Η Βραζιλία µεταξύ κάλπης, διαδηλώσεων και απειλών πραξικοπήµατος

Στο προηγούµενο φύλλο της «Ε.Α.», παρουσιάσαµε αναλυτικά την ξεχωριστή φύση της απειλής που αποτελεί ο Μπολσονάρο στη Βραζιλία, τη δυναµική που δηµιουργεί η επανενεργοποίηση του Λούλα αλλά και τη στρατηγική «ταξικής συνεργασίας» την οποία υιοθέτησε ο ηγέτης του PT, όπως και το διάλογο γύρω από την απόφαση του PSOL να µην επιχειρήσει να κατεβάσει µια δική του υποψηφιότητα στις εκλογές.

Πάνος Πέτρου

(Βλ. Ο Μπολ­σο­νά­ρο, ο Λούλα και η αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά)

Σε αυτό το άρθρο θα εξε­τά­σου­µε την κα­τά­στα­ση που δια­µορ­φώ­νε­ται στην τε­λι­κή ευ­θεία προς τις κάλ­πες του Οκτώ­βρη.

Η εκλο­γι­κή µάχη

Δη­µο­σκο­πι­κά, ο Λούλα εξα­κο­λου­θεί να δια­τη­ρεί σαφές προ­βά­δι­σµα, ωστό­σο αυτό µειώ­νε­ται. Από τα υψηλά 18-21%, στο 12-15% µέσα στο κα­λο­καί­ρι, ενώ οι τε­λευ­ταί­ες δη­µο­σκο­πή­σεις του Αυ­γού­στου έδι­ναν πλέον µο­νο­ψή­φια δια­φο­ρά. Η νίκη του Λούλα από τον πρώτο γύρο εξα­κο­λου­θεί να µην απο­κλεί­ε­ται, όµως εµφα­νί­ζε­ται πλέον ως πιο πι­θα­νός ένας δεύ­τε­ρος γύρος. Εκεί ο Λούλα πα­ρα­µέ­νει το φα­βο­ρί, κυ­ρί­ως γιατί ο Μπολ­σο­νά­ρο αντι­µε­τω­πί­ζει ένα «τα­βά­νι»: Ο  πλη­θω­ρι­σµός και η φτώ­χεια, η φο­νι­κή πο­λι­τι­κή άρ­νη­σης/υπο­τί­µη­σης της παν­δη­µί­ας, οι κα­τα­στρο­φές στον Αµα­ζό­νιο, τα σκάν­δα­λα δια­φθο­ράς, οι διαρ­κείς συ­γκρού­σεις µε τους θε­σµούς έχουν δη­µιουρ­γή­σει ένα επί­πε­δο «απόρ­ρι­ψης» του Μπολ­σο­νά­ρο που εδώ και ένα χρόνο δεν έχει πέσει ποτέ κάτω από το 50%.

Ο Μπολ­σο­νά­ρο έχει προ­χω­ρή­σει σε ενέρ­γειες αντι­στρο­φής της ει­κό­νας (που εν µέρει ερµη­νεύ­ουν τη µεί­ω­ση της δια­φο­ράς). Στο επί­πε­δο της οι­κο­νο­µί­ας, ενέ­κρι­νε ένα νέο, αυ­ξη­µέ­νο πα­κέ­το επι­δο­τή­σε­ων στους φτω­χό­τε­ρους, του οποί­ου ο προ­ε­κλο­γι­κός του χα­ρα­κτή­ρας είναι κραυ­γα­λέα εµφα­νής: η επι­δό­τη­ση αφορά τους αµέ­σως επό­µε­νους µήνες, µέχρι το Δε­κέ­µβρη του 2022! Στο επί­πε­δο της πο­λι­τι­κοϊ­δε­ο­λο­γι­κής µάχης, πήραν και πάλι µπρος (όπως το 2018) οι µη­χα­νές ενερ­γο­ποί­η­σης του «ηθι­κού πα­νι­κού»: Τα bot στο whatsapp δια­χέ­ουν «απο­κα­λύ­ψεις» για το πώς ο «πρώην κα­τά­δι­κος» Λούλα απει­λεί τις χρι­στια­νι­κές-οι­κο­γε­νεια­κές αξίες και την ιδιο­κτη­σία και το PT υπο­στη­ρί­ζει την παι­δο­φι­λία και θέλει να κάνει τα παι­διά γκέι, ενώ Ευα­γελ­λι­στές Πά­στο­ρες ανα­λα­µβά­νουν να πεί­σουν τα φτω­χό­τε­ρα (και άρα αµφί­βο­λα) τµή­µα­τα του ποι­µνί­ου τους ότι «οι χρι­στια­νοί δεν ψη­φί­ζουν αρι­στε­ρά». Αυτά λο­γι­κά δεν θα έχουν τον εντυ­πω­σια­κό αντί­κτυ­πο που είχαν το 2018 (σε ένα γε­νι­κευ­µέ­νο δε­ξιό­στρο­φο «αντι-PT» κλίµα), αλλά µπο­ρούν να συ­σπει­ρώ­σουν/ενερ­γο­ποι­ή­σουν το συ­ντη­ρη­τι­κό ακρο­α­τή­ριο.

