Την περασμένη εβδομάδα η FTX, το δεύτερο μεγαλύτερο χρηματιστήριο κρυπτονομισμάτων στον κόσμο, χρεοκόπησε. Η «μαύρη τρύπα» που αφήνει η κατάρρευσή πίσω της ξεπερνάει τα 8 δις δολάρια. Ανάμεσα στους πελάτες της που έχασαν τις καταθέσεις τους περιλαμβάνονται τράπεζες, συνταξιοδοτικά ταμεία και χιλιάδες πλούσιοι επενδυτές. Πολλοί έτρεξαν να παρομοιάσουν την υπόθεση της FTX με την Lehman Brothers, την τράπεζα που πυροδότησε με την χρεοκοπία της τον Σεπτέμβρη του 2008 την τελευταία παγκόσμια «μεγάλη ύφεση».
Σωτήρης Κοντογιάννης
Η Lehman Brothers των κρυπτονομισμάτων
Και όχι άδικα. Η κατάρρευση της Lehman Brothers είχε ξεκινήσει από τα διαβόητα «στεγαστικά δάνεια χωρίς εξασφαλίσεις», το μεγάλο τραπεζικό κόλπο της εποχής. Οι συνέπειές της, όμως, απλώθηκαν σε ολόκληρη την οικονομία – και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η χρεοκοπία της FTX έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών στα κρυπτονομίσματα, με άγνωστες ακόμα συνέπειες.
Η κατάρρευση της FTX δεν ξεκίνησε από «το πέταγμα μια πεταλούδας στη Βραζιλία», όπως λέει το διάσημο παράδειγμα της θεωρίας του χάους. Ξεκίνησε από μια ανάρτηση στο tweeter του Τσανγκπένγκ Τζάο στις 6 Νοεμβρίου με την οποία πληροφορούσε το κοινό ότι αποσύρει τις επενδύσεις του στην FTX «εξαιτίας στοιχείων που προέκυψαν πρόσφατα».
Ο Τζάο είναι άγνωστος στον πολύ κόσμο. Και πολύ δίκαια είναι άγνωστος. Ούτε έχει προσφέρει τίποτα στην ανθρωπότητα. Ούτε θέλει να προσφέρει τίποτα. Είναι ένα καθαρό παράσιτο που ζει μέσα στον πλούτο και την χλιδή, ροκανίζοντας μέσα από τους «νόμους της αγοράς» τον μόχθο των απλών ανθρώπων που παράγουν, με τη δουλειά τους, τον πλούτο της κοινωνίας. Αλλά είναι διάσημος στους κύκλους των επενδυτών. Όπως και ο Σαμ Μπάνκμαν Φράιντ, το αφεντικό της FTX. Ο Τζάο είναι το αφεντικό της Binance, του «νούμερο ένα» χρηματιστηρίου κρυπτονομισμάτων στον κόσμο. Ο Τζάο ήταν μέχρι την κατάρρευση ο μεγάλος ανταγωνιστής του Μπάνκμαν.
Ο Τζαο δεν διευκρίνισε στις 6 Νοεμβρίου ποια ήταν τα «στοιχεία» που τον οδήγησαν να ρευστοποιήσει τις επενδύσεις του στην FTX. Αλλά η δήλωση, από μόνη της, προκάλεσε πανικό στην πελατεία της FTX – που άρχισε αμέσως να ρευστοποιεί και αυτή τις επενδύσεις της. Στις 8 Νοεμβρίου επτά στους δέκα επενδυτές της FTX ζητούσαν πιά τα «λεφτά τους πίσω». Όλες οι προσπάθειες του Μπάνκμαν να σταματήσει τον πανικό και να εξασφαλίσει τα δισεκατομμύρια που χρειαζόταν για να εξοφλήσει τους επενδυτές που έτρεχαν να ξεπουλήσουν όσο-όσο απέτυχαν. Ανάμεσα στις απεγνωσμένες προσπάθειες που έκανε για να σώσει την εταιρία του ήταν να προσπαθήσει να την πουλήσει ολόκληρη στην Binance. Η συμφωνία όμως τελικά ναυάγησε. Στις 11 Νοεμβρίου η FTX χρεοκόπησε.
Πριν από δέκα χρόνια ελάχιστοι μόνο είχαν κάποια ιδέα για το τι είναι και το δεν είναι τα κρυπτονομίσματα. Η ύπαρξή τους περιβαλλόταν από ένα πέπλο μύθων και μυστηρίου. Πολλοί, ακόμα και μέσα στην αριστερά, έλεγαν ότι είναι ένα νέο είδος «αναρχικού» νομίσματος που θα απαλλάξει την ανθρωπότητα από τον έλεγχο όχι μόνο των εμπορικών αλλά και των κεντρικών τραπεζών.
