Στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μου «Ο σοσιαλισμός μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ» που δημοσιεύτηκε στο Redline στις 20191124 [https://redlineagrinio.gr/publications/83910-sosialismos-meta-katarreusi-essd-kosta-lampropoulou] διαπιστώθηκε ότι η μη αντισταθμιστική μετατροπή των Μισθωτών σε Ιδιοκτήτες του Μετοχικού Εταιρικού Κεφαλαίου των Επιχειρήσεων στις οποίες δεν απασχολούνται ως Μισθωτοί ελαχιστοποιεί κοινωνικά το βαθμό εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας στον τέλειο καπιταλισμό ενώ παράλληλα αφήνει άθικτη την όλη λειτουργία του οικονομικού συστήματος.
Βεβαίως, το ίδιο και ακόμα καλύτερο ποσοτικό αποτέλεσμα στην μείωση της εκμετάλλευσης προκύπτει και με την συνεργατική αυτοδιαχείριση των επιχειρήσεων. Επιπλέον, αυτή ενέχει και ποιοτικού χαρακτήρα επιπτώσεις επί των λειτουργιών του οικονομικού συστήματος.
γράφει ο Κώστας Λαμπρόπουλος
Συγκεκριμένα, εάν υποθέσουμε ότι η Πράξη Β της σοσιαλιστικής μετάβασης δεν είναι ο δωρεάν εξισωτικός διαμοιρασμός του μετοχικού κεφαλαίου της κάθε επιχείρησης στο κατά περίπτωση συμπληρωματικό σύνολο των μισθωτών σε όλες τις επιχειρήσεις ως προς το μισθωτό προσωπικό της εν λόγω επιχείρησης αλλά ο δωρεάν εξισωτικός διαμοιρασμός του μετοχικού κεφαλαίου της κάθε μιας επιχείρησης στο αντίστοιχό της μισθωτό προσωπικό της τότε λαμβάνουμε τον αυτοδιαχειριστικό συνεργατισμό:
Ι’1 = Μ1
και
Ι’2 = Μ2
Στην περίπτωση αυτή, εξ ορισμού το κέρδος Κ’ μηδενίζεται: Κ΄= 0.
Προφανώς, το αποτέλεσμα αυτό είναι καλύτερο έναντι του προηγούμενου σοσιαλιστικού υποδείγματος στο οποίο είχαμε Κ’ ≥ 0.
Επιπλέον, και κατ’ αντιδιαστολή με το προηγούμενο σοσιαλιστικό υπόδειγμα, η συνεργατική αυτοδιαχείριση επιφέρει επίσης ποιοτικά αποτελέσματα επί του οικονομικού συστήματος και των λειτουργιών του.
Συγκεκριμένα:
1) οι κατηγορίες «κέρδος» και «μισθός» εξαλείφονται και αντικαθίστανται συνδυασμένα από το «Λειτουργικό Πλεόνασμα» Π’ το οποίο και ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ των Εσόδων Ε και των Δαπανών Δ και των αποσβέσεων Α:
Π’ = Ε – (Δ + Α)
2) το Π’ διαμοιράζεται με έναν κάποιο τρόπο (και υπάρχουν πολλοί) στους απασχολούμενους στην επιχείρηση.
Μέχρι του σημείου αυτού όλα είναι θαυμάσια για το σοσιαλισμό: οι κοινωνικές τάξεις, οι κεφαλαιούχοι και οι μισθωτοί, και οι αντίστοιχες οικονομοτεχνικές απεικονίσεις τους, «κέρδος» και «μισθός», καθώς και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο έχουν πλήρως εξαλειφθεί. Όπως έγραφε και ο Μαρξ στον 3ο τόμο του Κεφαλαίου του «οι προλετάριοι έγιναν κεφαλαιούχοι του εαυτού τους».
Όμως, πέρα από το σημείο αυτό αρχίζουν τα προβλήματα.