Όπως θυ­µί­ζει διαρ­κώς ο Βρα­ζι­λιά­νος µαρ­ξι­στής Βα­λέ­ριο Αρ­κά­ρι, αν και δη­λώ­νει γε­νι­κά αι­σιό­δο­ξος: «[ο Μπολ­σο­νά­ρο] δεν είναι ένα πο­λι­τι­κό πτώµα. Δεν έχει ταφεί ακόµα… δια­θέ­τει πο­λι­τι­κή και κοι­νω­νι­κή δύ­να­µη, όπως και θέ­λη­ση να πο­λε­µή­σει για την εξου­σία».

Το πρα­γµα­τι­κά µε­γά­λο ερώ­τη­µα που πλα­νά­ται πάνω από τις φε­τι­νές εκλο­γές στη Βρα­ζι­λία, αφορά το πώς θα αντι­δρά­σει ο Μπολ­σο­νά­ρο και ο «λαός του» στο πι­θα­νό­τε­ρο σε­νά­ριο της εκλο­γι­κής ήττας. Ακόµα και η  αµι­γώς εκλο­γι­κή συ­ζή­τη­ση -οι ψήφοι και τα πο­σο­στά- αφο­ρούν πε­ρισ­σό­τε­ρο αυτά τα σε­νά­ρια: Πό­σους «στρα­τιώ­τες» (κατά την προ­σφι­λή του έκ­φρα­ση) θα δια­πι­στώ­σει ότι δια­θέ­τει, για να επι­χει­ρή­σει να αγω­νι­στεί για την ακύ­ρω­ση του απο­τε­λέ­σµα­τος και την πα­ρα­µο­νή του στην εξου­σία.

Βρα­ζι­λιά­νοι σχο­λια­στές συ­νη­θί­ζουν να λένε ότι «όλη η θη­τεία του  Μπολ­σο­νά­ρο ήταν µια διαρ­κής προ­ε­κλο­γι­κή κα­µπά­νια». Αυτή η «κα­µπά­νια» συ­νο­δευό­ταν από µια συ­στη­µα­τι­κή συ­κο­φα­ντι­κή επί­θε­ση στην αξιο­πι­στία του εκλο­γι­κού συ­στή­µα­τος, η οποία έχει κα­τορ­θώ­σει να σπεί­ρει µια διά­χυ­τη αµφι­βο­λία. Ο Μπολ­σο­νά­ρο έχει ήδη δη­µιουρ­γή­σει το µύθο της «κλε­µµέ­νης νίκης», µε µια στρα­τη­γι­κή βγα­λµέ­νη από το εγ­χει­ρί­διο του Ντό­ναλντ Τραµπ, που οδή­γη­σε στα γε­γο­νό­τα της 6ης Γε­νά­ρη του 2020 (έφο­δος στο Κα­πι­τώ­λιο), που από τις ση­µε­ρι­νές έρευ­νες απο­δει­κνύ­ο­νται η «χα­ο­τι­κή» κο­ρυ­φή ενός πολύ πιο συ­στη­µα­τι­κού «πα­γό­βου­νου».

