Το Κομμουνιστικό Πρόγραμμα των Friedrich Engels (1820-1895) και Karl Marx (1818-1883) μορφοποιείται σταδιακά στα μέσα του 1847 στο πλαίσιο των έντονων συζητήσεων για την ενοποίηση της Επιτροπής των Ανταποκριτών που είχαν μόλις συστήσει και της Ένωση των Δικαίων των Wilhelm Weitling (1808-1871) και Moses Hess (1812-1875).
Ο μέντορας του Engels, Hess, συμπαρατάσσεται, φυσικά, με την πλευρά Weitling και εναντιώνεται σφοδρά στον πρώην μαθητή του και το νεωτεριστή νέο φίλο του. Ένα από τα ζητήματα που κυριαρχούν στην αντιπαράθεση των δύο πλευρών είναι –σύμφωνα με τον Engels- το «εάν η κοινοκτημοσύνη των γυναικών θα γίνει ταυτόχρονα με την κοινοκτημοσύνη αγαθών ή αργότερα.». Ο Engels [18470609] υποχρεώνεται να τοποθετηθεί στο θέμα και τοποθετείται, φυσικά, με ένα κατηγορηματικό «Αποκλείεται.»!
Το καλοκαίρι 1847 ο Engels [18470609] έχει ήδη σχεδόν ολοκληρώσει τις πολιτικές θέσεις που θα παρουσιαστούν 6 περίπου μήνες αργότερα ως το Κομμουνιστικό Μανιφέστο.
Υπό μορφή απαντήσεων σε υποθετικές ερωτήσεις του ιδίου, ο Engels [18470609] θέτει τις ακόλουθες πολιτικές στοχοθεσίες στους υπό πολιτική διαμόρφωση και οργανωτική συγκρότηση κομμουνιστές:
«Ερώτηση 15: Σκοπεύετε να αντικαταστήσετε την υφιστάμενη κοινωνική τάξη με την κοινοκτημοσύνη με τη μια;
Απάντηση: Δεν έχουμε τέτοια πρόθεση. Η ανάπτυξη των μαζών δεν μπορεί να διαταχθεί με διατάγματα. Καθορίζεται από την ανάπτυξη των συνθηκών στις οποίες αυτές οι μάζες ζουν και γι’ αυτό προχωρά βαθμιαία.
Ερώτηση 16: Πως σκέπτεστε να συντελεστεί η μετάβαση από την παρούσα κατάσταση στην κοινοκτημοσύνη;
Απάντηση: Η πρώτη, θεμελιώδης συνθήκη για την εισαγωγή της κοινοκτημοσύνης είναι η πολιτική απελευθέρωση του προλεταριάτου μέσω ενός δημοκρατικού συντάγματος.
Ερώτηση 17: Ποιο θα είναι το πρώτο μέτρο σας μόλις εγκαθιδρύσετε τη δημοκρατία;
Απάντηση: Να εγγυηθούμε την επιβίωση του προλεταριάτου.
Ερώτηση 18: Πως θα το κάνετε αυτό;
Απάντηση: Ι. περιορίζοντας την ατομική ιδιοκτησία με τέτοιο τρόπο που να προετοιμάζει βαθμιαία το δρόμο για τον μετασχηματισμό της σε κοινωνική ιδιοκτησία, δηλαδή, με προοδευτική φορολογία, περιορισμό του κληρονομικού δικαιώματος υπέρ του κράτους, κ.λπ, κ.λπ. ΙΙ. απασχολώντας εργάτες σε εθνικά εργαστήρια και εργοστάσια και σε εθνικά αγροκτήματα. ΙΙΙ. Μορφώνοντας όλα τα παιδιά με έξοδα του κράτους».
