50 χρόνια από τον «Πόλεμο των Έξι Ημερών»: Το σημείο καμπής για τον αραβικό εθνικισμό, το Ισραήλ και το παλαιστινιακό κίνημα

Πάνος Πέτρου

Φέτος τον Ιούνη συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον «Πόλεμο των Έξι Ημερών», ανάμεσα στο Ισραήλ από τη μία και το συνασπισμό Αιγύπτου-Συρίας-Ιορδανίας από την άλλη.

Ήταν ένα γε­γο­νός-κα­τα­λύ­της στη δια­μόρ­φω­ση του πο­λι­τι­κού το­πί­ου στη Μέση Ανα­το­λή που έπαι­ξε κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο και για το ίδιο το πα­λαι­στι­νια­κό εθνι­κό κί­νη­μα, και για το ρεύμα του πα­να­ρα­βι­κού εθνι­κι­σμού, και για το ίδιο το Ισ­ρα­ήλ και τη σχέση του με τον αμε­ρι­κα­νι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό.

 

Το υπό­βα­θρο

Για τον πα­λαι­στι­νια­κό λαό, είχε προη­γη­θεί η «Νάκ­μπα», η «κα­τα­στρο­φή» του 1948, όταν η σιω­νι­στι­κή πο­λι­το­φυ­λα­κή της Χα­γκά­να είχε εκ­διώ­ξει με τα όπλα, με κα­τα­στρο­φές, σφα­γές και εκ­φο­βι­σμούς, πε­ρί­που 750.000 Πα­λαι­στί­νιους (το 70% του πα­λαι­στι­νια­κού πλη­θυ­σμού) από τη γη τους, κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας πε­ρί­που το 77% των εδα­φών της ιστο­ρι­κής Πα­λαι­στί­νης, για να εγκα­θι­δρύ­σει εκεί το κρά­τος του Ισ­ρα­ήλ. Η πα­λαι­στι­νια­κή κοι­νω­νία είχε κα­τα­στρα­φεί, και μαζί της πι­σω­γύ­ρι­σε για αρ­κε­τά χρό­νια και το εθνι­κό κί­νη­μα που είχε δώσει με­γά­λους αγώ­νες στο πα­ρελ­θόν (με απο­κο­ρύ­φω­μα την εξέ­γερ­ση του 1936 ενά­ντια στη βρε­τα­νι­κή αποι­κιο­κρα­τία), καθώς οι πε­ρισ­σό­τε­ροι Πα­λαι­στί­νιοι βρέ­θη­καν πρό­σφυ­γες στα γύρω αντι­δρα­στι­κά αρα­βι­κά κα­θε­στώ­τα, τα οποία δεν είχαν καμιά πρό­θε­ση να στη­ρί­ξουν την προ­σπά­θεια να απε­λευ­θε­ρω­θούν τα εδάφη που απαλ­λο­τριώ­θη­καν βίαια το 1948.

 

Για το Ισ­ρα­ήλ, είχε προη­γη­θεί η εντα­τι­κή του προ­σπά­θεια να κάνει επι­δεί­ξεις δύ­να­μης απέ­να­ντι στα γει­το­νι­κά αρα­βι­κά κράτη, για να επι­βε­βαιώ­σει την υπε­ρο­χή του απέ­να­ντι σε γεί­το­νες που θε­ω­ρού­σε «εχθρούς», αλλά και για να πεί­σει τις Με­γά­λες Δυ­νά­μεις ότι απο­τε­λεί τον πιο αξιό­μα­χο και αξιό­πι­στο σύμ­μα­χό τους στην πε­ριο­χή, η οποία μετά την ανα­κά­λυ­ψη των κοι­τα­σμά­των πε­τρε­λαί­ου γι­νό­ταν βα­σι­κό «έπα­θλο» στον διε­θνή ιμπε­ρια­λι­στι­κό αντα­γω­νι­σμό. Εξαρ­χής, άλ­λω­στε, το πο­λι­τι­κό ρεύμα του σιω­νι­σμού είχε συν­δέ­σει τις τύχες του με την προ­σπά­θεια να κερ­δί­σει ιμπε­ρια­λι­στι­κή στή­ρι­ξη, με τη φι­λο­δο­ξία να γίνει «προ­μα­χώ­νας του δυ­τι­κού πο­λι­τι­σμού» απέ­να­ντι στη «βαρ­βα­ρό­τη­τα και την κα­θυ­στέ­ρη­ση» των λαών της Ανα­το­λής.