Η σύ­γκρου­ση στο κρά­τος

Θε­ω­ρώ­ντας ότι «ση­κώ­νει το γάντι» που είχε ρίξει ο Μπολ­σο­νά­ρο, το Ανώ­τα­το Εκλο­γι­κό Δι­κα­στή­ριο (TSE) δέ­χτη­κε να δώσει στο στρα­τό (!) επο­πτι­κά δι­καιώ­µα­τα στην τε­χνι­κή προ­ε­τοι­µα­σία των εκλο­γών.  Απο­δεί­χθη­κε ότι υπάρ­χουν πολ­λοί κα­ρα­βα­νά­δες πρό­θυ­µοι να συν­δρά­µουν στη δη­µιουρ­γία κλί­µα­τος κα­χυ­πο­ψί­ας απέ­να­ντι στο εκλο­γι­κό σύ­στη­µα, προ­κα­λώ­ντας µι­κρές και µε­γά­λες εντά­σεις µε­τα­ξύ µελών του TSE και διά­φο­ρων αξιω­µα­τι­κών. Με τον στρα­τό (που µε­γά­λο τµήµα του έχει στε­νό­τα­τους δε­σµούς µε τον Μπολ­σο­νά­ρο) ήδη πιο «νο­µι­µο­ποι­η­µέ­νο», έφτα­σε ο υπουρ­γός Άµυ­νας (και στρα­τη­γός) Σέρ­χιο ντε Ολι­βέι­ρα να κα­τα­θέ­τει στο δη­µό­σιο διά­λο­γο ιδέες όπως η «πα­ράλ­λη­λη κα­τα­µέ­τρη­ση» από τις… Ένο­πλες Δυ­νά­µεις.

Σε αυτό το φόντο, µέσα στο κα­λο­καί­ρι, η επι­λο­γή του νέου προ­έ­δρου του TSE απο­τέ­λε­σε ένα µή­νυ­µα στον Μπολ­σο­νά­ρο: Διο­ρί­στη­κε ο Αλε­ξά­ντρε ντε Μο­ρά­ες, ένας δι­κα­στής που έχει κη­ρύ­ξει «πό­λε­µο» στους ακρο­δε­ξιούς µη­χα­νι­σµούς ορ­γα­νω­µέ­νης δια­σπο­ράς fake news και επα­να­λα­µβά­νει ότι το σύ­στη­µα ψη­φο­φο­ρί­ας έχει απο­δει­χθεί επα­νει­λη­µµέ­να αξιό­πι­στο στα πάνω από 25 χρό­νια χρή­σης του. Με δική του εντο­λή στα τέλη Αυ­γού­στου η Οµο­σπον­δια­κή Αστυ­νο­µία έκανε εφό­δους στα σπί­τια συ­γκε­κρι­µέ­νων µε­γα­λο­ε­πι­χει­ρη­µα­τιών που απο­κα­λύ­φτη­κε ότι συ­ζη­τού­σαν µε­τα­ξύ σο­βα­ρού και αστεί­ου (;) ότι σε πε­ρί­πτω­ση νίκης του Λούλα θα ήταν προ­τι­µό­τε­ρο ένα πρα­ξι­κό­πη­µα.

Με όρους ενερ­γο­ποί­η­σης της κοι­νω­νι­κής του βάσης πά­ντως, ο Μπολ­σο­νά­ρο έχει βρει στο πρό­σω­πο του ντε Μο­ρά­ες τον «τέ­λειο κακό». Αυτόν που προ­σω­πο­ποιεί την «από­πει­ρα δι­κτα­το­ρί­ας» (βλ. νίκη του Λούλα) στην οποία ανα­φέ­ρε­ται συχνά, δη­λώ­νο­ντας στα συ­γκε­ντρω­µέ­να πλήθη ότι απε­λευ­θέ­ρω­σε την οπλο­κα­το­χή ώστε «κάθε καλός πο­λί­της να δια­θέ­τει όπλο να αντι­στα­θεί, αν χρεια­στεί». Ο ίδιος έχει δη­λώ­σει σε µια συ­νά­ντη­σή του µε τους ηγέ­τες των Ευαγ­γε­λι­στών ότι βλέ­πει τρία πε­πρω­µέ­να για τον ίδιο: «Ή νε­κρός, ή συλ­λη­φθέ­ντας, ή νι­κη­τής», συ­µπλη­ρώ­νο­ντας «και δεν θα µε συλ­λά­βουν ποτέ».