Αμέσως μετά, το φθινόπωρο 1847, ο Engels [184710] προσθέτει στο κομμουνιστικό πρόγραμμα και το οικονομικό σχέδιο. Πάλι με τη μορφή απαντήσεων σε υποθετικές ερωτήσεις του ιδίου, ο Engels δηλώνει τα ακόλουθα:
«Ερώτηση 14: Τι είδους νέα κοινωνική τάξη πρέπει να είναι αυτή (που θα εξαλείψει τις αρρώστιες του καπιταλισμού – ΚΛ);
Απάντηση: Πάνω απ’ όλα πρέπει να αποσπάσει τη διαχείριση της βιομηχανίας και όλων των κλάδων της παραγωγής γενικά από τα χέρια των ξεχωριστών ατόμων που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο και αντ’ αυτού πρέπει να διασφαλίσει ότι η κοινωνία ως σύνολο διαχειρίζεται όλους αυτούς τους κλάδους παραγωγής για το κοινωνικό καλό σύμφωνα με ένα κοινωνικό σχέδιο και με τη συμμετοχή όλων των μελών της κοινωνίας. Συνεπώς, θα καταργήσει τον ανταγωνισμό και θα τον αντικαταστήσει με την σύμπραξη.».
Τελικά, η Ένωση των Δικαίων και η Επιτροπή Ανταποκριτών συγχωνεύονται στο Λονδίνο το Νοέμβριο – Δεκέμβριο 1847 συναπαρτίζοντας την Κομμουνιστική Ένωση.
Tο 1ο Άρθρο του οριστικού Καταστατικού της Ένωσης [CL 18471208] διακηρύσσει ότι «Σκοπός της Ένωσης είναι η ανατροπή της μπουρζουαζίας, η εξουσία του προλεταριάτου, η κατάργηση της παλιάς αστικής κοινωνίας που βασίζεται στον ανταγωνισμό των τάξεων, και η θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας χωρίς τάξεις και χωρίς ιδιωτική ιδιοκτησία.».
Η νεοσύστατη οργάνωση θα αναθέσει στο Marx να εκπονήσει το πολιτικό πρόγραμμά της. Αυτό θα περάσει στην ιστορία ως το περίφημο Κομμουνιστικό Μανιφέστο.
Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος[i] και τα Αιτήματα του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία[ii], που και τα δύο γράφτηκαν το πρώτο τρίμηνο του 1848, αποσκοπούν στη συγκρότηση μιας μικτής ιδιωτικής – κρατικής οικονομίας που λειτουργεί με αξιακούς όρους υπό την ηγεμονία του προλεταριάτου που είναι οργανωμένο ως η κυβερνώσα το κράτος τάξη.
Το πακέτο πολιτικής που περιέχεται στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο περιλαμβάνει επίσης και τα ακόλουθα μέτρα[iii]:
1) Κατάργηση της ιδιοκτησίας στη γη και χρησιμοποίηση όλων των γαιοπροσόδων για δημόσιους σκοπούς.
5) Συγκεντροποίηση της πίστης στα χέρια του Κράτους μέσω μιας εθνικής τράπεζας με κρατικό κεφάλαιο και αποκλειστικό μονοπώλιο.
6) Συγκεντροποίηση των μέσων επικοινωνιών και μεταφορών στα χέρια του Κράτους.
7) Επέκταση των εργοστασίων και των εργαλείων παραγωγής που είναι ιδιοκτησία του κράτους· καλλιέργεια των χερσότοπων και έγγειες βελτιώσεις γενικά σύμφωνα με ένα κοινό σχέδιο.
8) Ίση υποχρέωση όλων για εργασία. Συγκρότηση βιομηχανικών στρατών, ειδικότερα, για τη γεωργία.
Το κράτος αναδιανέμει την υπεραξία μέσω της θέσπισης μιας:
2) Επαχθούς προοδευτικής ή κλιμακωτής φορολογίας εισοδήματος.
Τέλος, το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν απαλλοτριώνεται απευθείας ούτε αμέσως αλλά με χρονική υστέρηση και έμμεσα μέσω της θέσπισης της:
3) Κατάργησης όλων των κληρονομικών δικαιωμάτων.
