του Σάββα Μιχαήλ-Μάτσα
Στις 16-18 Μαΐου έγινε το Οικονομικό Ακαδημαϊκό Φόρουμ Μόσχας – 2022 με εκατοντάδες συμμετοχές, μεγάλη επιτυχία και ενδιαφέρον. Στα πλαίσιά του στις 18 Μαΐου έγινε το 6ο Διεθνές Συνέδριο Πολιτικής Οικονομίας. Οργανωτές: η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών και το Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας. Εκτός από επιστήμονες και θεωρητικούς από την Ρωσία και τις άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, συμμετείχαν ομιλητές από ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδά, Μεξικό, Κούβα, Ιταλία, Ουγγαρία, Ελλάδα, Κίνα, Ινδία, Ν. Αφρική, Μέση Ανατολή.
Παρακάτω παραθέτουμε το κείμενο της παρέμβασης του σ. Σάββα Μιχαήλ, στο οποίο υπήρξε θετική απήχηση. Θα κυκλοφορήσει και σε ρωσική και ουγγαρέζικη μετάφραση.
Σάββας Μιχαήλ-Μάτσας
Είναι ένα Μπρέτον Γουντς ΙΙ εφικτό στον 21ο αιώνα;
Σύνοψη
Ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια νέα εποχή. Οι χωρίς προηγούμενο προκλήσεις τής μετά το 2008 συνεχιζόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, του παγκόσμιου πανδημικού σοκ, και της κλιμάκωσης των γεωπολιτικών εντάσεων που τώρα εκρήγνυνται στην Ουκρανία, αναδιαμορφώνουν την παγκόσμια σκηνή. Η σπειροειδής παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού οδήγησε σε ακραία “ετερόδοξα” οικονομικά μέτρα από κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις, σε εμπορικούς πολέμους και ακόμα στη μετατροπή της χρηματοδότησης και του χρήματος σε όπλο, χωρίς επιτυχία. Αντιθέτως, με κάθε νέο άλμα της κρίσης, η μια καταστροφή μετά την άλλη οδηγεί την ανθρωπότητα στο χείλος της αβύσσου. Σε αυτό το πλαίσιο, ξανατέθηκε πρόσφατα από την Τζάνετ Γιέλεν η ιδέα για μια νέα, διεθνή συνθήκη Μπρέτον Γουντς ΙΙ, προσαρμοσμένη στις τρέχουσες ανάγκες των ΗΠΑ στις νέες παγκόσμιες συνθήκες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης σε διαρκή κρίση. Αλλά είναι κατορθωτό ένα τέτοιο παγκόσμιο σχέδιο ηγεμονίας των ΗΠΑ στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα;
Μια εντελώς νέα εποχή
Ο Χένρι Κίσινγκερ, ο διαβόητος πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, σε μια συνέντευξη στις 7 Μάη, το 2022 στην Ουάσινγκτον στον Έντουαρντ Λους, τον εθνικό εκδότη των Financial Times, σχολιάζοντας στον πόλεμο στην Ουκρανία, τόνισε: “Ζούμε σε μια εντελώς νέα εποχή”.
Με έναν διπλωματικό αλλά καθαρό τρόπο, κριτίκαρε επίσης το “πέρασμα της κόκκινης γραμμής” από τις πολιτικές των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ της προς ανατολάς επέκτασης “γιατί η Ρωσία απειλήθηκε από την ενσωμάτωση όλης αυτής της περιοχής στο ΝΑΤΟ”.1 Διατηρώντας την ιμπεριαλιστική του εχθρότητα προς την Ρωσία, ο Κίσινγκερ, εντούτοις, επανέλαβε το 2022 την ίδια “ρεαλιστική” προειδοποίηση για έναν πυροδοτούμενο από το ΝΑΤΟ πόλεμο με την Ρωσία, την οποία προειδοποίηση είχε κάνει οκτώ χρόνια πριν, το 2014, σε ένα άρθρο που ακολούθησε τα γεγονότα του Μαϊντάν και το χρηματοδοτούμενο από τις ΗΠΑ πραξικόπημα από φιλοδυτικές και νεοναζιστικές δυνάμεις για να ανατρέψουν τον Γιανουκόβιτς και να εγκαθιδρύσουν ένα δεξιό φιλο-ιμπεριαλιστικό καθεστώς μαριονέτας στο Κίεβο.