Ασφα­λώς µπο­ρεί τε­λι­κά να κα­τα­πιεί αυτές τις µε­γά­λες κου­βέ­ντες και να αρ­κε­στεί -ζω­ντα­νός και ητ­τη­µέ­νος- στη δια­σφά­λι­ση του «δεν θα µε συλ­λά­βουν»: Δη­λα­δή την οµαλή απο­δο­χή του απο­τε­λέ­σµα­τος µε αντάλ­λα­γµα την ασυ­λία, καθώς σε πε­ρί­πτω­ση ήττας ο ίδιος και ο κύ­κλος του κιν­δυ­νεύ­ουν µε ανα­ρί­θµη­τες διώ­ξεις για οι­κο­νο­µι­κά-πο­λι­τι­κά-ποι­νι­κά εγκλή­µα­τα. Όµως ο τρό­πος που ανε­λί­χθη­κε στην εξου­σία, η θη­τεία του στην προ­ε­δρία και η πο­λι­τι­κο­κοι­νω­νι­κή κα­τά­στα­ση στη Βρα­ζι­λία δεν επι­τρέ­πουν σε κα­νέ­να να πάρει ελα­φρά τη καρ­δία όλες αυτές τις δη­λώ­σεις ως σκέτο «θέ­α­τρο». Η υλο­ποί­η­ση των όχι-και-τό­σο-έµµε­σων απει­λών θα κρι­θεί από τη διε­ρεύ­νη­ση των ερει­σµά­των του: Στην άρ­χου­σα τάξη, στο κρά­τος (και κυ­ρί­ως στο στρα­τό), στην κοι­νω­νία.

Το ίδιο το εκλο­γι­κό απο­τέ­λε­σµα θα παί­ξει το ρόλο του, ως  «διε­ρεύ­νη­ση». Με άλλη αυ­το­πε­ποί­θη­ση θα κι­νη­θεί αν δια­πι­στώ­σει µα­ζι­κή στή­ρι­ξη, µε άλλη αν υπο­στεί µια ηχηρή ήττα (πχ από τον πρώτο γύρο, µε µε­γά­λη δια­φο­ρά). Από αυτά µπο­ρεί να κρι­θεί και το εύρος της στή­ρι­ξης ή ενα­ντί­ω­σης που θα συ­να­ντή­σει στους κύ­κλους (άρ­χου­σα τάξη, κρά­τος) που έχουν την πο­λυ­τέ­λεια να «πο­ντά­ρουν» σε δια­φο­ρε­τι­κά «άλογα» για τη διαιώ­νι­ση της κυ­ριαρ­χί­ας τους.

Η µάχη στους δρό­µους

Ωστό­σο, µπρο­στά σε τέ­τοια σε­νά­ρια, απο­κτά τε­ρά­στια ση­µα­σία η υπό­θε­ση των δρό­µων. Το µέ­τρη­µα των πρό­θυ­µων να κι­νη­το­ποι­η­θούν κι όχι απλά να ψη­φί­σουν. Γι’ αυτό και µέσα στο Σε­πτέ­µβρη, οφεί­λου­µε να στρέ­ψου­µε τα βλέ­µµα­τά µας σε δύο ηµε­ρο­µη­νί­ες.*

