Καπιταλιστική ανάπτυξη και κοινωνική υποτίμηση

Ανέστης Ταρπάγκος

Σε όλες σχεδόν τις πλευρές του πολιτικού φάσματος (από τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ), η «ανάπτυξη» τοποθετείται στο επίκεντρο των θέσεων και προσανατολισμών τους, που στις περισσότερες περιπτώσεις συνοδεύεται από την αναφορά στην «παραγωγική ανασυγκρότηση».

Εξυ­πο­νο­εί­ται δη­λα­δή ότι η ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία χρειά­ζε­ται να τεθεί σε ανα­πτυ­ξια­κή τρο­χιά, στο βαθμό που έχει υπο­στεί μια πο­λύ­χρο­νη ύφεση με αρ­νη­τι­κούς ρυθ­μούς «ανά­πτυ­ξης», και ότι επει­δή έχει «στρε­βλά» χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, αυτά χρειά­ζε­ται να ανα­συ­γκρο­τη­θούν, έτσι ώστε η πα­ρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία στη χώρα να προ­σλά­βει «ορ­θο­λο­γι­κά» χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Εντού­τοις εδώ και μια σχε­δόν  δε­κα­ε­τία, από την έκρη­ξη της διε­θνούς κα­πι­τα­λι­στι­κής κρί­σης του 2008, και πα­ρό­λες τις ετή­σιες προ­βλέ­ψεις ότι από τον επό­με­νο χρόνο θα επέρ­χο­νταν η «ανά­πτυ­ξη», πράγ­μα που συ­νέ­χεια δια­ψεύ­δε­ται από τις εξε­λί­ξεις, το μόνο που έχει επι­τευ­χθεί είναι η με­τά­βα­ση από τους αρ­νη­τι­κούς ανα­πτυ­ξια­κούς ρυθ­μούς στην μη­δε­νι­κή στα­σι­μό­τη­τα (0% – 1%).

Ως αι­τιο­λο­γία της ση­με­ρι­νής «υπα­νά­πτυ­ξης» προ­βάλ­λε­ται η επί­κλη­ση της «κρί­σης», κατά έναν τρόπο αφη­ρη­μέ­νο και ου­δέ­τε­ρο, είτε οι «εσφαλ­μέ­νες» πο­λι­τι­κές των κομ­μά­των της αστι­κής δια­χεί­ρι­σης (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ), είτε η επι­βο­λή της συ­νε­χούς λι­τό­τη­τας, η οποία και απαι­τεί­ται να τερ­μα­τι­στεί, τη στιγ­μή που ψη­φί­στη­κε και τέ­ταρ­το μνη­μό­νιο που συ­νε­χί­ζει την υφε­σια­κή πο­λι­τι­κή, είτε η συ­νε­χής εφαρ­μο­γή των μνη­μο­νια­κών νόμων και ρυθ­μί­σε­ων, είτε η λει­τουρ­γία των όρων της ζώνης του ευρώ που πα­ρά­γει εκ της φύ­σε­ώς της την «υπα­νά­πτυ­ξη». Μ’ αυτό τον τρόπο συ­σκο­τί­ζο­νται οι αφε­τη­ρί­ες της επτα­ε­τούς μέχρι σή­με­ρα οι­κο­νο­μι­κής κα­τα­στρο­φής του ενός – τε­τάρ­του του πα­ρα­γω­γι­κού δυ­να­μι­κού, δη­λα­δή το μεί­ζον πο­λι­τι­κό γε­γο­νός της τε­λευ­ταί­ας δε­κα­ε­τί­ας που αντι­προ­σω­πεύ­ει η κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου και τα ολέ­θρια απο­τε­λέ­σμα­τα που έχει επι­φέ­ρει η δια­χεί­ρι­σή της από τις κα­θε­στω­τι­κές πο­λι­τι­κές δυ­νά­μεις.