Η “εντελώς νέα εποχή”, που αναγνωρίστηκε ακόμα και από τέτοιους πολιτικούς εκπροσώπους του κατεστημένου των ΗΠΑ έρχεται σαν το αποκορύφωμα μιας μακράς παρατεταμένης διαδικασίας που σημαδεύτηκε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και αργότερα με την ενδόρρηξη της χρηματιστικής καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης με την πανωλεθρία της Lehman Brothers το 2008 που την ακολούθησε η παγκόσμια χρηματιστική κατάρρευση και η Μεγάλη Ύφεση.
Οι χωρίς προηγούμενο προκλήσεις τής μετά το 2008 εξελισσόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που εκτραχύνθηκαν από το παγκόσμιο πανδημικό σοκ το 2020 και οι κλιμακούμενες γεωπολιτικές εντάσεις που εξερράγησαν το 2022 στην Ουκρανία, αναδιαμορφώνουν ριζικά την παγκόσμια κοινωνικο-οικονομική και γεωπολιτική σκηνή των συγκρουόμενων κοινωνικών δυνάμεων και Κρατών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τζάνετ Γιέλεν, υπουργός οικονομικών στην κυβέρνηση Μπάιντεν, στην ομιλία της στο Ατλαντικό Συμβούλιο στις αρχές του Απρίλη του 2022, μια εβδομάδα πριν από τις ανοιξιάτικες συνόδους του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, υποστήριξε αποφασιστικά την ιδέα, η οποία συζητείται και γίνεται όλο και πιο ελκυστική, μεταξύ των κυρίαρχων Δυτικών κύκλων και των επίσημων think-tanks (“δεξαμενών σκέψης – ”Σ.τ.Μ.) για μια νέα, τύπου Bretton Woods συνθήκη για την υπέρβαση της χαοτικά καταρρέουσας διεθνούς φιλελεύθερης καπιταλιστικής τάξης, προσαρμοσμένης στις επείγουσες νέες ανάγκες των ΗΠΑ σ’ αυτές τις μεταβαλλόμενες διεθνείς συνθήκες.
Η ονομασία “Bretton Woods II” έχει παρθεί από τις διεθνείς συμφωνίες για την μεταπολεμική παγκόσμια τάξη που εγκαθιδρύθηκε το 1944 κάτω από την κυριαρχία των ΗΠΑ, όταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωνε. Αλλά οι ομοιότητες περιορίζονται στο όνομα και στην εμφορούμενη από ελπίδες σκέψη των ΗΠΑ για μια “αναγέννηση” της παρακμάζουσας παγκόσμιας ηγεμονίας τους. Αν η συνθήκη του Bretton Woods το 1944 ήρθε στο τέλος του Παγκόσμιου Πολέμου στην προετοιμασία για μια μεταπολεμική Pax Americana, το σχέδιο για ένα “Bretton Woods II”, όπως παρουσιάστηκε από την Γέλεν το 2022, υπηρετεί τις ανάγκες της ιμπεριαλιστικής κίνησης προς τον Αρμαγεδώνα ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου.
Διαφορές και αποτυχίες
Τότε,στο τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η Αμερική είχε ανέλθει ως η αδιαμφισβήτητη παγκόσμια ηγεμονική δύναμη του καπιταλιστικού κόσμου, σε οικονομική, πολιτική και στρατιωτική ισχύ, αντικαθιστώντας την βρετανική παγκόσμια ηγεμονία – ένα γεγονός ήδη προαναγγελθέν στο τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Έγινε το κέντρο της ανοικοδόμησης του καπιταλισμού στην κατεστραμμένη Ευρώπη και την Ιαπωνία και των λεγόμενων “Τριάντα Ένδοξων Χρόνων” της παρατεταμένης μεταπολεμικής άνθισης στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, ως της βάσης του Ψυχρού Πολέμου ενάντια στην Σοβιετική Ένωση, της ιμπεριαλιστικής καμπάνιας ενάντια στον κομμουνισμό όπως και ενάντια στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των καταπιεσμένων λαών.
Τώρα, η Αμερική της παρακμής, ηγεμονική εξ ορισμού, σημαδεμένη από την ιστορική ήττα στο Βιετνάμ το 1975 και την χαοτική πανωλεθρία στο Αφγανιστάν το 2021, έχει γίνει το κέντρο της παρατεταμένης, άλυτης, δομικής, συστημικής κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού, ενός κοινωνικού συστήματος σε ιστορική παρακμή.