Στις 7 Σε­πτέ­µβρη, θα γιορ­τα­στούν µε στρα­τιω­τι­κή πα­ρέ­λα­ση τα 200 χρό­νια της ανε­ξαρ­τη­σί­ας της Βρα­ζι­λί­ας. Φέτος, ο Μπολ­σο­νά­ρο ανα­κοί­νω­σε ότι θα κάνει «µια και­νο­το­µία»: Θα πα­ρα­στεί το πρωί στις επί­ση­µες εκ­δη­λώ­σεις στην Μπρα­ζί­λια, αλλά θα ορ­γα­νώ­σει το από­γευ­µα και µια µε­γά­λη στρα­τιω­τι­κή πα­ρέ­λα­ση στην πα­ρα­λία Κόπα Κα­µπά­να του Ρίο. Στην Αβε­νί­δα Ατλά­ντι­κα, την πα­ρα­λια­κή λε­ω­φό­ρο, γί­νο­νται πα­ρα­δο­σια­κά οι δια­δη­λώ­σεις των «µπολ­σο­να­ρί­στας». Εκεί καλεί ο Μπολ­σο­νά­ρο «τους στρα­τιώ­τες του» να κα­τέ­βουν στους δρό­µους «για µια τε­λευ­ταία φορά», στο πλευ­ρό πρα­γµα­τι­κών στρα­τιω­τών.

Τρεις µέρες µετά, στις 10 Σε­πτέ­µβρη, η κα­µπά­νια «Fora Bolsonaro», που κα­τέ­βα­σε αρ­κε­τές φορές χι­λιά­δες Βρα­ζι­λιά­νους στους δρό­µους το 2021, ορ­γα­νώ­νει την απά­ντη­σή της στην πρό­κλη­ση και µια κι­νη­το­ποί­η­ση «ενά­ντια στην απει­λή πρα­ξι­κο­πή­µα­τος». Εκεί είναι υπερ-πο­λύ­τι­µο να πα­ρου­σια­στεί µια κοι­νω­νι­κή δύ­να­µη που θα «κόβει το βήχα» σε όσες δυ­νά­µεις σκέ­φτο­νται να στη­ρί­ξουν ή να ανε­χτούν πρα­ξι­κο­πη­µα­τι­κές ενέρ­γειες.

Μια πρώτη θε­τι­κή «δο­κι­µή» υπήρ­ξε στις 11 Αυ­γού­στου. Εκεί­νη τη µέρα, έγι­ναν συ­γκε­ντρώ­σεις σε πε­ρί­που 50 πό­λεις της Βρα­ζι­λί­ας, ως αντα­πό­κρι­ση στο «Γρά­µµα στους Βρα­ζι­λιά­νους, για την Υπε­ρά­σπι­ση του Δη­µο­κρα­τι­κού Κρά­τους Δι­καί­ου». Είναι µια επι­στο­λή που συ­νέ­τα­ξε το ακα­δη­µαϊ­κό προ­σω­πι­κό της Νο­µι­κής Σχο­λής του Σάο Πά­ου­λο, µε ανα­φο­ρά στο «Γρά­µµα προς τους Βρα­ζι­λιά­νους» του 1977, την τότε ανοι­χτή κα­ταγ­γε­λία της δι­κτα­το­ρί­ας από κα­θη­γη­τή της Νο­µι­κής.

Ξε­κι­νώ­ντας µε τη φι­λο­δο­ξία να συ­γκε­ντρώ­σει «µε­ρι­κές εκα­το­ντά­δες υπο­γρα­φές προ­σω­πι­κο­τή­των», τε­λι­κά υπο­γρά­φη­κε µέσα σε λίγες µέρες από 1 εκα­το­µµύ­ριο αν­θρώ­πους. Το κεί­µε­νο είναι γε­νι­κώς δη­µο­κρα­τι­κό (µε λίγες ανα­φο­ρές και στα κοι­νω­νι­κά ζη­τή­µα­τα) και κέρ­δι­σε τη στή­ρι­ξη και φι­λε­λεύ­θε­ρων-αστι­κών τµη­µά­των. Η µα­ζι­κή συ­µµε­το­χή στις συ­γκε­ντρώ­σεις στις 11 Αυ­γού­στου ωστό­σο είχαν ένα ιδιαί­τε­ρο πρό­ση­µο. Με τα λόγια ενός αντα­πο­κρι­τή: «Το πρό­σω­πο του αντι­φα­σι­στι­κού-αντι­πρα­ξι­κο­πη­µα­τι­κού αγώνα στη χώρα απο­δεί­χθη­κε πε­ρι­φε­ρεια­κό, µαύρο, νε­α­νι­κό και γυ­ναι­κείο».