Πραγ­μα­τι­κά ο ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός, εν αντι­θέ­σει με την πρώτη δε­κα­ε­τία του 2000 που είχε εντα­χθεί στην ΟΝΕ και στην ευ­ρω­ζώ­νη, βρέ­θη­κε εξ αι­τί­ας της κρί­σης υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης σε εξαι­ρε­τι­κά δυ­σμε­νή θέση. Έτσι από το 2000 μέχρι το 2010, το ελ­λη­νι­κό επι­χει­ρη­μα­τι­κό κε­φά­λαιο κα­τα­γρά­φει μια στα­θε­ρο­ποι­η­μέ­νη τρο­χιά σ’ ένα πε­ρι­βάλ­λον ετή­σιας ανά­πτυ­ξης που φτά­νει το 3% του ΑΕΠ. Παίρ­νο­ντας υπ’ όψιν και τους τέσ­σε­ρεις βα­σι­κούς πα­ρα­γω­γι­κούς το­μείς (βιο­μη­χα­νία, εμπό­ριο, τρά­πε­ζες, λοι­πές υπη­ρε­σί­ες), το ενερ­γη­τι­κό τους σχε­δόν δι­πλα­σιά­ζε­ται σ’ αυτή τη δε­κα­ε­τία, (από τα 334 δι­σε­κατ. ευρώ στα 634 δι­σε­κατ. ευρώ, συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας όμως και τον κερ­δο­φό­ρο τότε τρα­πε­ζι­κό τομέα). Η κερ­δο­φο­ρία του εται­ρι­κού τομέα της οι­κο­νο­μί­ας δια­τη­ρεί­ται σε ένα στα­θε­ρό επί­πε­δο των 11 δι­σε­κατ. ευρώ ετη­σί­ως, ενώ ο δεί­κτης απο­δο­τι­κό­τη­τας του κε­φα­λαί­ου εμ­φα­νί­ζε­ται σαφώς θε­τι­κός σε πο­σο­στό περί το 11%. Από εκεί και πέρα ήταν η αδυ­να­μία κερ­δο­φό­ρου αξιο­ποί­η­σης ενός πλε­ο­νά­ζο­ντος μέ­ρους του κε­φα­λαί­ου, και η έναρ­ξη της πο­ρεί­ας κα­τα­κρί­μνη­σης των κερ­δών της με­γά­λης πλειο­νό­τη­τας των επι­χει­ρή­σε­ων.

Έτσι, από το 2010 τί­θε­νται σε κί­νη­ση οι εκ­κα­θα­ρι­στι­κοί μη­χα­νι­σμοί της κρί­σης, δη­λα­δή ξε­κι­νά η απα­ξί­ω­ση και η εξου­δε­τέ­ρω­ση των πλέον ζη­μιο­γό­νων κε­φα­λαί­ων (μα­ζι­κό κλεί­σι­μο επι­χει­ρή­σε­ων και τρι­πλα­σια­σμός του πο­σο­στού της ανερ­γί­ας), και επι­βάλ­λε­ται η εφαρ­μο­γή των αλ­λε­πάλ­λη­λων μνη­μο­νί­ων με κύριο αντι­κεί­με­νο: Αφε­νός την επι­βο­λή δρα­κό­ντειων δη­μο­σιο­νο­μι­κών ρυθ­μί­σε­ων που να δια­σφα­λί­ζουν την απο­πλη­ρω­μή του δη­μό­σιου χρέ­ους (που η αστι­κή τάξη απο­κλει­στι­κά δη­μιούρ­γη­σε δια μέσου των πο­λι­τι­κών και κρα­τι­κών της εκ­προ­σώ­πων), και αφε­τέ­ρου την στα­δια­κή υπο­βάθ­μι­ση και απορ­ρύθ­μι­ση της ερ­γα­σί­ας (ενερ­γών ερ­γα­ζο­μέ­νων, ανέρ­γων, συ­ντα­ξιού­χων, νε­ο­λαί­ας). Ήδη από το 2010 η κερ­δο­φο­ρία των ελ­λη­νι­κών εται­ριών με­τα­τρέ­πε­ται σε ζη­μί­ες ύψους – 3,8 δι­σε­κατ. ευρώ και αρ­νη­τι­κή απο­δο­τι­κό­τη­τα του κε­φα­λαί­ου (-3,5%), ενώ το 2011 διευ­ρύ­νε­ται σε – 7,6 δι­σε­κατ. ευρώ και ακόμη με­γα­λύ­τε­ρη μεί­ω­ση του απο­δο­τι­κό­τη­τας του κε­φα­λαί­ου (-6,8%).

