Η έννοια της ηθικής και κυρίως της ανηθικότητας, με έχει απασχολήσει πάρα πολύ τον τελευταίο καιρό, κυρίως σε σχέση με την πολιτική συμπεριφορά που παρατηρώ καθημερινά στην πόλη μου, τον Βόλο.
Λόγω της κλινικής και ακαδημαϊκής μου εκπαίδευσης στην ψυχανάλυση, έχω μάθει να αμφισβητώ πρώτα τον εαυτό μου και την οπτική μου γωνία, πριν κατασταλάξω σε οποιαδήποτε απόφαση για το αν είναι στραβός ο γιαλός ή αν στραβά αρμενίζω ο ίδιος. Αναρωτήθηκα λοιπόν, μήπως έχω κάποια λάθος αντίληψη για το τι είναι ηθική και πώς αυτή εκφράζεται στην πολιτική, και εν τέλει για το τι σημαίνει, και αν μπορεί ποτέ να υπάρξει, ο όρος «ηθικός πολιτικός». Στην προσπάθειά μου να απαντήσω, συνειδητοποίησα πως θα έπρεπε να σκεφτώ την πορεία του όρου «ηθική» στο πέρασμα του χρόνου, το πως συνδέεται ο όρος με τις ομάδες (πλήθη), και εν τέλει αν η έννοια της ηθικής είναι ατομική ή συλλογική.
Για τον Επίκουρο, ηθική ήταν η κατάκτηση της Αταραξίας, μιας ζωής με απουσία φόβου και πόνου. Για τον Σενέκα, ηθική ήταν η νίκη της λογικής έναντι των συναισθημάτων. Για τον Αριστοτέλη, έχει να κάνει με την αρχή της μεσότητας, ουσιαστικά δηλαδή της ισορροπίας, της χρυσής τομής:
«Πρώτα απ΄ όλα πρέπει να θεωρήσουμε ότι τα πράγματα είναι φτιαγμένα από τη φύση τους έτσι που να καταστρέφονται από έλλειψη ή την υπερβολή…» (Ηθικά Νικομάχεια Β΄1104a, 13 -16)
Έτσι, η ειλικρίνεια βρίσκεται κάπου μεταξύ σαρκασμού και υπεροψίας, και ο αυτοέλεγχος μεταξύ αναισθησίας και ακράτειας.
Τι είναι λοιπόν ηθική πράξη; Μη ρεαλιστική ευτυχία, συναισθηματικός έλεγχος, ή μήπως μία πράξη ισορροπίας;
Ίσως αν μελετούσαμε λίγο την έννοια του πλήθους να αποκτούσαμε μια πιο καθαρή εικόνα.
Για τον Πλάτωνα η ομάδα χαρακτηρίζεται από έναν κοινό έργο. Για τον Νίτσε, για να σχηματιστεί η ομάδα θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος των παρορμήσεων, για τον Λε Μπον η ατομική συμπεριφορά θα αλλάξει αν κάποιος γίνει μέλος μιας ομάδας, για τον ΜακΝτούγκαλ η ομάδες χαρακτηρίζονται από την εύρεση ενός κοινού σκοπού. Πολλοί έχουν μελετήσει την έννοια της ομάδας, αλλά η περιπτώσεις των Φρόϋντ και Μπιόν είναι ιδιαιτέρως σχετικές στην αναζήτηση της ηθικής που μας απασχολεί σήμερα.
Ο πρώτος θεώρησε πως ο σχηματισμός μιας ομάδας, λαμβάνει χώρα ως τρόπος αντιμετώπισης της ατομικής αμφιθυμίας των μελών της. Τα μέλη μιας ομάδας λοιπόν, ενώνονται, τόσο απέναντι σε έναν σκοπό, όσο και υπό την καθοδήγηση κάποιου μέλους ο οποίος θα εκφράσει το κοινό αίσθημα. Το κοινό αίσθημα, σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να βρίσκεται σε οποιαδήποτε πλευρά της αμφιθυμίας. Ο αρχηγός δηλαδή μπορεί να εκφράσει είτε τις επιθετικές και καταστροφικές τάσεις, είτε τις πιο εποικοδομητικές και θετικές τάσεις, τις οποίες όλοι μας έχουμε.
Ο δεύτερος, πίστευε ότι σε μια ομάδα υπάρχουν και λειτουργούν δυο ειδών υποομάδες: αυτές της λογικής και τις πραγματικότητας, και αυτές του παραλόγου και της φαντασίας, με τις δεύτερες να λειτουργούν σχεδόν πάντα ενάντια στον λογικό και πραγματικό σκοπό της ομάδας. Αυτές είναι γνωστές ως ομάδες «Βασικής Υπόθεσης», ακριβώς επειδή λειτουργούν υποθετικά και ενάντια στην λογική με βάση μία υπόθεση η οποία συνήθως δεν ισχύει. Ένα είδος τέτοιας ομάδας αποτελούν οι λεγόμενες «Ομάδες Εξάρτησης».