 

Ο ευ­ρύ­τε­ρος αρα­βι­κός κό­σμος είχε πε­ρά­σει από μια πε­ρί­ο­δο έντο­νης ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­σης τα χρό­νια μετά τον τερ­μα­τι­σμό της αποι­κιο­κρα­τί­ας. Αγρο­τι­κοί αγώ­νες για τη γη, ένα νεαρό και επι­θε­τι­κό ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, οργή ενά­ντια στην ημι­φε­ου­δαρ­χι­κή κα­θυ­στέ­ρη­ση και τη συ­νέ­χεια της κυ­ριαρ­χί­ας των πα­λιών αποι­κιο­κρα­τι­κών δυ­νά­με­ων με άλλα μέσα, αλλά και το «τραύ­μα» της ανι­κα­νό­τη­τας των πα­λιών ελίτ να υπε­ρα­σπι­στούν την Πα­λαι­στί­νη στον πό­λε­μο του 1948, τρο­φο­δο­τού­σαν μα­ζι­κά πο­λι­τι­κά ρεύ­μα­τα αμ­φι­σβή­τη­σης, από τα οποία κυ­ριάρ­χη­σε τε­λι­κά ο λε­γό­με­νος «αρα­βι­κός εθνι­κι­σμός».

 

Το 1952, ο Γκα­μάλ-Αμπ­ντέλ Νάσερ, κο­ρυ­φαία προ­σω­πι­κό­τη­τα αυτού του πο­λι­τι­κού ρεύ­μα­τος, κα­τέ­λα­βε την εξου­σία στην Αί­γυ­πτο ανα­τρέ­πο­ντας τον μο­νάρ­χη. Το 1956 εθνι­κο­ποί­η­σε τη Διώ­ρυ­γα του Σουέζ, παρά την πο­λε­μι­κή απει­λή από Γαλ­λία-Βρε­τα­νία-Ισ­ρα­ήλ, προ­κα­λώ­ντας κύμα εν­θου­σια­σμού στον αρα­βι­κό κόσμο. Αντι­δρα­στι­κά φι­λο­δυ­τι­κά κα­θε­στώ­τα ανα­τρά­πη­καν στο Ιράκ το 1958 και στην Υε­μέ­νη το 1962. Τα μπα­α­θι­κά κόμ­μα­τα (που υπο­στή­ρι­ζαν τον πα­να­ρα­βι­κό εθνι­κι­σμό) βρέ­θη­καν στην εξου­σία σε Ιράκ και Συρία.

 

 

Τα κα­θε­στώ­τα που προ­έ­κυ­ψαν απο­τε­λού­σαν απει­λή για τα αμε­ρι­κα­νι­κά συμ­φέ­ρο­ντα (που ήταν πλέον η νέα κυ­ρί­αρ­χη δύ­να­μη στην πε­ριο­χή, μετά την υπο­χώ­ρη­ση της Βρε­τα­νί­ας), και η Ουά­σινγ­κτον αρ­χι­κά στη­ρι­ζό­ταν σε ένα «πλέγ­μα» φι­λο­δυ­τι­κών δυ­νά­με­ων (το Ιράν του σάχη, ο οποί­ος είχε ανα­τρέ­ψει με αμε­ρι­κα­νι­κή βο­ή­θεια τον εθνι­κι­στή ηγέτη Μο­σα­ντέκ, τις μο­ναρ­χί­ες του Κόλ­που, την Τουρ­κία, το Ισ­ρα­ήλ) αλλά και σε άμε­σες επεμ­βά­σεις (στον Λί­βα­νο το 1958) για να τα πε­ριο­ρί­σει. Το 1956 είχε βάλει «χα­λι­νά­ρι» σε Ισ­ρα­ήλ-Γαλ­λία-Βρε­τα­νία, θε­ω­ρώ­ντας πως ο πό­λε­μος για το Σουέζ πε­ρισ­σό­τε­ρο κακό θα προ­κα­λού­σε, «εξα­γριώ­νο­ντας» έναν αρα­βι­κό κόσμο που ήδη έβρα­ζε και με τον οποίο ακόμα ήθελε να δια­τη­ρή­σει σχέ­σεις.