Τότε, στο τέλος και τις πρώτες δεκαετίες μετά τον παγκόσμιο πόλεμο, η Αμερική είχε ένα μερίδιο περισσότερο του 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τώρα, το μερίδιό της είναι περίπου στο 20% και έχει υπερκεραστεί από εκείνο της Κίνας.
Τότε, στη Συνδιάσκεψη του Bretton Woods, το 1944, οι ΗΠΑ είχαν τα δύο τρίτα των παγκόσμιων αποθεματικών χρυσού. Αυτό το γεγονός επέτρεψε για μερικές δεκαετίες να εγκαθιδρύσουν την σταθερή μετατρεψιμότητα του βορειοαμερικανικού δολαρίου σε χρυσό κι ένα δολαριο-κεντρικό διεθνές νομισματικό σύστημα, σε συνθήκες όπου ήταν οικονομικά και πολιτικά αδύνατο να γυρίσουν στο gold standard (στάνταρ χρυσού), που κυριάρχησε κατά τη διάρκεια της ανοδικής φάσης του καπιταλισμού και είχε ανεπίστρεπτα καταρρεύσει στο Κραχ του 1929 οδηγώντας στη Μεγάλη Ύφεση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτός ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος ολόκληρου του Κεϋνσιανού οικοδομήματος του Bretton Woods.
To 1971, όταν η Συνθήκη του Bretton Woods κατέρρευσε με τα μέτρα του Νίξον που έθεσαν τέλος στη σταθερή μετατρεψιμότητα δολαρίου-χρυσού, τα αποθέματα χρυσού των ΗΠΑ συρρικνώθηκαν από τα αρχικά ⅔ στο ⅓ των παγκόσμιων αποθεμάτων χρυσού. Οι πληθωριστικές πιέσεις έγιναν ανεξέλεγκτες, ακολουθούμενες από στασιμοπληθωρισμό το 1970, συνοδευόμενο από ένα διεθνές κύμα επαναστατικών αναταραχών παγκόσμια. Ο Κεϋνσιανισμός, ως μια οικονομική στρατηγική για να εμποδίσουν μια επιστροφή της δεκαετίας του ‘30 και να σταθεροποιήσουν το σύστημα, είχε καταρρεύσει.
Τώρα, όχι ο μόνο ο Κεϋνσιανισμός έχει αποτύχει αλλά επίσης ο νεοφιλελευθερισμός, ο ιδεολογικός άξονας της χρηματιστικής καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, ο οποίος από το 1980 κυριάρχησε ως η εναλλακτική, αντι-κεϋνσιανή, οικονομική στρατηγική για μια έξοδο από την κρίση, έχει ανεπίστρεπτα αποτύχει, όπως το χρηματιστικό κραχ του 2008 και η ακόμα άλυτη αλλά δραματικά επιδεινούμενη παγκόσμια κρίση εκδηλώνουν. Σήμερα, ακόμα και ο επίσημος διάλογος και τα mass media, από τον επικεφαλής της Black Rock Lawrence Frank ως τους Financial Times, μιλούν για μια “μετα-νεοφιλελεύθερη εποχή” και για το “τέλος της παγκοσμιοποίησης”.
Στην μετά το 2008 παρατεταμένη κρίση, το πολυδιαφημιζόμενο από τον νεοφιλελευθερισμό “αόρατο χέρι της αγοράς” αποδείχθηκε παράλυτο, εντελώς ανίκανο να ελέγξει και να ρυθμίσει το οικονομικό χάος και τις εκρηκτικές πολιτικές του συνέπειες. “Ακραία”, “ετερόδοξα” μέτρα εισήχθησαν από τις κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις ενισχύοντας ξανά τον οικονομικό ρόλο και την παρέμβαση του Κράτος, τόσο μετά την παγκόσμια χρηματιστική κατολίσθηση του 2008 όπως και μετά το παγκόσμιο πανδημικό σοκ του 2020. Αλλά αυτές οι κεντρικές παρεμβάσεις απέτυχαν ήδη πριν και μετά την πανδημία, όπως και πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Νέοι εφιάλτες συνοδεύουν τις συνδυασμένες αποτυχίες της “ελεύθερης αγοράς” και των κρατικών παρεμβάσεων: μια επιστροφή στον υπερπληθωρισμό, μετά από δεκαετίες, συνδυάστηκε με ένα ακαταμάχητο βούλιαγμα στην ύφεση, μια παγκόσμια οικονομική κατάσταση πολύ χειρότερη από τον “στασιμοπληθωρισμό” της δεκαετίας του 1970.