Τα νομίσματα που ξέρουμε, το ευρώ, το δολάριο, το γιέν, το γουάν κλπ εκδίδονται από τις κεντρικές τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ, της Ιαπωνία, της Κίνας. Το «εκδοτικό προνόμιο» του bitcoin (του πιο παλιού και διαδεδομένου κρυπτονομίσματος) δεν το κατέχει καμιά κεντρική τράπεζα. Ο καθένας μπορεί, θεωρητικά, να «εξορύξει» ένα bitcoin τρέχοντας ένα πρόγραμμα στον υπολογιστή του. Αυτό ίσχυε πραγματικά πριν από δέκα χρόνια. Η πρώτη συναλλαγή με bitcoin έγινε στις 22 Μάιου του 2010 όταν, για πλάκα, μια πιτσαρία δέχτηκε να παραδώσει δυο πίτσες σε έναν πελάτη με αντάλλαγμα 10 χιλιάδες bitcoins. Σήμερα, μετά την κατάρρευση της FTX, τα bitcoins αυτά θα άξιζαν 160 περίπου εκατομμύρια ευρώ. Στο απόγειο της «δόξας» του bitcoin, τον Οκτώβριο του 2021, θα άξιζαν πάνω από 550 εκατομμύρια Ευρώ.
Αλλά δεν ισχύει πια. Για να «εξορύξει» κανείς σήμερα ένα bitcoin χρειάζεται να δουλεύει ένα ολόκληρο εργοστάσιο από υπερυπολογιστές για πολλές ώρες – καταναλώνοντας άσκοπα χιλιάδες κιλοβατώρες και μολύνοντας, εξίσου άσκοπα, με τόνους διοξειδίου του άνθρακα την ατμόσφαιρα. Το εκδοτικό προνόμιο βρίσκεται ολοκληρωτικά στα χέρια των ελάχιστων βαθύπλουτων αφεντικών αυτών των εργοστασίων.
Τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν τίποτα το «αναρχικό», τίποτα το «επαναστατικό» και τίποτα το «δημοκρατικό». Η αναρχία τους είναι η αναρχία της ελεύθερης αγοράς, η επαναστατικότητά τους είναι η επιστροφή στην χρυσή (για τους πλούσιους) εποχή όπου το εκδοτικό προνόμιο βρισκόταν στα χέρια των μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών και η δημοκρατία του η επιστροφή στην άγρια εποχή του χρυσοθήρα που πέθαινε, με την ελπίδα ότι κάποτε θα χτυπήσει τη μεγάλη φλέβα, σκάβοντας τη γη.
Ο σκοτεινός κόσμος της κερδοσκοπίας
Το χρήμα, στον σύγχρονο καπιταλισμό, επιτελεί δυο βασικές λειτουργίες: είναι μέσο συναλλαγής και μέσο αποταμίευσης. Αντίθετα, η βασική λειτουργία των κρυπτονομισμάτων σήμερα είναι η κερδοσκοπία.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα νόμισμα για να μπορεί να επιτελέσει τις δυο βασικές του λειτουργίες είναι η σταθερότητα. Οι κεντρικές τράπεζες και οι διεθνείς οργανισμοί κάνουν μεγάλες προσπάθειες να κρατάνε τις ισοτιμίες των νομισμάτων σταθερές και τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια μετοχή, ένα νόμισμα ή ένα ομόλογο για να γίνεται αντικείμενο κερδοσκοπίας είναι η αστάθεια. Οι κερδοσκόποι βγάζουν λεφτά αγοράζοντας φτηνά και πουλώντας (τα ίδια πράγματα λίγο αργότερα) ακριβά. Η «τέχνη» τους συνίσταται στο να μπορούν να προβλέψουν το μέλλον – και να προλάβουν να πουλήσουν πριν αρχίσει να πέφτει η αξία της μετοχής ή να αγοράσουν πριν αρχίσει να ανεβαίνει.
Οι ισοτιμίες των νομισμάτων, παρά τις προσπάθειες των κεντρικών τραπεζών, δεν είναι απόλυτα σταθερές – και για αυτό η «αγορά συναλλάγματος» είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της κερδοσκοπίας. Οι διακυμάνσεις στις ισοτιμίες των νομισμάτων, όμως, πολύ σπάνια ξεπερνούν το 1% την ημέρα. Στα κρυπτονομίσματα, αντίθετα, διακυμάνσεις 10% ή και περισσότερο μέσα σε μια ημέρα είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό τα κάνει το ιδανικό «προϊόν» για τους κερδοσκόπους.