 

Η στιγ­μή της δο­κι­μα­σί­ας

Ο Ιού­νης του 1967 ήταν η στιγ­μή της δο­κι­μα­σί­ας γι’ αυτό το τοπίο που είχε δια­μορ­φω­θεί. Ύστε­ρα από μια σειρά ισ­ραη­λι­νών προ­κλή­σε­ων, ξέ­σπα­σε σύρ­ρα­ξη ανά­με­σα στους στρα­τούς της Αι­γύ­πτου, της Συ­ρί­ας και της Ιορ­δα­νί­ας, και των ισ­ραη­λι­νών δυ­νά­με­ων. Το απο­τέ­λε­σμα ήταν συ­ντρι­πτι­κό. Με την πα­νί­σχυ­ρη αε­ρο­πο­ρία να παί­ζει κα­τα­λυ­τι­κό ρόλο, ο ισ­ραη­λι­νός στρα­τός κα­τά­φε­ρε τα­χύ­τα­τα και σα­ρω­τι­κά πλήγ­μα­τα στους αντι­πά­λους του. Μέσα σε έξι ημέ­ρες κα­τόρ­θω­σε να κα­τα­λά­βει τη Δυ­τι­κή Όχθη και την ανα­το­λι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ από την Ιορ­δα­νία, τα Υψί­πε­δα του Γκο­λάν από τη Συρία, τη Λω­ρί­δα της Γάζας και τη Χερ­σό­νη­σο του Σινά από την Αί­γυ­πτο. Η τα­πει­νω­τι­κή συ­ντρι­βή ήταν ένα τε­ρά­στιο σοκ.

 

Στην Πα­λαι­στί­νη, η κα­τα­στρο­φή ολο­κλη­ρώ­θη­κε με το Ισ­ρα­ήλ να απο­κτά τον έλεγ­χο όσων εδα­φών δεν είχε κα­τα­λά­βει το 1948, να αρ­πά­ζει κι άλλη γη, να προ­χω­ρά το σχέ­διο εποι­κι­σμών στα κα­τε­χό­με­να εδάφη.

 

Για τον αρα­βι­κό εθνι­κι­σμό, το πο­λι­τι­κό ρεύμα που εν­σάρ­κω­σε τις προσ­δο­κί­ες των λαϊ­κών μαζών της πε­ριο­χής για πολλά χρό­νια, η ήττα του 1967 απο­τέ­λε­σε θα­νά­σι­μο πλήγ­μα. Είχε απο­τύ­χει με τον πιο εμ­φα­τι­κό τρόπο σε μια από τις κε­ντρι­κές του «υπο­σχέ­σεις» και είχε οδη­γη­θεί σε μια ακόμα με­γα­λύ­τε­ρη τα­πεί­νω­ση. Ο Πό­λε­μος των Έξι Ημε­ρών δί­καια χα­ρα­κτη­ρί­στη­κε το ση­μείο κα­μπής στην «ιστο­ρι­κή χρε­ο­κο­πία» του αρα­βι­κού εθνι­κι­σμού. Η δεξιά με­τάλ­λα­ξη αυτών των κα­θε­στώ­των, τα χρό­νια που θα ακο­λου­θού­σαν, θα επι­βε­βαί­ω­νε αυτόν τον ισχυ­ρι­σμό.

