο του κόμματος, έδωσε υπερεξουσίες στον πρόεδρο που μπορούσαν να ελεγχθούν μόνο από τους/ις εκλογείς του.
Τέλος η τακτική, η πολιτική που προτείνεται για να επιτευχθεί, αν και δεν είναι ξεκάθαρη γιατί δεν μπορεί να προγραφεί, είναι οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές και η εκπαίδευση της κοινωνίας. Παράλληλα με τη συγκρότηση κοινωνικού κράτους προβλέπεται μείωση της φορολογίας, Παράλληλα με τη συμμόρφωση στις μνημονιακές υποχρεώσεις προβλέπονται μνημειώδεις αλλαγές σε τομείς της οικονομίας. Δηλαδή, η προοδευτική διακυβέρνηση που προπαγανδίστηκε προεκλογικά. Η ίδια η φράση «προοδευτική» είναι παλιακιά, θυμίζει τη δεκαετία του 1980. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ επέλεξε να εμπνεύσει με πολιτική δομημένη από παλιά υλικά και μάλιστα όχι του ευρωκομμουνιστικού χώρου από τον οποίο έχει καταγωγικές ρίζες. Υλικά σοσιαλδημοκρατικά, με πολιτικές λίγο νεοφιλελεύθερες και λίγο ριζοσπαστικές, να πιάσει όλα τα κοινά, αυτό δεν πήγε καλά. Δεν επέλεξε να μιλήσει για μια ριζοσπαστική διακυβέρνηση κι ας χάσει, αλλά να χάσει τις εκλογές όχι τον εαυτό του.
Επανερχόμενη στον Άγγελο της Ιστορίας μπορώ να θυμίσω δυο πράγματα: η πρόοδος, η φυγή προς τα εμπρός είναι αναπόφευκτη και η παιδευτική σημασία της ιστορίας αδιαμφισβήτητη. Είναι βέβαιη η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στις εκλογές του Ιουνίου 2023, ενδεχομένως και η συντριβή του. Το θέμα είναι να αποφευχθεί η μεταφυσική στην ανάλυση του αποτελέσματος και να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός παραγωγής της ταυτότητας του κόμματος. Το τέλος δεν είναι η εκλογική ήττα ή νίκη, μερικές φορές οι εκλογές είναι η αρχή.
thepressproject.gr