Η αστι­κή πο­λι­τι­κή εξου­σία (αρ­χι­κά ΠΑΣΟΚ, στη συ­νέ­χεια ΝΔ και σή­με­ρα ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ), σε πλήρη σύ­μπλευ­ση με τα ευ­ρω­παϊ­κά οι­κο­νο­μι­κά κέ­ντρα, επι­φορ­τί­στη­κε το έργο της απο­κα­τά­στα­σης της κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­φο­ρί­ας, με μια δια­δι­κα­σία που ενώ δια­σφά­λι­ζε αυτό τον στόχο, ταυ­τό­χρο­να επέ­φε­ρε την υπο­βάθ­μι­ση της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας και την εξα­θλί­ω­ση των λαϊ­κών τά­ξε­ων. Αυτό υλο­ποι­ή­θη­κε με την πο­λι­τι­κή των μνη­μο­νί­ων, πο­λι­τι­κή που συ­νε­χί­ζε­ται με αμεί­ω­τη έντα­ση και σή­με­ρα, προ­κα­λώ­ντας την μεί­ω­ση των μι­σθών, την κα­τάρ­γη­ση των συλ­λο­γι­κών συμ­βά­σε­ων, το συ­νε­χές ρο­κά­νι­σμα των συ­ντά­ξε­ων, την απορ­ρύθ­μι­ση των ερ­γα­σια­κών σχέ­σε­ων, την υπέρ­με­τρη λαϊκή φο­ρο­λό­γη­ση κλπ. Η στα­θε­ρή και άκαμ­πτη αυτή πο­λι­τι­κή άρ­χι­σε να απο­δί­δει καρ­πούς στα­δια­κά στην πε­ντα­ε­τία 2010 – 15, απο­κα­θι­στώ­ντας την κερ­δο­φο­ρία της πλειο­νό­τη­τας των ελ­λη­νι­κών επι­χει­ρή­σε­ων από το 2015. Το μόνο που «ανα­πτύ­χθη­κε» δη­λα­δή ήταν η κερ­δο­φο­ρία του κε­φα­λαί­ου, συ­νο­δευό­με­νη από την ερ­γα­τι­κή υπο­βάθ­μι­ση, σε ένα πε­ρι­βάλ­λον οι­κο­νο­μι­κής στα­σι­μό­τη­τας.

Έτσι στην τε­λευ­ταία κα­τα­γε­γρα­μέ­νη οι­κο­νο­μι­κή χρήση του 2015, πα­ρό­λο που το ΑΕΠ πα­ρου­σί­α­σε στα­σι­μό­τη­τα, και πα­ρό­λο που ο συ­νο­λι­κός κύ­κλος ερ­γα­σιών 16.168 επι­χει­ρή­σε­ων (από τις 23 χι­λιά­δες συ­νο­λι­κά) μειώ­θη­κε κατά 3% από τα 131,6 δι­σε­κατ. ευρώ του 2014 στα 127,9 δι­σε­κατ. ευρώ, εντού­τοις κα­τα­γρά­φη­κε αύ­ξη­ση της κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­φο­ρί­ας εξ αι­τί­ας κυ­ρί­ως της μεί­ω­σης του κό­στους των πω­λή­σε­ων (ερ­γα­τι­κό κό­στος). Τα συ­νο­λι­κά μικτά κέρδη αυ­ξή­θη­καν κατά 9%, φτά­νο­ντας τα 27 δι­σε­κατ. ευρώ. Ως εκ τού­του ση­μα­το­δο­τή­θη­κε μια εντυ­πω­σια­κή επά­νο­δος στην κερ­δο­φο­ρία, με εγ­γρα­φή κερ­δών (προ φόρων) 2,1 δι­σε­κατ. ευρώ σε σχέση με τα 196 εκα­τομ. ευρώ του 2014, και με το 62% των επι­χει­ρή­σε­ων σε κερ­δο­φο­ρία. Αν τώρα πά­ρου­με το σύ­νο­λο του εται­ρι­κού τομέα της οι­κο­νο­μί­ας (23 χι­λιά­δες επι­χει­ρή­σεις), και δούμε απο­κλει­στι­κά τις κερ­δο­φό­ρες, τότε προ­κύ­πτει μια κα­θα­ρή κερ­δο­φο­ρία 6,7 δι­σε­κατ. ευρώ το 2015 από 5,7 δι­σε­κατ. ευρώ το 2014 (το 38% των εται­ριών που ήταν ζη­μιο­γό­νες κα­τέ­γρα­ψαν ζη­μί­ες 4,4  δι­σε­κατ. ευρώ και 5,4 δι­σε­κατ. ευρώ αντί­στοι­χα).