 

Για τις ΗΠΑ, η έκ­βα­ση του πο­λέ­μου έκανε σαφές το συ­μπέ­ρα­σμα: το Ισ­ρα­ήλ είναι το πλέον απο­τε­λε­σμα­τι­κό «μα­ντρό­σκυ­λο» των αμε­ρι­κα­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων στην πε­ριο­χή και η προ­νο­μια­κή σχέση συμ­μα­χί­ας μαζί του είναι υπε­ρά­νω κάθε άλλου τα­κτι­κού υπο­λο­γι­σμού. Η πο­λι­τι­κή ηγε­σία του σιω­νι­στι­κού ρεύ­μα­τος είχε πε­τύ­χει το στόχο της να πεί­σει για την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τά της απέ­να­ντι στους «εχθρούς» των συμ­φε­ρό­ντων του ιμπε­ρια­λι­σμού. Μετά το 1967, η οι­κο­νο­μι­κή βο­ή­θεια από τις ΗΠΑ στο Ισ­ρα­ήλ εκτι­νά­χθη­κε από τα 13 εκατ. δο­λά­ρια ετη­σί­ως στα 600 εκατ. δο­λά­ρια. Η δα­νειο­δό­τη­ση για αγορά όπλων εκτι­νά­χθη­κε από τα 22 εκατ. δο­λά­ρια ετη­σί­ως στα 445 εκατ. δο­λά­ρια. Το κρά­τος του Ισ­ρα­ήλ έγινε μο­να­δι­κή πε­ρί­πτω­ση, όπως ση­μεί­ω­νε ο Ισ­ραη­λι­νός μαρ­ξι­στής Μοσέ Μα­σό­βερ: «Χρη­μα­το­δο­τεί­ται από τον ιμπε­ρια­λι­σμό χωρίς να είναι αντι­κεί­με­νο οι­κο­νο­μι­κής εκ­με­τάλ­λευ­σης από αυτόν». Μια σειρά προ­νο­μια­κές συμ­βά­σεις και ρυθ­μί­σεις (σε βο­ή­θεια, όπλα κ.λπ.) συ­γκρό­τη­σαν την «ξε­χω­ρι­στή σχέση» στην οποία ανα­φέ­ρο­νται όλοι οι πρό­ε­δροι των ΗΠΑ εδώ και δε­κα­ε­τί­ες. Η δυ­να­τό­τη­τα του Ισ­ρα­ήλ να αγνο­εί χωρίς συ­νέ­πειες δε­κά­δες απο­φά­σεις του ΟΗΕ και να κα­τα­πα­τά το διε­θνές δί­καιο χωρίς να λο­γο­δο­τεί είναι απο­τέ­λε­σμα αυτής της «ξε­χω­ρι­στής σχέ­σης».

 

 

Ρι­ζο­σπα­στι­κές προ­ο­πτι­κές

Αλλά η ήττα του 1967 δεν σφρά­γι­σε ορι­στι­κά τη μοίρα του αρα­βι­κού κι­νή­μα­τος. Η χρε­ο­κο­πία του «υπαρ­κτού» αρα­βι­κού εθνι­κι­σμού δεν έκρι­νε ορι­στι­κά τι έμελ­λε να τον δια­δε­χτεί. Αυτό το στοί­χη­μα παί­χτη­κε τα επό­με­να χρό­νια. Μια γενιά αγω­νι­στών έβγα­λε ρι­ζο­σπα­στι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα από την ανι­κα­νό­τη­τα των κα­θε­στώ­των να επι­λύ­σουν το Πα­λαι­στι­νια­κό.