Ο Μπάνκμαν Φράιντ είχε εξαιρετικό πρόσωπο στην αγορά. Ήταν «ιδιόρρυθμος» (η ιδιορρυθμία είναι μεγάλο προσόν όταν είσαι πλούσιος και μεγάλο μειονέκτημα όταν είσαι φτωχός), οργάνωνε συνέδρια με διάσημους προσκεκλημένους σαν τον Μπιλ Κλίντον, σπόνσαρε ομάδες στη «Φόρμουλα 1» και έδινε πολλά λεφτά για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Εκτός από την FTX ήταν ιδρυτής και ιδιοκτήτης και μιας ακόμα εταιρίας, της Alameda, η οποία ειδικευόταν στα νεα κρυπτονομίσματα με μεγάλες διακυμάνσεις και μεγάλα περιθώρια κέρδους. Το αμερικανικό περιοδικό “Fortune” του είχε αφιερώσει πριν από μερικές εβδομάδες το εξώφυλλό του με τον τίτλο «Ο επόμενος Γουόρεν Μπάφετ;». Τώρα ψάχνουν να βρουν τι πήγε στραβά. Υπήρχε «σύγκρουση συμφερόντων» ανάμεσα στην FTX και την Alameda; Εξαπατούσε τους επενδυτές τοποθετώντας τα χρήματά τους εν αγνοία τους σε αγορές υψηλού ρίσκου;
Κρίση
Η φιλολογία αυτή προσπαθεί στην πραγματικότητα να συσκοτίσει το πραγματικό πρόβλημα αντί να το φωτίσει. Και το πραγματικό πρόβλημα είναι η ίδια η βαθιά σήψη του συστήματος, ενός καπιταλισμού που μοιάζει ολοένα και περισσότερο με ένα μεγάλο καζίνο.
Η κερδοσκοπία έχει πάρει τρομαχτικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ούτε οφείλεται απλά και μόνο στον χαρακτήρα των πρωταγωνιστών του – των επιχειρηματιών του τύπου Έλον Μασκ και του Σαμ Μπάνκμαν Φράιντ. Οφείλεται στην έλλειψη πραγματικών επενδυτικών ευκαιριών, στην πτώση της κερδοφορίας των επενδύσεων, την «γεροντική ασθένεια» του καπιταλισμού. Οι καπιταλιστές, για να το πούμε με απλά λόγια, κάθονται πάνω σε ένα βουνό από κέρδη που δεν ξέρουν τι να τα κάνουν γιατί δεν υπάρχει καμιά υποψήφια επένδυση που να υπόσχεται κάποια σοβαρά ποσοστά κέρδους. Αυτό το βουνό -ύψους πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων- περιφέρεται στις χρηματαγορές, τις αγορές συναλλάγματος, τα χρηματιστήρια κρυπτονομισμάτων και όπου αλλού βρει ψάχνοντας ευκαιρίες για αρπαγή.
Η FTX δεν είναι η πρώτη εταιρία κρυπτονομισμάτων που χρεοκοπεί. Μέσα στο καλοκαίρι είχαμε ένα πραγματικό ντόμινο καταρρεύσεων μικρότερων εταιριών – κάποιες από αυτές είχε σπεύσει η ίδια η FTX να τις «διασώσει» εξαγοράζοντάς τες (σε τιμή ευκαιρίας εννοείται). Αυτό που πυροδότησε αυτό το κύμα των καταρρεύσεων ήταν η άνοδος των επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών που έκαναν ξαφνικά τις «κλασσικές» επενδύσεις σε ομόλογα και προθεσμιακούς λογαριασμούς και πάλι ελκυστικούς. Και η ύφεση που κρέμεται στον ορίζοντα που κάνει τους επενδυτές πιο επιφυλακτικούς απέναντι στο «ρίσκο».
Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει ακόμα πού θα καταλήξει η υπόθεση της FTX. Θα γίνει πράγματι μια νέα Lehman Brothers; Αυτό όμως δεν θα εξαρτηθεί ούτε από την ίδια την FTX, ούτε από τα κρυπτονομίσματα. Η κρίση του 2008-9, άλλωστε, μπορεί να είχε πυροδοτηθεί από την χρεοκοπία της Lehman Brothers. Δεν οφειλόταν, όμως, απλά και μόνο στην Lehman Brothers. Ούτε οφειλόταν απλά και μόνο στα «τοξικά στεγαστικά δάνεια». Το πρόβλημα ήταν γενικότερο. Όπως και σήμερα.
ergatiki.gr/