Ακόμα περισσότερο, η αποτυχία του Κράτους, ακόμα και του φανερά ισχυρότερου στον κόσμο όπως οι ΗΠΑ, εκδηλώνει μια βαθύτερη δομική κρίση του Κράτους, οδηγώντας σε έναν πόλεμο στο εξωτερικό και έναν ταξικό πόλεμο στο εσωτερικό. Μια πολεμική οικονομία είναι ήδη στο δρόμο της οικοδόμησης, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και την Αμερική. Οι στόχοι της είναι οι “στρατηγικοί ανταγωνιστές”, η Κίνα και η Ρωσία, και όλες οι χώρες που αρνούνται να ακολουθήσουν τις διαταγές της Ανώτατης Διοίκησης του ιμπεριαλισμού. Αλλά συγχρόνως, το τεράστιο κόστος αυτής της πολεμικής οικονομίας και η καταστροφική της επίδραση στην παγκόσμια οικονομία που συγκλονίζεται από μια “τέλεια καταιγίδα” ύφεσης, υπερπληθωρισμό και πανδημία, πρέπει να πληρωθούν από τις λαϊκές μάζες στον “πυρήνα” των καπιταλιστικών χωρών. Όπως ο Μάριο Ντράγκι, μιλώντας για την ενεργειακή κρίση, κυνικά είπε, η “επιλογή” των λαών της Ε.Ε. είναι ανάμεσα στο να έχουν “ειρήνη ή κλιματισμό”!!
Κάτω από αυτές τις παγκόσμιες ιστορικές συνθήκες, τι είδους Bretton Woods II μπορεί να είναι δυνατό;
Τι είδους “Bretton Woods II” ετοιμάζεται;
Το σχέδιο ενός “Bretton Woods II”, όπως παρουσιάστηκε από την Τζάνετ Γιέλεν στην ομιλία της τον Απρίλη του 2022 στο Ατλαντικό Συμβούλιο, έχει ως επί τω πλείστον να κάνει με το χτίσιμο μιας διεθνούς πολεμικής βιομηχανίας ενάντια στην Ρωσία τώρα και ενάντια στην Κίνα έπειτα, παρά με το να δώσει το περίγραμμα μιας νέας διεθνούς τάξης ειρήνης. Η Pax Americana II πρέπει να εγκαθιδρυθεί ξανά επί νέων όρων επικυριαρχίας ή “νέας τάξης κανόνων”, σύμφωνα με την επίσημη φρασεολογία της Ουάσινγκτον, από έναν Bellum Americanum Universalis (Παγκόσμιο Αμερικανικό Πόλεμο).
Πρέπει να κρατήσουμε κατά νου ότι η Τζάνετ Γιέλεν και ο Μάριο Ντράγκι είναι οι πρωτεργάτες των κυρώσεων ενάντια στην Ρωσία, την μετατροπή της διεθνούς χρηματοδότησης και του χρήματος σε όπλο πολέμου. Οι κυρώσεις επιχειρούν να απομονώσουν την Ρωσία (και κάθε χώρα συνδεδεμένη με αυτήν) με μια αποσύνδεση από το διεθνές χρηματιστικό σύστημα και το δολαριο-κεντρικό διεθνές νομισματικό σύστημα. Έμμεσα, οι αρχιτέκτονες των κυρώσεων αναγνωρίζουν τον αμετάκλητο χαρακτήρα της αλληλοσύνδεσης της παγκόσμιας οικονομίας, της παγκοσμιοποίησής της όπως εγκαθιδρύθηκε από την παγκόσμια επέκταση του κεφαλαίου.
