Η στέγη είναι καθολικό κοινωνικό δικαίωμα

Στεγαστική κρίση και κυβερνητικό πρόγραμμα κοινωνικής στέγης

Το πρό­βλη­μα της στε­γα­στι­κής κρί­σης πλέον δεν μπο­ρεί να κρύ­βε­ται κάτω από το χαλί. Οι εξω­φρε­νι­κές αυ­ξή­σεις των ενοι­κί­ων σε συν­δυα­σμό με την ακρί­βεια, τον πλη­θω­ρι­σμό που συ­νε­χώς ανε­βαί­νει αλλά και το αυ­ξη­μέ­νο κό­στος των λο­γα­ρια­σμών του ρεύ­μα­τος, το «να βγει ο μήνας» έχει με­τα­τρα­πεί σε άθλο. Η συ­ντή­ρη­ση ενός σπι­τιού -και μά­λι­στα ενοι­κια­ζό­με­νου- έχει κα­τα­στεί σχε­δόν αδύ­να­τη για την πλειο­ψη­φία των αν­θρώ­πων που ζουν από το μισθό τους. Σή­με­ρα, το ένα τρίτο πε­ρί­που του πλη­θυ­σμού δα­πα­νά πε­ρισ­σό­τε­ρο από το 40% του δια­θέ­σι­μου ει­σο­δή­μα­τος για ενοί­κια και πάγια έξοδα της κα­τοι­κί­ας.

Χρήστος Σταυρακάκης

Οι εξαγ­γε­λί­ες και τα ψέμ­μα­τα

Η κυ­βερ­νη­τι­κή πο­λι­τι­κή κοι­νω­νι­κής στέ­γης με το όνομα «Σπίτι μου» που πα­ρου­σιά­στη­κε το Σε­πτέμ­βριο, υπο­τί­θε­ται ότι προ­σπα­θεί να δώσει απα­ντή­σεις σε ένα πολύ σο­βα­ρό και υπαρ­κτό πρό­βλη­μα. Τα βα­σι­κά ση­μεία του κυ­βερ­νη­τι­κού σχε­δί­ου για την αντι­με­τώ­πι­ση της στε­γα­στι­κής κρί­σης είναι: (1) χα­μη­λό­το­κα στε­γα­στι­κά δά­νεια για νέους 25-39 ετών, (2) μα­ζι­κή ανα­καί­νι­ση κενών κα­τοι­κιών, (3) αξιο­ποί­η­ση ακί­νη­της πε­ριου­σί­ας του Δη­μο­σί­ου μέσω του θε­σμού κοι­νω­νι­κής αντι­πα­ρο­χής, (4) επι­δό­τη­ση για ενερ­γεια­κή ανα­βάθ­μι­ση ιδιο­κα­τοι­κού­με­νης κα­τοι­κί­ας για νέους 18-39 ετών, (5) επι­δό­τη­ση ανα­καί­νι­σης κα­τοι­κιών για μα­κρο­χρό­νια μί­σθω­ση, (6) δη­μιουρ­γία νέων σύγ­χρο­νων φοι­τη­τι­κών εστιών, (7) αύ­ξη­ση φοι­τη­τι­κού επι­δό­μα­τος.

Τα χα­μη­λό­το­κα στε­γα­στι­κά δά­νεια θα δί­νο­νται κατά 3/4 από το δη­μό­σιο και κατά 1/4 από τις τρά­πε­ζες και υπο­λο­γί­ζε­ται ότι μπο­ρεί να ωφε­λή­σει 137.000 ωφε­λού­με­νους, για αγορά κα­τοι­κί­ας μέχρι 100.000€ η οποία να έχει κα­τα­σκευα­στεί μέχρι το 2007 και να έχει μέ­γε­θος μέχρι 120τ.μ. Σύμ­φω­να με τις τρέ­χου­σες τιμές στην αγορά ακι­νή­των αυτά τα ποσά δεν αντα­πο­κρί­νο­νται στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, όταν για πα­ρά­δειγ­μα στο κέ­ντρο της Αθή­νας η μέση τιμή είναι 1700€/τ.μ., σύμ­φω­να με το δεί­κτη τιμών που μπο­ρεί κα­νείς εύ­κο­λα να βρει στο spitogatos.gr. Αντί­στοι­χες είναι οι τιμές και στα υπό­λοι­πα αστι­κά κέ­ντρα.