Προ­κύ­πτει έτσι ότι η ανά­τα­ξη και λει­τουρ­γία της κα­πι­τα­λι­στι­κής οι­κο­νο­μί­ας γί­νε­ται στη βάση της ολο­σχε­ρούς μνη­μο­νια­κής υπο­βάθ­μι­σης της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας. Αυτό πλέον αντι­προ­σω­πεύ­ει μια ακλό­νη­τη στα­θε­ρά στην πο­λι­τι­κή των αστι­κών κομ­μά­των και στην κυ­βερ­νη­τι­κή δια­χεί­ρι­ση του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Οποια­δή­πο­τε εν­δε­χό­με­νη ρι­ζο­σπα­στι­κή απο­κα­τά­στα­ση μι­σθών, συ­ντά­ξε­ων, δι­καιω­μά­των κλπ. θα τρο­πο­ποι­ή­σει ρι­ζι­κά τους όρους της ανα­πα­ρα­γω­γής της αστι­κής τάξης. Η κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­καμ­ψη έγινε και συ­νε­χί­ζει να πραγ­μα­το­ποιεί­ται με μια συ­στη­μα­τι­κή ανα­δια­νο­μή ει­σο­δή­μα­τος σε βάρος της ερ­γα­τι­κής τάξης και προς όφε­λος των ιδιω­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων. Γι’ αυτό, οποια­δή­πο­τε μορφή «ανά­πτυ­ξης» και αν προ­κύ­ψει, δεν θα βα­σί­ζε­ται παρά στην με­τα­τρο­πή του ελ­λη­νι­κού χώρου σε μια τε­ρά­στια ει­δι­κή οι­κο­νο­μι­κή ζώνη, κατά τα βουλ­γα­ρι­κά και ρου­μα­νι­κά πρό­τυ­πα.

Εκεί­νο που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα συμ­βαί­νει είναι η πα­ρά­τα­ση της οι­κο­νο­μι­κής στα­σι­μό­τη­τας, με συ­νε­χή όμως μεί­ω­ση και υπο­βάθ­μι­ση της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας. Μια στα­σι­μό­τη­τα (ακόμα και εν­δε­χό­με­νη μικρή ανα­πτυ­ξια­κή ανά­καμ­ψη) όπου δια­σφα­λί­ζε­ται η σχε­τι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­φο­ρία με την συ­νε­χή μεί­ω­ση του ερ­γα­τι­κού κό­στους. Βέ­βαια μια τέ­τοια κα­τά­στα­ση, ενώ δια­σφα­λί­ζει την ανα­πα­ρα­γω­γή των κερ­δο­φό­ρων κε­φα­λαί­ων, συ­νε­χί­ζει να είναι ζη­μιο­γό­νος για ση­μα­ντι­κό μέρος (38%) των επι­χει­ρή­σε­ων, από τις οποί­ες ένα μέρος θα συ­νε­χί­σει να εκ­κα­θα­ρί­ζε­ται (η ανερ­γία θα πα­ρα­μέ­νει στα­θε­ρά σε υψηλά επί­πε­δα), ενώ ένα άλλο επι­χει­ρεί το πέ­ρα­σμά του στην κερ­δο­φο­ρία με την κοι­νω­νι­κή υπο­βάθ­μι­ση των ερ­γα­ζο­μέ­νων και σχε­τι­κές ανα­διαρ­θρώ­σεις.

Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση με τα υπάρ­χο­ντα δε­δο­μέ­να (υπο­τί­μη­ση της ερ­γα­σί­ας και απο­πλη­ρω­μή τόκων και χρε­ο­λυ­σί­ων του δη­μό­σιου χρέ­ους), η όποια «ανά­πτυ­ξη» θα κι­νεί­ται σε μη­δε­νι­κά σχε­δόν επί­πε­δα, με σα­φείς συ­νέ­πειες στη στα­σι­μό­τη­τα του ΑΕΠ, την δια­τή­ρη­ση της με­γά­λης ανερ­γί­ας, τους εξαι­ρε­τι­κά χα­μη­λούς μι­σθούς, τη συρ­ρί­κνω­ση της κα­τα­νά­λω­σης, την ανα­πα­ρα­γω­γή δη­λα­δή ενός κοι­νω­νι­κού τέλ­μα­τος, εντός του οποί­ου όμως η πλειο­νό­τη­τα των κε­φα­λαί­ων έχει κα­τορ­θώ­σει να ανα­τα­χθεί και να δια­σφα­λί­ζει μια κερ­δο­φο­ρία. Κατά συ­νέ­πεια η επί­κλη­ση της «ανά­πτυ­ξης» έχει κυ­ριο­λε­κτι­κά μυ­θο­λο­γι­κά και προ­σχη­μα­τι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά : η ανα­φο­ρά στις επεν­δύ­σεις ξένων κε­φα­λαί­ων που θα επι­φέ­ρουν την οι­κο­νο­μι­κή ανα­ζω­ο­γό­νη­ση ανή­κει στην ίδια φα­ντα­σια­κή επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία. Κι’ αυτό γιατί δεν είναι τα κε­φά­λαια που λεί­πουν από την ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία, τα οποία και υπάρ­χουν, αλλά δεν επεν­δύ­ο­νται λόγω της εξαι­ρε­τι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­νης ζή­τη­σης προ­ϊ­ό­ντων και υπη­ρε­σιών εξ αι­τί­ας της μεί­ω­σης της αγο­ρα­στι­κής δύ­να­μης των νοι­κο­κυ­ριών. Επι­πρό­σθε­τα, αυτό κι’ αν ακόμη συμ­βεί απαι­τεί ως προ­ϋ­πό­θε­ση την εξο­λο­κλή­ρου συ­ντρι­βή της αμοι­βής και των δι­καιω­μά­των της ερ­γα­τι­κής τάξης, όπως και την πλήρη ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση των δη­μό­σιων δρα­στη­ριο­τή­των. Τέλος τέ­τοιες επεν­δύ­σεις απαι­τούν την ύπαρ­ξη ενός υψηλά εξει­δι­κευ­μέ­νου και απο­τε­λε­σμα­τι­κού «συλ­λο­γι­κού ερ­γά­τη», πράγ­μα που έχει σή­με­ρα δια­τα­ρα­χθεί  λόγω του κλει­σί­μα­τος πολ­λών επι­χει­ρή­σε­ων και εξ αι­τί­ας της ανα­γκα­στι­κής με­τα­νά­στευ­σης του νέου επι­στη­μο­νι­κού και τε­χνι­κού δυ­να­μι­κού της χώρας.

Άρα με την δια­τή­ρη­ση των υπαρ­κτών και ακλό­νη­των για την αστι­κή πο­λι­τι­κή στα­θε­ρών πα­ρα­μέ­τρων της κοι­νω­νι­κής υπο­τί­μη­σης της ερ­γα­σί­ας και της συ­νε­χούς αφαί­μα­ξης της οι­κο­νο­μί­ας από την εξυ­πη­ρέ­τη­ση του υπέρ­με­τρου δα­νει­σμού, δεν πρό­κει­ται να δρο­μο­λο­γη­θεί κα­νε­νός εί­δους ανα­πτυ­ξια­κή ανά­καμ­ψη, στα­θε­ρο­ποιώ­ντας μια κα­τά­στα­ση στα­σι­μό­τη­τας. Η ιδιο­ποί­η­ση της σύγ­χρο­νης κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­φο­ρί­ας, πα­ράλ­λη­λα με την με­τα­φο­ρά ει­σο­δή­μα­τος από την ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νία στο το­κο­γλυ­φι­κό κε­φά­λαιο των δα­νει­στών, εκ των πραγ­μά­των ανα­πα­ρά­γει το τέλμα και το αδιέ­ξο­δο. Οι δυ­νά­μεις της αστι­κής τα­ξι­κής κυ­ριαρ­χί­ας δεν μπο­ρούν να ανα­πα­ρα­χθούν σή­με­ρα παρά στο έδα­φος της συ­νε­χώς διευ­ρυ­νό­με­νης υπο­βάθ­μι­σης των λαϊ­κών τά­ξε­ων.