 

Ο Γιά­σερ Αρα­φάτ προ­ω­θεί την αντί­λη­ψη για ένα «εθνι­κό πα­λαι­στι­νια­κό κί­νη­μα» που θα ανα­λάμ­βα­νε το ίδιο την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πα­λαι­στί­νης. Το 1968 ακο­λου­θεί ένα υψη­λού συμ­βο­λι­σμού επει­σό­διο που προ­κα­λεί εν­θου­σια­σμό: Με τη συ­ντρι­πτι­κή ήττα των κυ­βερ­νη­τι­κών αρα­βι­κών στρα­τευ­μά­των πολύ φρέ­σκια ακόμα στη μνήμη, οι Πα­λαι­στί­νιοι αντάρ­τες της Φατάχ κα­τα­φέρ­νουν να απο­κρού­σουν τον ισ­ραη­λι­νό στρα­τό στη μάχη του Κα­ρα­μέχ. Το 1969 η ορ­γά­νω­ση του Αρα­φάτ, η Φατάχ, κυ­ριαρ­χεί μέσα στην Ορ­γά­νω­ση για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πα­λαι­στί­νης (PLO), η οποία μέχρι τότε απο­τε­λού­σε σε με­γά­λο βαθμό «όρ­γα­νο» στα χέρια των αρα­βι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων.

 

Το 1967, αμέ­σως μετά τον Πό­λε­μο των Έξι Ημε­ρών, ιδρύ­ε­ται το Λαϊκό Μέ­τω­πο για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πα­λαι­στί­νης, μια ορ­γά­νω­ση αρι­στε­ρής ιδε­ο­λο­γί­ας που δή­λω­νε μαρ­ξι­στι­κή-λε­νι­νι­στι­κή (από τους κόλ­πους της θα προ­κύ­ψει στη συ­νέ­χεια και το Δη­μο­κρα­τι­κό Μέ­τω­πο για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πα­λαι­στί­νης).

 

Αν η Φατάχ υπο­στη­ρί­ζει την αυ­τε­νέρ­γεια των Πα­λαι­στι­νί­ων αλλά δια­τη­ρεί τη γραμ­μή «μη επέμ­βα­σης στα εσω­τε­ρι­κά των αρα­βι­κών κρα­τών», στο πλευ­ρό της ανα­πτύσ­σο­νται μαρ­ξι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις που επι­χει­ρούν να συμ­μα­χή­σουν με τα κι­νή­μα­τα των αρα­βι­κών μαζών και να συν­δέ­σουν την πάλη για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πα­λαι­στί­νης με την προ­ο­πτι­κή μιας αρα­βι­κής εξέ­γερ­σης…

 

Τα συ­μπε­ρά­σμα­τα που θα έβγαι­ναν και ο δρό­μος που θα έπαιρ­νε ο αρα­βι­κός κό­σμος μετά την ήττα των εθνι­κι­στι­κών κα­θε­στώ­των δεν ήταν λοι­πόν αυ­το­νό­η­τα και θα κρί­νο­νταν τα επό­με­να χρό­νια. Θα ακο­λου­θού­σαν με­γά­λοι αγώ­νες που θα ενέ­πνε­αν όχι μόνο τις αρα­βι­κές μάζες αλλά και τη διε­θνή Αρι­στε­ρά. Το 1970 θα συ­νέ­πι­πταν ο θά­να­τος του Νάσερ και η δια­δο­χή του από τον Σα­ντάτ, το πρα­ξι­κό­πη­μα του Χαφέζ Αλ Άσαντ ενά­ντια στη ρι­ζο­σπα­στι­κή πτέ­ρυ­γα του συ­ρια­κού Μπάαθ και ο Μαύ­ρος Σε­πτέμ­βρης, όταν οι δυ­νά­μεις του βα­σι­λιά Χου­σε­ΐν έδιω­ξαν στρα­τιω­τι­κά την PLO από την Ιορ­δα­νία. Γε­γο­νό­τα που «σφρά­γι­σαν» την ήττα του αρα­βι­κού εθνι­κι­σμού, αλλά άφη­ναν ακόμα ανοι­χτή τη δυ­να­τό­τη­τα της ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς και του πα­λαι­στι­νια­κού κι­νή­μα­τος να αλ­λά­ξουν την κα­τά­στα­ση. Οι αδυ­να­μί­ες, οι ήττες και η στα­δια­κή με­τριο­πα­θής προ­σαρ­μο­γή και αυτών των δυ­νά­με­ων είναι μια άλλη ιστο­ρία…

/rproject.gr