Άρα, οι δι­καιού­χοι θα μπο­ρέ­σουν να απο­κτή­σουν κά­ποιο σπίτι το οποίο μετά βίας θα είναι 50-60 τ.μ. και θα είναι σί­γου­ρα αρ­κε­τά παλιό, το οποίο ση­μαί­νει ότι θα χρειά­ζε­ται και επι­πλέ­ον ερ­γα­σί­ες ανα­βάθ­μι­σης, με κύρια την ενερ­γεια­κή. Σύμ­φω­να με τα στοι­χεία από το ΥΠΕΝ πε­ρί­που οι μισές κα­τοι­κί­ες στην Ελ­λά­δα έχουν κα­τα­σκευα­στεί πριν το 1980 και δε δια­θέ­τουν κα­θό­λου θερ­μο­μό­νω­ση. Επι­πλέ­ον, σύμ­φω­να με τις κυ­βερ­νη­τι­κές δη­λώ­σεις τα στε­γα­στι­κά αυτά δά­νεια θα μπο­ρούν να απο­πλη­ρώ­νται με μη­νιαί­ες δό­σεις της τάξης των 280€. Κά­νο­ντας τους υπο­λο­γι­σμούς αυτό ση­μαί­νει ότι η διάρ­κεια απο­πλη­ρω­μής του δα­νεί­ου -και άρα η ορι­στι­κή από­κτη­ση της κα­τοι­κί­ας- αγ­γί­ζει τα 30 χρό­νια. Σύμ­φω­να με στοι­χεία της ΕΛ­ΣΤΑΤ σχε­δόν οι μισοί ερ­γα­ζό­με­νοι έχουν μι­σθούς εώς 800 ευρώ και οι μισοί από αυ­τούς αμοί­βο­νται με μισθό εώς 500€. Συ­νε­πώς ακόμα και αυτά τα χα­μη­λό­το­κα δά­νεια θα μπο­ρούν να εξυ­πη­ρε­τη­θούν με με­γά­λη δυ­σκο­λία από την πλειο­ψη­φία των ερ­γα­ζο­μέ­νων.

Η λε­γό­με­νη μα­ζι­κή ανα­καί­νι­ση κενών κα­τοι­κιών οι οποί­ες θα δια­τε­θούν για τα επό­με­να 5 χρό­νια για μα­κρο­χρό­νια μί­σθω­ση, αφορά μόλις 4000 κα­τοι­κί­ες σε όλη την επι­κρά­τεια. Άρα σί­γου­ρα δεν είναι μα­ζι­κή και σί­γου­ρα είναι πολύ κα­τώ­τε­ρη των ανα­γκών που υπάρ­χουν. Κο­ροϊ­δία απο­τε­λεί επί­σης η ανα­κοί­νω­ση της κυ­βέρ­νη­σης για τη διά­θε­ση 100 (!) ακι­νή­των (70 στην Αθήνα και 30 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη) για κοι­νω­νι­κή κα­τοι­κία με ωφε­λού­με­νους τα «πολύ ευά­λω­τα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα», σύμ­φω­να με τις κυ­βερ­νη­τι­κές εξαγ­γε­λί­ες.

Ο θε­σμός της κοι­νω­νι­κής αντι­πα­ρο­χής που πα­ρου­σί­α­σε η κυ­βέρ­νη­ση, θα δώσει χωρίς αντί­τι­μο οι­κό­πε­δα που ανή­κουν στο δη­μό­σιο για την κα­τα­σκευή κα­τοι­κιών από ιδιώ­τες, με τη δέ­σμευ­ση ότι οι μισές θα έχουν πολύ χα­μη­λά ενοί­κια. Οι μόνοι που μπο­ρούν ανα­λά­βουν τέ­τοια έργα είναι με­γά­λες με­σι­τι­κές εται­ρεί­ες και με­γά­λες κα­τα­σκευα­στι­κές εται­ρεί­ες οι οποί­ες δεν πρό­κει­ται να τα ανα­λά­βουν πραγ­μα­τι­κά χωρίς να έχουν ση­μα­ντι­κά κέρδη. Μόνο το δη­μό­σιο θα μπο­ρού­σε να ανα­λά­βει και να υλο­ποι­ή­σει ένα τέ­τοιο σχέ­διο και όχι οι ερ­γο­λά­βοι και οι κα­τα­σκευα­στι­κές εται­ρεί­ες, αφή­νο­ντας στο έλεος της αγο­ράς το ζή­τη­μα ανοι­κο­δό­μη­σης σύγ­χρο­νων και φθη­νών κα­τοι­κιών.

Το άλλο αγκά­θι που η κυ­βέρ­νη­ση θέλει να λύσει με τη βο­ή­θεια της αγο­ράς, είναι αυτό της φοι­τη­τι­κής στέ­γης. Στη ση­με­ρι­νή συ­γκυ­ρία η δια­τή­ρη­ση ενός σπι­τιού για φοι­τη­τές/τριες που δε σπου­δά­ζουν στην πόλη τους είναι οι­κο­νο­μι­κά αδύ­να­τον για την πλειο­ψη­φία των φοι­τη­τών/τριών ενώ η κα­τά­στα­ση των πε­ρισ­σό­τε­ρων εστιών είναι κακή και η δια­θε­σι­μό­τη­τά τους πε­ριο­ρι­σμέ­νη. Η κα­τα­σκευή νέων φοι­τη­τι­κών εστιών είναι απα­ραί­τη­τη αλλά όχι με τους όρους που βάζει η κυ­βέρ­νη­ση. Ήδη διαρ­ρέ­ει ότι οι νέες εστί­ες θα γί­νουν μέσω ΣΔΙΤ ενώ έχει ακου­στεί και η «ιδέα» του χα­μη­λού ενοι­κί­ου (πόσο χα­μη­λό άραγε;), απο­κλεί­ο­ντας επί τις ου­σί­ας δε­κά­δες χι­λιά­δες φοι­τη­τές από την πρό­σβα­ση σε φοι­τη­τι­κές εστί­ες. Όσο για την αύ­ξη­ση κατά 50% του φοι­τη­τι­κού επι­δό­μα­τος, από τα 1.000€ στα 1.500€ το χρόνο, δε φτά­νουν ούτε για τις ανά­γκες σε ανα­λώ­σι­μα που έχουν οι φοι­τη­τές/τριες.

