Καμιά φορά το να λες το σωστό για τους λάθος λόγους είναι σα να επαναλαμβάνεις το λάθος.
Ο Michael Roberts εμφανίσθηκε στο δημόσιο διάλογο με τη κρίση του 2008. Η παρουσία του μέσα από Blog που έχει δημιουργήσει είναι θετική αφού προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα σύγχρονα οικονομικά προβλήματα με τα εργαλεία της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα καταφέρνει πάντα.
Στην τελευταία του ανάρτηση «Παραδέχονται την Ύφεση και την Αποδίδουν στα Επιτόκια» (31/07/2022) επιχειρεί να απαντήσει στους ορθόδοξους οικονομολόγους που προσπαθούν να υποβαθμίσουν τη νέα φάση όξυνσης της καπιταλιστικής κρίσης που διανύουμε.
Οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι αρέσκονται να αποδίδουν τις καπιταλιστικές κρίσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα ώστε να αποκρύπτουν την αντιφατικότητα του κινήτρου του κέρδους. Είναι χαρακτηριστικό το ακόλουθο απόσπασμα του Μαρξ από τις «Θεωρίες για την Υπεραξία» που έφερε στη προσοχή μας o Heinryk Grossmann.
«Ερευνώντας γιατί η γενική πιθανότητα κρίσης γίνεται μια πραγματική κρίση, ερευνώντας τις συνθήκες της κρίσης είναι εντελώς επιφανειακό να ασχολούμαστε με τις μορφές της κρίσης που αναδύονται από τη λειτουργία του χρήματος ως “μέσου πληρωμών” (σημ. δηλαδή τα δάνεια και την πίστη). Αυτός είναι και ο λόγος που οι οικονομολόγοι αρέσκονται να θεωρούν αυτή τη προφανή μορφή ως αιτία των κρίσεων».
Όμως στην προσπάθειά του να αναδείξει τα πραγματικά αίτια της κρίσης, ο Roberts πάει στο αντίθετο όριο. Χειρίζεται το επιτόκιο σαν μια τυχαία μεταβλητή που ως τέτοια δεν παίζει κανένα ρόλο στην πυροδότηση των καπιταλιστικών κρίσεων. Αυτό είναι λάθος όπως γράφει ο Μαρξ πάλι χαρακτηριστικά στο 3ο Τόμο του Κεφαλαίου «…μια αύξηση των επιτοκίων διαχωρίζει την ευημερία από το αντίστροφό της…». Είναι μια ιδιαίτερα επίκαιρη αναφορά. Στο γράφημα που ακολουθεί βλέπουμε τη σημασία της με πραγματικά δεδομένα από τις ΗΠΑ του 20ού και 21ου αιώνα.
Μας δείχνει τη διαφορά του ποσοστού κέρδους στις νέες επενδύσεις (IROP) από το πραγματικό επιτόκιο από 1960 μέχρι το 2019. Είναι μια προσέγγιση του μεγέθους που ο Μαρξ ονομάζει «ποσοστό κέρδους της επιχείρησης». Βλέπουμε ότι το μέγεθος αυτό παίρνει ιδιαίτερα αρνητικές τιμές τόσο στη κρίση του 1970 όσο και στη κρίση του 2008. Ενώ παίρνει αρνητικές τιμές και σε μικρότερες υφέσεις όπως το 1990 και το 2000. Το πιο ενδιαφέρον είναι όμως ότι το «ποσοστό κέρδους της επιχείρησης» αδυνατίζει μετά το 2015 και μηδενίζεται το 2019 όταν και ξεκινά η τρέχουσα όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης.
Αυτό οφειλόταν στη μείωση του ποσοστού κέρδους στις νέες επενδύσεις, αφού μετά το 2017 τα επιτόκια ήταν χαμηλά, ακόμη και αρνητικά. Όμως με την αύξηση των τιμών τα επιτόκια εκτινάχθηκαν τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη πυροδοτώντας τη σημερινή όξυνση. Όπως παρατηρεί ο Μαρξ από το 19ο αιώνα, τα επιτόκια είναι θετική συνάρτηση των τιμών. Ο λόγος είναι ότι και το επιτόκιο είναι μια ιδιότυπη «τιμή» που ακολουθεί τις τιμές των εμπορευμάτων. Είναι μια θεωρία του επιτοκίου που βρίσκεται στον αντίποδα της έννοιας του «φυσικού επιτοκίου» (δηλ. της αυστηρής συνάρτησης ή/και εξίσωσης του επιτοκίου με το ποσοστό κέρδους) και εξηγεί γιατί τα «κύματα τιμών Κοντράτιεφ» επιβεβαιώνουν τη Μαρξιστική θεωρία των κρίσεων.
Με άλλα λόγια, αγνοώντας ή/και απορρίπτοντας αυτή την πλευρά της μαρξιστικής θεωρίας του finance o Roberts οδηγείται στο αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκει. Αποτυγχάνει να αναδείξει τις βαθύτερες αιτίες και τον εγγενή χαρακτήρα των κρίσεων στο καπιταλισμό. Στον Μαρξ η καπιταλιστική μεγέθυνση είναι μια αλληλουχία περιόδων κανονικής συσσώρευσης και κρίσης. Οι περίοδοι κανονικής συσσώρευσης χαρακτηρίζονται από ένα ανοδικό κύμα των τιμών σε όρους χρυσού (βλ. σχεδιάγραμμα κάτω). Όμως σε όλη τη διάρκεια της ανοδικής φάσης το ποσοστό κέρδους πέφτει οι επενδύσεις αδυνατίζουν και σε κάποια φάση που οι τιμές έχουν αυξηθεί σημαντικά τα επιτόκια εκρήγνυνται, το «ποσοστό κέρδους της επιχείρησης» γίνεται αρνητικό και η κανονική συσσώρευση δίνει τη θέση της στη κρίση. Για να κατανοήσουμε αυτή τη δυναμική η θεωρία του χρήματος και του finance είναι απαραίτητο εργαλείο.
Nίκος Στραβελάκης, Πανεπιστημιακός
https://ergatiki.gr/