Καθώς τα πα­νε­πι­στή­µια απο­τέ­λε­σαν «προ­νο­µια­κό πεδίο» της έκ­κλη­σης, πολ­λές συ­γκε­ντρώ­σεις συν­δέ­θη­καν µε τον πα­ρα­τε­τα­µέ­νο αγώνα των φοι­τη­τών ενά­ντια στις πε­ρι­κο­πές στην εκ­παί­δευ­ση. Ήταν επί­σης πα­ρό­ντα το κί­νη­µα των άστε­γων ερ­γα­τών (MTST), των ακτη­µό­νων (MST) και αρ­κε­τά συν­δι­κά­τα. Συ­µµε­τέ­χο­ντας όχι ως «πλή­θος», αλλά µε τα δικά τους πανώ, το δικό τους προ­φίλ, την δική τους ταυ­τό­τη­τα, παίρ­νο­ντας το λόγο από την εξέ­δρα, «χρω­µά­τι­σαν» τις συ­γκε­ντρώ­σεις και το νόηµα της υπε­ρά­σπι­σης της δη­µο­κρα­τί­ας. Όπως όταν η Μπε­α­τρίζ Σά­ντος, του Μαύ­ρου Συ­να­σπι­σµού για τα Δι­καιώ­µα­τα (που ενώ­νει 200 συλ­λο­γι­κό­τη­τες µαύ­ρων και αντι­ρα­τσι­στών) ανέ­φε­ρε ότι δεν υπάρ­χει πρα­γµα­τι­κή δη­µο­κρα­τία στη χώρα όσο υπάρ­χει ο ρα­τσι­σµός. Ή όταν η Μα­νου­έ­λα Μο­ράις, στην ίδια τη Νο­µι­κή του Σάο Πά­ου­λο, αφού διά­βα­σε το «Γρά­µµα», τό­νι­σε ότι χρειά­ζε­ται µια «δη­µο­κρα­τία που θα είναι η αντί­θε­ση αυτής που έχου­µε σή­µε­ρα, µια δη­µο­κρα­τία της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας, µια δη­µο­κρα­τία των ερ­γα­ζο­µέ­νων».

Η κάλπη της 2ης Οκτώ­βρη έχει ασφα­λώς ση­µα­σία. Αλλά ίσως πε­ρισ­σό­τε­ρο από κάθε άλλη πε­ρί­πτω­ση τα τε­λευ­ταία χρό­νια, γί­νε­ται τόσο οφθα­λµο­φα­νής και άµεση η δια­πί­στω­ση ότι µε­γα­λύ­τε­ρη ση­µα­σία έχουν όσα γί­νουν ή δεν γί­νουν πριν και µετά από τη µέρα των εκλο­γών…

*Rp: το άρθρο γρά­φτη­κε για την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά, τις πρώ­τες μέρες του Σε­πτέμ­βρη, πριν τις δύο κι­νη­το­ποι­ή­σεις, όπου τε­λι­κά ο Μπολ­σο­νά­ρο έκανε επί­δει­ξη μιας ση­μα­ντι­κής δύ­να­μης, ενώ το μέ­γε­θος της αντι-Μπολ­σο­νά­ρο δια­δή­λω­σης προ­βλη­μά­τι­σε και άνοι­ξε ένα σχε­τι­κό διά­λο­γο για τις αι­τί­ες, τους αντι­κει­με­νι­κούς και υπο­κει­με­νι­κούς πα­ρά­γο­ντες, την ανά­γκη να σπά­σει η πα­θη­τι­κή προσ­δο­κία ότι το ζή­τη­μα θα επι­λυ­θεί στην κάλπη.

rproject.gr