Συ­νε­πώς η θέση της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας σε ανα­πτυ­ξια­κή τρο­χιά απαι­τεί ισχυ­ρές τομές στην ίδια τη δομή της κα­πι­τα­λι­στι­κής πα­ρα­γω­γής, την απαρ­χή και συ­νέ­χι­ση του με­τα­σχη­μα­τι­σμού των κα­πι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων πα­ρα­γω­γής, πράγ­μα που προ­ϋ­πο­θέ­τει βα­θιές τρο­πο­ποι­ή­σεις του τα­ξι­κού και πο­λι­τι­κού συ­σχε­τι­σμού των δυ­νά­με­ων, ταυ­τό­χρο­να προ­φα­νώς με την παύση πλη­ρω­μών και την ρι­ζι­κή απο­μεί­ω­ση του δη­μό­σιου χρέ­ους, που η κυ­βέρ­νη­ση του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, πα­ρό­λη την ψή­φι­ση δύο μνη­μο­νί­ων μέσα σε έναν χρόνο, αδυ­να­τεί να προ­ω­θή­σει. Η τρο­πο­ποί­η­ση των πα­ρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων προ­βά­λει ως μο­να­δι­κή εναλ­λα­κτι­κή λύση για την απε­λευ­θέ­ρω­ση και την πλήρη ανά­πτυ­ξη των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων. Η «ανά­πτυ­ξη» βα­σι­σμέ­νη στην κοι­νω­νι­κή υπα­νά­πτυ­ξη φαί­νε­ται ότι δεν μπο­ρεί να δρο­μο­λο­γη­θεί, έτσι ώστε μόνον η κοι­νω­νι­κή ανα­βάθ­μι­ση και δι­καιο­σύ­νη μπο­ρεί να θε­με­λιώ­σει μια ανα­πτυ­ξια­κή τρο­χιά.

Ανα­λυ­τι­κό­τε­ρα στοι­χεία της εξέ­λι­ξης των επι­χει­ρη­μα­τι­κών με­γε­θών του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού και πλευ­ρών της κρί­σης και ανα­σύ­ντα­ξής του σε:

ICAP «Η Ελ­λά­δα σε αριθ­μούς 2017» και όλων των προη­γού­με­νων ετών.

Ανέ­στης Ταρ­πά­γκος «Κέρδη και ζη­μί­ες στη μνη­μο­νια­κή εποχή», Εποχή 4-Νο­εμ­βρί­ου-2012.

«Ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός 1981 – 1999 : Από την κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης στην ανά­καμ­ψη», Αυγή 5-Μαρ­τί­ου-2013.

«Ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός 2000 – 2013 : Από την στα­θε­ρο­ποι­η­μέ­νη ανά­πτυ­ξη στην κρίση», Αυγή 29-Μαρ­τί­ου-2013.

«Η κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­φο­ρία κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη της ανά­πτυ­ξης», Αυγή 24-Αυ­γού­στου-2013.

«Ο πα­ρα­παί­ων ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός», Αυγή 31-Ια­νουα­ρί­ου-2014.

«Τα κέρδη επα­νέρ­χο­νται για το κε­φά­λαιο», Εποχή 23-Νο­εμ­βρί­ου-2014.

«Ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός : Φως στην άκρη του τού­νελ ;», Αυγή 12-Νο­εμ­βρί­ου -2015.

«Πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση και σχέ­σεις πα­ρα­γω­γής», Αυγή 18-Νο­εμ­βρί­ου-2015.

rproject.gr