Σκεφτείτε λοιπόν ομάδες που εξιδανικεύουν τον αρχηγό τους ανεξαρτήτως της ποιότητας και των χαρακτηριστικών του και τον υποστηρίζουν με σθένος. Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων θα ήταν πολιτικές ομάδες απολυταρχικού χαρακτήρα που χαρακτηρίζονται από τυφλή υποταγή στον «Μεσσία» αρχηγό τους, ακόμα και αν αυτός επιτεθεί, βρίσει, μειώσει ή απαξιώσει μέλη της ομάδας.
Συνοψίζοντας, τι μπορούμε να συμπεράνουμε για το βασικό μας ερώτημα περί ηθικής στην πολιτική, ή αλλιώς, τι στοιχεία έχουμε προς απάντηση αυτού;
Ξέρουμε λοιπόν, ότι οι ομάδες έχουν έναν σκοπό, πως κουβαλάνε τις προσωπικές αντιθέσεις των μελών τους, πως η αποκήρυξη των επιθετικών ορμών των μελών τους αποτελεί την βάση δημιουργίας τους και λειτουργεί προς όφελος του κοινού καλού, και πως ο ρόλος του αρχηγού δεν είναι μόνο να οδηγήσει την ομάδα, αλλά και να επωμιστεί την επιθετικότητα των μελών της.
Σε μια πολιτική ομάδα λοιπόν, πώς μπορούμε να ορίσουμε την ηθική και τι είναι αυτό που πρέπει να κάνει ο αρχηγός της έτσι ώστε να καταστεί ηθικός; Να βάλει την λογική πάνω από τα συναισθήματα; Να έχει ως στόχο το καλό των πολιτών και όχι της πολιτικής του ομάδας; Να μπορεί να επωμίζεται την επιθετικότητα και να την μετουσιώνει σε κάτι δημιουργικό και ώριμο ή ίσως όλα τα παραπάνω; Ποιος είναι εν τέλει ο ηθικός πολιτικός;
«Ένα στοχαστικό και ευαίσθητο άτομο, ικανό να χρησιμοποιεί τη λογική, αλλά και να ανέχεται την κριτική και τη συναισθηματική αμφιθυμία που ενυπάρχει στις ατομικές και ομαδικές σχέσεις. Ένα άτομο έτοιμο να κουβαλήσει τις ανάγκες του λαού, συναισθηματικές και σωματικές, έτοιμο να γίνει ακόμα και αποδιοπομπαίος τράγος, αλλά που θα μπορέσει ωστόσο να μείνει πιστός στο πρωταρχικό καθήκον του διορισμού του: την υπηρεσία των πολιτών»
Μου είναι φανερό πως ο μοναδικός υποψήφιος για τον Δήμο Βόλου που αντιπροσωπεύει την έννοια της ηθικής, τόσο σε επίπεδο συμπεριφοράς και διαλόγου, αλλά κυρίως σε προγραμματική κατεύθυνση, και έχει ως μοναδικό στόχο να χρησιμοποιήσει αυτά τα στοιχεία για να κάνει καλύτερη την ζωή όλων, ακόμα και εκείνων που δεν θα τον ψηφίσουν, είναι ο Νίκος Παπαπέτρος και ο συνδυασμός του «Συμμαχία για τον Βόλο».
Τώρα το ποιοι ανήκουν και εκφράζουν τις ομάδες εξάρτησης, δείχνουν τυφλή υποταγή στον επικεφαλής τους ακόμα και αν αυτός τους απαξιώσει, τους βρίσει και τους μειώσει, και τους ίδιους αλλά και τους συμπολίτες τους, ποιοι αδυνατούν να κάνουν διάλογο, ποιοι εκφράζουν τις πιο βάναυσες και βίαιες των ανθρωπίνων παρορμήσεων και προσπαθούν εξίσου βίαια να τις νομιμοποιήσουν στα μάτια μας, και ποιοι εκφράζουν απολυταρχικές νοοτροπίες και καθεστώτα, και ποιοι με έργα βιτρίνας ή της τελευταίας στιγμής υποτιμούν την νοημοσύνη σας και παρατάσσουν δήθεν έργο, θα το αφήσω σε εσάς να το συμπεράνετε. Τώρα που το σκέφτομαι, να δεις, σε ποια περίοδο είναι άραγε που λένε πως έγιναν οι περισσότεροι δρόμοι στην Ελλάδα;
Γι αυτούς του λόγους καλώ όλους τους συμπολίτες μας να με στηρίξουν με την ψήφο τους, αλλά κυρίως να στηρίξουν τον συνδυασμό μας. Έτσι ώστε να επανέλθει η ηθική στην πολιτική σκηνή της πόλης μας.
Η ώρα ήρθε. Ο Βόλος αλλάζει σελίδα.
*Επίκουρος Καθηγητής Ψυχολογίας,Ψυχοδυναμικός Ψυχοθεραπευτής
Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Βόλου – «Νίκος Παπαπέτρος-Συμμαχία για τον Βόλο»
efsyn.gr/