Για να παραφράσουμε τον Μαρκ Τουέιν, η αναγγελία του θανάτου της παγκοσμιοποίησης αποδεικνύεται ότι είναι αρκετά πρόωρη. Η αποπαγκοσμιοποίηση, όπως έχουμε υποστηρίξει σε άλλη περίσταση,2 είναι, κατά συνέπεια, καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση σε κρίση. Παρά την πανδημία του Covid-19 και την διάρρηξη των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων, “το παγκόσμιο εμπόριο έφτασε στο ρεκόρ των 28,5 τρις, αυξανόμενο κατά 24% το χρόνο και 13% υψηλότερα από το 2019, πριν το πανδημικό χτύπημα. Παρ’ όλη την συζήτηση περί αποσύνδεσης, το εμπόριο ΗΠΑ-Κίνας διογκώθηκε περισσότερο από 20% τον τελευταίο χρόνο στα 687,2 δις. […] Η διασυνοριακή επένδυση υπερέβη τα προ της πανδημίας επίπεδα τον τελευταίο χρόνο, διογκούμενη στα 1,65 τρις δολάρια.3
Οι κυρώσεις ΗΠΑ/ΝΑΤΟ ενάντια στην Ρωσία δεν σκότωσαν την παγκοσμιοποίηση. Προσπαθούν να την χρησιμοποιήσουν. Είναι μια αντεστραμμένου τύπου μετατροπή της χρηματιστικής καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης σε όπλο. Η κυριαρχία των ΗΠΑ στις παγκόσμιες χρηματιστικές αγορές και του δολαρίου των ΗΠΑ σαν του ισχυρότερου παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, μετατράπηκαν σε εργαλεία εκβιασμών και απειλών σε άλλα εθνικά Κράτη, σε όπλα μαζικής καταστροφής ολόκληρων οικονομιών, συνθηκών ζωής και ζωών εκατομμυρίων κόσμου.
“Το ελεύθερο εμπόριο” μετονομάστηκε από την Τζάνετ Γιέλεν “ελεύθερο και ασφαλές εμπόριο”, που σημαίνει ότι, η παγκόσμια αξία και οι εφοδιαστικές αλυσίδες υποτάσσονται κάτω από τον στρατιωτικο-πολιτικό έλεγχο του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ, των συμμάχων του, των στρατιωτικών τους βάσεων σε όλο τον κόσμο.
Η “τοποθέτηση του κεφαλαίου στο εξωτερικό” στις προηγούμενες τέσσερις δεκαετίες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, και το αντίθετό της, η εθνικιστική “επανατοποθέτηση” πίσω στην εθνική αυθεντική της βάση, όπως υμνήθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ, αντικαταστάθηκε τώρα από την Γιελεν με την “φιλική-τοποθέτηση” του κεφαλαίου σύμφωνα με τις γεωπολιτικές ανάγκες του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ.
Η διάκριση ανάμεσα στον “φίλο και τον εχθρό”, η οποία σύμφωνα με τον Καρλ Σμιτ ήταν ο ορισμός του Πολιτικού, τώρα γίνεται ξανά, στις διεθνείς σχέσεις και ροές του κεφαλαίου, η βάση της Γεωπολιτικής και των Γεω-οικονομικών.
“Bretton Woods II” και ο Παγκόσμιος Νότος
Η συνθήκη του Bretton Woods το 1944 εξοπλίστηκε σύντομα με δύο κρίσιμους θεσμούς, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, ακόμα ενεργούς έως τώρα. Στην ομιλία της στις 6 Απρίλη, 2022, εν όψει των εαρινών συναντήσεων του ΔΝΤ – Παγκόσμιας Τράπεζας, η Τζάνετ Γιέλεν δεν ξέχασε να συμπληρώσει την ανεστραμμένη της εκδοχή για ένα Bretton Woods II, επισημαίνοντας τον σημαντικό νέο ρόλο που καλούνται να παίξουν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, στις νέες παγκόσμιες συνθήκες. Επικεντρώθηκε ιδιαίτερα στην κατάσταση των “αναδυόμενων” και φτωχών χωρών του Παγκόσμιου Νότου, οι οποίες αντιμετωπίζουν την λιμοκτονία κάτω από την επίδραση της επιδεινούμενης ενεργειακής και διατροφικής κρίσης που ακολούθησε τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η αναφορά από την γραμματέα του θησαυροφυλακίου των ΗΠΑ στην πείνα σε σχέση με τον ρόλο των ΔΝΤ-Παγκόσμιας Τράπεζας είναι ένα μνημείο κυνισμού και υποκρισίας.
Είναι γενικά αναγνωρισμένο ότι μπροστά σε μια παγκόσμια οικονομία εγκλωβισμένη ανάμεσα στην Σκύλλα του πληθωρισμού και την Χάρυβδη της ύφεσης, οι κεντρικές τράπεζες, αρχίζοντας από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, θα σφίξουν την νομισματική πολιτική και θα ανεβάζουν τα επιτόκια. Αυτή η πλήρης στροφή στην ρευστότητα επιδεινώνει την εξωτερική και εταιρική κρίση υπερχρέωσης κάνοντας τα συσσωρευμένα χρέη μη-διαχειρίσιμα και φέρνοντας έναν κατακλυσμό χρεοκοπιών.