Νομοτεχνικά, η κρατική κατάργηση του ιδιωτικού κληρονομικού δικαιώματος συνίσταται στο ότι το κράτος υποκαθιστά -αυτοβούλως και μονομερώς ως νομοθέτης- τον εξ αίματος, αγχιστείας και δια διαθήκης κληρονόμο στο δικαίωμα και την υποχρέωση που αυτός είχε προηγουμένως ως νόμιμος κληρονόμος.
Η βαθμιαία απαλλοτρίωση του ιδιωτικού κεφαλαίου μέσω της επιβαλλόμενης από το κράτος υποκατάστασης στο κληρονομικό δικαίωμα τελείται και ολοκληρώνεται de facto εντός ενός χρονικού διαστήματος που καθορίζεται από το προσδόκιμο ζωής των εν ζωή ιδιοκτητών κεφαλαίου. Στην περίπτωση της Γερμανίας της περιόδου 1871-80 το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού μηδενικής ηλικίας ανερχόταν στα 35,58 έτη για τους άνδρες και στα 38,45 έτη για τις γυναίκες [Wiegand – Zapf 1982]. Κατά συνέπεια, η κληρονομική απαλλοτρίωση του ιδιωτικού κεφαλαίου θα τελούταν κατά μέσο όρο εντός ενός λίγο-πολύ ανάλογου χρονικού διαστήματος με έναρξη την ημερομηνία θέσπισης της σχετικής νομοθεσίας από το κράτος.
Ωστόσο, αυτό το κράτος δεν είναι το πολιτικό δημοκρατικό κράτος που οι Σοσιαλιστές έχουν υπόψη τους αλλά είναι ένα προλεταριακό ταξικό κράτος. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είναι μεταβατικό και προσωρινό επειδή έχει λειτουργικά μια περιορισμένη διάρκεια ζωής ανάλογη με εκείνη του πληθυσμού της χώρας επειδή η διαχρονική απαλλοτρίωση του ιδιωτικού κεφαλαίου μέσω της κατάργησης του κληρονομικού δικαιώματος συντελείται εντός του ανάλογου χρονικού διαστήματος. Μετά την ολοκλήρωση της κληρονομικής απαλλοτρίωσης του ιδιωτικού κεφαλαίου, το κράτος δεν έχει κανένα άλλο ταξικό καθήκον να επιτελέσει. Επομένως, δεν χρειάζεται την υποστήριξη των μηχανισμών επιβολής που διαθέτει και, κατά συνέπεια, εκπνέει.
Είναι προφανές ότι αυτή η διπλή και αλληλεπιδραστική νομική σύλληψη της υπέρβασης του καπιταλισμού / κίνησης προς το σοσιαλισμό αποτελεί αποκλειστική συνεισφορά του Karl Marx. Υπενθυμίζεται ότι το Κληρονομικό Δίκαιο ήταν ένα από τα μαθήματα που ο νεαρός Marx παρακολούθησε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 1838-9.
Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο αποτυπώνει αυτή τη σύλληψη του Marx χωρίς, ωστόσο, να αποκαλύπτει και τον υποκείμενο μηχανισμό της διαχρονικής λειτουργίας της:
Πρώτο [184801:504], «Το προλεταριάτο θα χρησιμοποιήσει την πολιτική υπεροχή του για να αποσπάσει, βαθμιαία, όλο το κεφάλαιο από τη μπουρζουαζία, να συγκεντροποιήσει όλα τα όργανα παραγωγής στα χέρια του κράτους, δηλαδή του προλεταριάτου που είναι οργανωμένο ως η κυβερνώσα τάξη, και να αυξήσει το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων το ταχύτερο δυνατό.».
Ύστερα [184801:505], «Όταν, στην πορεία ανάπτυξης, η ταξική διάκριση θα έχει εξαφανιστεί και όλη η παραγωγή θα έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας τεράστιας σύμπραξης ολόκληρου του έθνους, η δημόσια εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα. Η πολιτική εξουσία απλά είναι, κυριολεκτικά, η οργανωμένη δύναμη μιας τάξης για την καταπίεση μιας άλλης.».