Πως η συνεργατική επιχείρηση διαχειρίζεται τις Αποσβέσεις, δηλαδή την τμηματική σωρευτική αποταμίευση του επενδεδυμένου στην επιχείρηση κεφαλαίου;
Δυστυχώς, εφόσον η συνεργατική επιχείρηση λειτουργεί υπό τον περιορισμό Ι’ = Μ, δεν μπορεί να επενδύσει τις αποσβέσεις εκτός της ίδιας της επιχείρησης π.χ. σε μια νέα δραστηριότητα καθότι -σύμφωνα με την Υπόθεση Ε που ορίστηκε στο προηγούμενο άρθρο- ο ίδιος απασχολούμενος δεν μπορεί να απασχολείται σε δύο επιχειρήσεις αλλά μόνο σε μία. Επίσης, δεν μπορεί να προσλάβει έμμισθο προσωπικό καθότι αυτό οφείλει να είναι σύμφωνα με τις παραδοχές μας Ιδιοκτήτες στην επιχείρηση στην οποία απασχολείται.
Ο μόνος τρόπος για να επενδυθούν οι αποσβέσεις εκτός επιχείρησης είναι να μεταβιβαστεί δωρεάν το εκάστοτε εν λόγω κεφάλαιο σε μια νέα ομάδα προσώπων που και θα απασχοληθούν στην επιχείρηση που θα δημιουργηθεί δια μέσω αυτής της χορηγίας των αποσβέσεων του κεφαλαίου της. Στην περίπτωση, όμως, αυτή μειώνεται αντιστοίχως το κεφάλαιο της χορηγούσας επιχείρησης το οποίο στο τέλος των αποσβέσεων έχει μηδενιστεί, δηλαδή οι απασχολούμενοι στην χορηγούσα τις αποσβέσεις της επιχείρηση παύουν πλέον να είναι και ιδιοκτήτες και γίνονται απλοί χρήστες μέσων παραγωγής δίχως αξιακό αποτύπωμα και ιδιοκτήτη ή -στην κάκιστη περίπτωση- άνεργοι.
Η συνεργατική οικονομία από μια αρχικά αξιακή οικονομία εκφυλίζεται διαχρονικά μέσω της ενδογενούς επενδυτικής διαδικασίας σε μια οικονομία αξιών χρήσης σχεδόν παρόμοια με εκείνη που εγκαθίδρυσε ο σταλινισμός στην ΕΣΣΔ. Το μόνο στοιχείο το οποίο λείπει για να της μοιάσει πλήρως είναι η επιλογή των επενδύσεων από ένα κάποιο «κέντρο». Εξυπακούεται ότι αυτό θα δημιουργηθεί αργά ή γρήγορα, από τα κάτω (επενδυτικό συμβούλιο αντιπροσώπων συνεργατικών επιχειρήσεων) ή από τα πάνω (πολιτικό κράτος) χάριν της «μεγιστοποίησης της οικονομικής αποδοτικότητας των διαθέσιμων επενδυτικών πόρων / αποσβέσεων κεφαλαίου».
Εάν τώρα -εναλλακτικά- οι αποσβέσεις χρησιμοποιηθούν για νέες επενδύσεις εντός της επιχείρησης αυτές δεν μπορούν να επιφέρουν μείωση του υφιστάμενου προσωπικού της καθότι οι προς απομάκρυνση είναι συνιδιοκτήτες της επιχείρησης… Όπερ άτοπον.
Εάν -από την άλλη- οι αποσβέσεις χρησιμοποιηθούν για νέες επενδύσεις εντός της επιχείρησης που αυξάνουν το προσωπικό της, η αύξηση αυτή για να καταστεί αποδεκτή δεν θα πρέπει να μειώνει το εισόδημα των υφιστάμενων απασχολούμενων.
Οι περιορισμοί αυτοί στην επενδυτική διαδικασία εντός και εκτός συνεργατικής επιχείρησης καθιστούν την αποταμίευση των αποσβέσεων σχεδόν μονόδρομο για πολλές συνεργατικές επιχειρήσεις και για ικανά χρονικά διαστήματα. Μόνο που δεν πρόκειται περί «αποταμίευσης» αλλά περί «αποθησαυρισμού» αφού δεν υπάρχει «τόκος» ως συνιστώσα της καταργημένης πλέον υπεραξίας…
Επομένως, σωρεύονται χρηματικά διαθέσιμα τα οποία -λόγω της απουσίας τόκου / επιτοκίου/ τράπεζας / δανεισμού- δεν μπορούν να διατεθούν επενδυτικά.
Τέλος, η ατομική αποταμιευτική και επενδυτική δραστηριότητα ως διάθεση μέρους του εισοδήματος απλώς δεν υφίσταται αφού το συνεργατικό οικονομικό υπόδειγμα δεν αποδέχεται τους όρους πραγματοποίησής τους.
Τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι ότι στην συνεργατική οικονομία:
1) η επενδυτική λειτουργία είναι ενδογενώς εξασθενημένη με αντίστοιχα ενισχυμένη ροπή προς την κατανάλωση, βλ. πληθωρισμό.
2) υφίσταται σαφής προτίμηση παραγωγικών διαδικασιών έντασης εργασίας και όχι εξοικονόμησης εργασίας.
3) η τεχνολογική πρόοδος είναι χαμηλής έντασης.
Ποιο είναι το τελικό συμπέρασμα;
Ότι η συνεργατική οικονομία είναι μια οικονομία ταξικού διαμοιρασμού του όποιου υφιστάμενου καπιταλιστικού κέρδους υπέρ της παρούσας προλεταριακής κατανάλωσης που οδηγεί σχεδόν στην πλήρη στασιμότητα. Από οικονομική άποψη μετασχηματίζει την διαχρονικά διευρυμένη αναπαραγωγή τεχνολογικής προόδου του καπιταλισμού (που οφείλεται στη διάκριση και ανταγωνισμό συμφερόντων των παραγωγικών τομέων σε Ε1 και Ε2) σε σχεδόν σταθερή αναπαραγωγή πρακτικά δίχως τεχνολογική πρόοδο ή με επουσιώδη διάσπαρτη τεχνολογική πρόοδο. Αν, βεβαίως, στην εξίσωση συμπεριληφθεί και η πληθυσμιακή αύξηση που θα προκληθεί από την αναδιανομή εισοδημάτων υπέρ των πολλών, τότε η οικονομική στασιμότητα μεταπίπτει στην οικονομική καθίζηση.
Εξ όλων των παραπάνω συμπεραίνω ότι η συνεργατική οικονομία, αναπόφευκτη και επιθυμητή στον καπιταλισμό ως συνιστώσα του οικονομικού συστήματος, δεν συγκροτεί γενικευόμενη στην μετακαπιταλιστική ιστορική συνέχεια διαχρονικά διατηρήσιμο υπόδειγμα σοσιαλισμού.
Ειδικότερα πρέπει να προστεθεί ότι οι συνεργατισμοί διαδραματίζουν, εδώ και τώρα, στον καπιταλισμό έναν σημαντικότατο οικονομικό και πολιτικό ρόλο:
Πρώτο: οι συνεργατισμοί αποτελούν λύση ανάγκης για την εργατική τάξη σε περιόδους κρίσης του καπιταλισμού όπου υπάρχουν συμπληρωματικά ανεργία και μη χρησιμοποιούμενοι πόροι κεφαλαίου που δεν αξιοποιούνται από τους Ιδιοκτήτες Κεφαλαίου λόγω της σχετικά χαμηλής απόδοσης (ποσοστό κέρδους) και του σχετικά υψηλού κινδύνου (απώλειας πρόσθετου κεφαλαίου) που προσδοκούν ότι ενέχει η χρήση τους.
Δεύτερο: σε ορισμένες περιπτώσεις ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας οι συνεργατισμοί αποτελούν οχήματα παραγωγής φθηνότερων προϊόντων και υπηρεσιών έναντι των τυπικών σχετικών τιμολογήσεων των καπιταλιστικών επιχειρήσεων υπό την προϋπόθεση ότι απευθύνονται / στηρίζονται / εντάσσονται σε συλλογικές οργανώσεις της μισθωτής εργασίας με πυρήνα τα συνδικάτα των μισθωτών για να εκμεταλλευτούν ένα μέρος του εισοδήματος από μισθωτή εργασία (που στον «ώριμο καπιταλισμό» ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 70% του ΑΕΠ).
Τρίτο: σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις και ασχέτως οικονομικής συγκυρίας αποτελούν οχήματα συλλογικής διαχείρισης ατομικών οικονομικών στάσεων της μισθωτής εργασίας όπως είναι οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις, συνταξιοδοτικές και κερδοσκοπικές.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, όμως, οι συνεργατισμοί δεν αποτελούν προπλάσματα σοσιαλισμού αλλά -ως «αυτοαπασχόληση συλλογικού χαρακτήρα»- προκαπιταλιστικές μορφές οργάνωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας.