“Ακριβώς τώρα”, έγραψε στο Foreign Policy ο γνωστός ιστορικός της οικονομίας Adam Tooze, “η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί ότι ο αριθμός των χωρών σε άμεσο κίνδυνο ασφυξίας χρέους έχει ανέλθει στις 35 και έως και 12 χώρες μπορεί να είναι ανίκανες να κάνουν πληρωμές χρέους ως το τέλος του χρόνου […]. Η μεγάλη πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες μέσου εισοδήματος και πολλές από αυτές τις χώρες έχουν υπάρξει σε προβληματική κατάσταση επίσης. Αργεντινή, Λίβανος, Βενεζουέλα, Ζάμπια και Εκουαδόρ έχουν ήδη χρεοκοπήσει. Το Πακιστάν ζει από το ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ στο άλλο[…]. Στο μεταξύ, η Σρι Λάνκα είναι ήδη στο σημείο μη επιστροφής.4
Είναι ακριβώς το παράδειγμα της επαναστατικής λαϊκής εξέγερσης στη Σρι Λάνκα, η εξάπλωσή της στην Ινδική υποήπειρο και η προοπτική να συνεχιστεί σε άλλες χώρες στην Ασία, την Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Λατινική Αμερική που εξαπλώνει τους χειρότερους φόβους στις άρχουσες τάξεις και τις κυβερνήσεις τους, περιλαμβανομένης της διακυβέρνησης Μπάιντεν και της υπουργού των Οικονομικών.
Από την προνομιακή του σκοπιά, ο Adam Tooze επικεντρώνει στην επίδραση που αυτό το δολαριο-κεντρικό σύστημα έχει πάνω στη γιγάντια κρίση χρέους, ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Νότο: “Το υπάρχον σύστημα δολαρίου”, επισημαίνει ο Tooze, “είναι ένας ετοιμόρροπος αυτοσχεδιασμός που παρέχει γενναία υποστήριξη σε έναν εσωτερικό πυρήνα, ενώ ένα μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού αφήνεται να επιβαίνει στο τρενάκι του τρόμου του παγκόσμιου πιστωτικού κύκλου”.5
Η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, η επικεφαλής του ΔΝΤ, μιλώντας στην εαρινό σύνοδο του 2022, συμβούλευσε τις κυβερνήσεις της Ε.Ε. να μην εισάγουν ξανά “μέτρα λιτότητας” σαν και αυτά που κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης του 2010 προκάλεσαν τις εξεγέρσεις στην Ελλάδα και την Ισπανία. Αλλά μια παρόμοια γραμμή δεν δόθηκε στο ΔΝΤ σε σχέση με χώρες του Παγκόσμιου Νότου που βρίσκονται υπό την “απειλή χρέους”. Από την Τυνησία και την Αίγυπτο, ως την Κένυα και το Πακιστάν, την Σρι Λάνκα ή την Αργεντινή, το ΔΝΤ απαιτεί νέα δρακόντεια μέτρα λιμοκτονίας και κοινωνικού κανιβαλισμού. Η μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας ζώντας στον Παγκόσμιο Νότο είναι καταδικασμένη να υποστεί το συντριπτικό βάρος της παγκόσμιας κρίσης και της νέας πολεμικής οικονομίας.
Αλλά αυτή τη φορά, οι καταπιεσμένες και υπερ-εκμεταλλευόμενες λαϊκές μάζες του Παγκόσμιου Νότου δεν είναι μόνες τους όπως ήταν στην πρώτη περίοδο του μεταπολεμικού Bretton Woods όταν οι Κεϋνσιανές παραχωρήσεις έγιναν στους εργάτες των ανθουσών οικονομιών των ΗΠΑ, της Δυτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας. Καθώς η παγκόσμια κρίση χτυπά επίσης τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, παράγοντας μια τεράστια καταπιεσμένη “περιφέρεια” μέσα στον “πυρήνα” του παγκόσμιου καπιταλισμού, οι μαζικές αναταραχές και οι επαναστατικές εκρήξεις παγκοσμιοποιούνται επίσης. Της “Γης οι κολασμένοι” στον Παγκόσμιο Νότο και στον Παγκόσμιο Βορρά πρέπει και θα ενώσουν τις δυνάμεις τους ενάντια σε ένα χρεοκοπημένο παγκόσμιο κοινωνικό σύστημα που οδηγεί στον πυρηνικό Αρμαγεδώνα και τον αφανισμό.