Συνεπώς [184801:505-6], «Εάν το προλεταριάτο κατά τη διάρκεια της πάλης του με τη μπουρζουαζία υποχρεωθεί από τη δύναμη των περιστάσεων να οργανωθεί ως τάξη, εάν, με μέσο μια επανάσταση, καταστεί άρχουσα τάξη και ως τέτοια αποτινάξει βίαια τις παλιές συνθήκες παραγωγής, τότε θα υποχρεωθεί, μαζί με αυτές τις συνθήκες, να αποτινάξει και τις συνθήκες ύπαρξης των ταξικών ανταγωνισμών και των τάξεων γενικά και, συνεπώς, να καταργήσει και την ίδια του την κυριαρχία ως τάξης.».
Επομένως [184801:506] «Στη θέση της παλιάς αστικής κοινωνίας, με τις τάξεις και τους ταξικούς ανταγωνισμούς της, θα έχουμε μια σύμπραξη στην οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του ενός είναι και η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων».
Στην συνέχεια του ρου της ιστορίας, η παράλειψη ή συγκάλυψη της υποκείμενης ταξικής μεταβατικής λειτουργίας και δυναμικής της προλεταριακής δικτατορίας και η παράλληλη μη εξειδίκευση του πολιτικού συστήματος της διαχείρισής της από την επαναστατική συγκρότησή της μέχρι την διοικητική εκπνοή της είχαν συνδυασμένα ως κοινό αντίτιμό τους τη διαμόρφωση της δυνατότητας εγκαθίδρυσης μιας «επαναστατικής βουλησιαρχίας» στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Όπως είναι γνωστό, η δυνατότητα αυτή αξιοποιήθηκε και μάλιστα κατ’ επανάληψη καταχρηστικά από πολλές πολιτικές ηγεσίες της εργατικής τάξης (κατ’ αναλογία –φυσικά- αντίστροφη με τις όποιες πραγματικές ικανότητες και δυνατότητές τους).
Συμμετρικά, η ρεφορμιστική εκδοχή –πρόσληψη, ερμηνεία ή διαστρέβλωση- των προτάσεων προλεταριακής πολιτικής του Κομμουνιστικού Μανιφέστου είναι απλώς τραγική: η δημοσιοϋπαλληλοποίηση της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό αναγορεύεται per se σε σοσιαλιστικό άλμα προς τον κομμουνισμό, όπου -ειρήσθω εν παρόδω- δεν θα υπάρχει «κράτος», άρα και «δημόσιοι υπάλληλοι»…
Αναφορές
________________________
CL [18471208] – Communist League, Rules, Marx-Engels Collected Works, v.6:633-638, Progress Publishers, Moscow 1976.
Engels [18470609] F., Draft of a communist confession of faith, Marx-Engels Collected Works, vol. 6: 96-103, Progress Publishers, Moscow 1976.
Engels [184710] F., Principles of communism, Marx-Engels Collected Works, vol. 6: 340-357, Progress Publishers, Moscow 1976.
Marx K., Schapper K., Bauer H., Engels F., Moll J., Wolff W., [184803], Demands of the Communist Party in Germany, Collected Works, vol. 7:3-7, Progress Publishers, Moscow 1977. Δημοσιεύτηκε σε προκήρυξη στο Παρίσι στις 24 και 24 Μαρτίου 1848 και ως ένθετο στην εφημερίδα Berliner Zeitungs-Halle, #82, 5 Απριλίου 1848.
Marx K, Engels F. [184801] Manifesto of the Communist Party, Marx-Engels Collected Works, vol.6:477-519, Progress Publishers, Moscow 1976.
Wiegand, E. – Zapf W. [1982] Wandel der Lebensbedingungen in Deutschland: WohIfahrtsentwicklung seit der Industrialisierung. Frankfurt: Campus.
Σημειώσεις
[i] Marx – Engels 184801.[ii] Marx – Schapper – Bauer – Engels – Moll – Wolff:184803.
[iii] Marx – Engels 184801:505.