Από την Αυτοκρατορία του Δολαρίου στο Βασίλειο της Ελευθερίας
Η μετατροπή της χρηματοδότησης και του χρήματος σε όπλο από τις ΗΠΑ βασίζεται στην παρελθούσα ιστορική ανάπτυξη της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής τους ισχύος σαν παγκόσμιας ηγεμονικής δύναμης στο υψηλότερο και τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Στην παρούσα ιστορική παρακμή των ΗΠΑ και του παγκόσμιου καπιταλισμού, ο καθοδηγούμενος από τις ΗΠΑ χρηματοοικονομικός πόλεμος βασίζεται πάνω απ’ όλα στην αδιαφιλονίκητη κυριαρχία στις παγκόσμιες χρηματιστικές αγορές και στην υπεροχή του δολαρίου των ΗΠΑ σαν παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος στις διεθνείς συναλλαγές. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, στο τελευταίο τρίμηνο του 2021, τα δολάρια των ΗΠΑ εκπροσωπούσαν το 54,78% των παγκόσμιων συνολικών εξωτερικών συναλλαγματικών αποθεματικών, πολύ πιο πάνω από το ευρώ, το Ιαπωνικό γεν, την αγγλική λίρα, το Κινέζικο ρενμίνμπι, το Καναδέζικο δολάριο, το Αυστραλέζικο δολάριο και το Ελβετικό φράγκο.
Αλλά παρ’ όλη την υπεροχή του, ο Υπέρτατος Άρχων σε αυτήν την χρηματιστική-νομισματική μοναρχία με κέντρο τις ΗΠΑ, ο Βασιλιάς–Δολάριο είναι γυμνός. Ήταν γυμνός ήδη καιρό πριν, από το 1971 όταν είχε χάσει την σταθερή μετατρεψιμότητα σε χρυσό, το θεμέλιο λίθο του οικοδομήματος του Bretton Woods. Στη συνέχεια, σαν ένα νόμισμα αναφοράς μεταξύ των κυμαινόμενων νομισματικών ισοτιμιών κράτησε την ηγετική του θέση χάρη στην σχετικά μεγαλύτερη ισχύ της οικονομίας των ΗΠΑ ως προς τις άλλες. Αλλά ακολουθώντας την παρακμή της παραγωγικότητας των ΗΠΑ και της βιομηχανίας, το “εναπομένον θεμέλιο και συνεπώς η Αχίλλειος πτέρνα [η έμφαση δική μας] της αμερικανικής ηγεμονίας είναι ο ρόλος του δολαρίου σαν του αποθεματικού νομίσματος στα διεθνή αγαθά και τις χρηματιστικές αγορές” γράφει ο Marc Saxer, επικεφαλής του Ασιατικού τμήματος του ιδρύματος Friedrich Ebert, του ιδρύματος και think-tank της Γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας.6
Μια παρόμοια οπτική έχει εκφραστεί από τον Jose Miguel Alonso Trabanco, στο Γεωπολιτικό Μόνιτορ: “Συνεπώς το δολάριο είναι παραδόξως ένας τρομερός πυλώνας της εθνικής ισχύος των ΗΠΑ, αλλά επίσης η αχίλλειος πτέρνα του οποίου η πτώση θα σαρώσει την πολυπόθητη από τον Λεβιάθαν ΗΠΑ μονοπολικότητα στην μεταψυχροπολεμική περίοδο.”.7
Οι κυρώσεις, ιδιαίτερα το “πάγωμα”/κλοπή των Ρωσικών συναλλαγματικών στο εξωτερικό, περιέπλεξε το πρόβλημα υπονομεύοντας ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία του δολαρίου των ΗΠΑ σαν εξωτερικού συναλλαγματικού αποθεματικού. Σε συνθήκες γενικευμένης πολιτικής αστάθειας και αβεβαιότητας στις διεθνείς σχέσεις, πολλές κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις στράφηκαν προς μια νομισματική διαφοροποίηση.
Ακόμα και μια ερευνητική ομάδα του ΔΝΤ, με επικεφαλής τον μεγάλου κύρους οικονομολόγο και οικονομικό ιστορικό Barry Eichengreen, μελέτησε το πρόβλημα και παρήγαγε, τον Μάρτη του 2022, ένα εκτεταμένο ενδιαφέρον ντοκουμέντο για την Κρυφή Διάβρωση της Κυριαρχίας του Δολαρίου.8
“Διαφοροποιητές”, μη-παραδοσιακά αποθεματικά νομίσματα, εναλλακτικά διεθνή νομισματικά συστήματα, ποικίλες προσπάθειες “απο-δολαριοποίησης”, είναι στην ημερήσια διάταξη. Ποικίλα βήματα θα ακολουθήσουν και μεταβατικές χρηματικές μορφές μπορεί να εμφανιστούν. Αλλά το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί χωρίς να πάει κανείς στην βαθύτερη κρυμμένη πηγή. Αυτό είναι ένα από τα κύρια μαθήματα από την αποτυχία τόσο των “ορθόδοξων” όσο και “ετερόδοξων” οικονομικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν μετά το 2008 και το 2020 για να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια κρίση κάνοντάς την κάθε φορά χειρότερη.
Ο Μαρξ, στο Κεφάλαιο, ανακάλυψε και αποκάλυψε την πηγή του προβλήματος. Εντοπίζεται στον εσωτερικό διχασμό της αλλοτριωμένης κοινωνικής εργασίας στον καπιταλισμό, στον διφυή χαρακτήρα της συγκεκριμένης και αφηρημένης εργασίας που παράγουν αντίστοιχα την αξία χρήσης και την αξία του εμπορεύματος. “…η προοδευτική ανάπτυξη μιας κοινωνίας εμπορευματο-παραγωγών”, γράφει ο Μαρξ, “σφραγίζει ένα προνομιούχο εμπόρευμα με τον χαρακτήρα του χρήματος. Έτσι το αίνιγμα που παρουσιάστηκε με το χρήμα δεν είναι παρά το αίνιγμα που παρουσιάστηκε με τα εμπορεύματα, μόνο που τώρα μας θαμπώνει στην πιο εκθαμβωτική του μορφή”.9
Ο φετιχιστικός χαρακτήρας του εμπορεύματος αναπτύσσεται, όπως ο Μαρξ έδειξε, στον φετιχισμό του εμπορεύματος κι έπειτα στον φετιχισμό του κεφαλαίου, αποκτώντας την υψηλότερη μορφή του στον φετιχισμό του πλασματικού κεφαλαίου, “του απόλυτου φετίχ”, του χρήματος που γεννά χρήμα στους ουρανούς του χρηματιστικού υπολογισμού, κρύβοντας την πηγή του στην παραγωγή. “Ο Φετιχισμός των εμπορευμάτων, γράφει ο Μαρξ, “έχει την καταγωγή του στον ιδιαίτερο κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας που τα παράγει”.10
Το αίνιγμα του δολαρίου των ΗΠΑ ως σύμβολο, ο φετιχισμός του αμερικάνικου δολαρίου ως του καθολικού ισοδύναμου, είναι ο φετιχισμός του χρήματος στο υψηλότερο σημείο της ιστορικής ανάπτυξης σε μια εποχή όπου η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου οδηγεί το απόλυτο φετίχ στην παγκόσμια κυριαρχία του – και τα ιστορικά του όρια.
Το να το νικήσουμε στα αλήθεια σημαίνει να αλλάξουμε ριζικά τον κοινωνικό χαρακτήρα της κοινωνικής εργασίας της ίδιας, να την απελευθερώσουμε από την καπιταλιστική εκμετάλλευση και αλλοτρίωση.
Η έξοδος από την Φαραωνική Αυτοκρατορία του κεφαλαίου σε παρακμή, που απειλεί να θάψει την ανθρωπότητα κάτω από τα ερείπιά της είναι εξίσου αναγκαία και δυνατή: ο ιστορικός μας στόχος πρέπει να είναι η καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση, ο παγκόσμιος κομμουνισμός, το τέλος της αλλοτρίωσης σε όλες της τις μορφές, η επαναστατική μετάβαση στο βασίλειο της ελευθερίας.
Αθήνα, 10-15 Μάη, 2022
Μόσχα, 18 Μάη, 2022.
[μτφ. από Αγγλικό πρωτότυπο: Ε. Α.]neaprooptiki.gr