Τι δεν κάνει η κυ­βέρ­νη­ση

Υπάρ­χουν και ενέρ­γειες που η κυ­βέρ­νη­ση επι­λέ­γει να μην κάνει και που θα μπο­ρού­σαν συν­δυα­στι­κά να έχουν άμεσα και πρα­κτι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα στο ζή­τη­μα της στε­γα­στι­κής κρί­σης.

Όταν η αγορά σπρώ­χνει τις τιμές των ενοι­κί­ων διαρ­κώς προς τα πάνω, αυ­ξά­νο­ντας τη στε­γα­στι­κή επι­σφά­λεια, μόνο το δη­μό­σιο έχει την επι­λο­γή να βάλει ένα πλα­φόν στα ενοί­κια για να υπάρ­ξει πραγ­μα­τι­κά οι­κο­νο­μι­κά προ­σι­τή κα­τοι­κία. Ένα τέ­τοιο πλα­φόν θα μπο­ρού­σε να προσ­διο­ρι­στεί κα­ταρ­χήν σε σχέση με τους μι­σθούς, την κα­τά­στα­ση της ενοι­κια­ζό­με­νης κα­τοι­κί­ας (ενερ­γεια­κή κλάση, έτος κα­τα­σκευ­ής κλπ) έτσι ώστε σε καμία πε­ρί­πτω­ση να μην ξε­περ­νά­ει η μη­νιαία δα­πά­νη για τη στέγη (συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των πά­γιων εξό­δων) το ένα τρίτο του μη­νιαί­ου ει­σο­δή­μα­τος. Εάν αυτό μπο­ρού­σε να συν­δυα­στεί με μία με­γά­λης κλί­μα­κας δη­μό­σια επέν­δυ­ση για την αξιο­ποί­η­ση των υπαρ­χό­ντων κα­τοι­κιών (κάτι που δεν κα­λύ­πτε­ται από τις 4000 ανα­και­νί­σεις κα­τοι­κιών όπου  μόνο το 40% πε­ρί­που θα χρη­μα­το­δο­τεί­ται από το δη­μό­σιο) αλλά και για την αξιο­ποί­η­ση εκτά­σε­ων και ακι­νή­των που ανή­κουν στο δη­μό­σιο για τη δη­μιουρ­γία κοι­νω­νι­κής κα­τοι­κί­ας, με την πα­ράλ­λη­λη επα­να­δη­μιουρ­γία των αντί­στοι­χων θε­σμών, όπως ήταν ο Ορ­γα­νι­σμός Ερ­γα­τι­κής Κα­τοι­κί­ας.

Είναι ευ­ρέ­ως γνω­στό πλέον, πώς η ανε­ξέ­λεγ­κτη του­ρι­στι­κο­ποί­η­ση των αστι­κών κέ­ντρων και των κα­λο­και­ρι­νών του­ρι­στι­κών προ­ο­ρι­σμών οδη­γεί σε αύ­ξη­ση των ενοι­κί­ων. Ει­δι­κό­τε­ρα, η ρα­γδαία ανά­πτυ­ξη της βρα­χυ­χρό­νιας μί­σθω­σης, τύπου airbnb, στα αστι­κά κέ­ντρα οδη­γεί αφε­νός στην αύ­ξη­ση των ενοι­κί­ων και αφε­τέ­ρου στη μεί­ω­ση των δια­θέ­σι­μων κα­τοι­κιών για μα­κρο­χρό­νια μί­σθω­ση. Η κυ­βέρ­νη­ση επι­λέ­γει να μην κάνει την πα­ρα­μι­κρή ρύθ­μι­ση για τον πε­ριο­ρι­σμό της βρα­χυ­χρό­νιας μί­σθω­σης, υπο­τί­θε­ται λόγω της αστά­θειας του συ­γκε­κρι­μέ­νου τομέα της αγο­ράς. Όμως, όταν δεν ελέγ­χε­ται μία βα­σι­κή πα­ρά­με­τρος που έχει οδη­γή­σει τα ενοί­κια στα ύψη, δεν μπο­ρεί κα­νείς να ελ­πί­σει στην αυ­το­ρύθ­μι­ση της αγο­ράς, ώστε τα ενοί­κια να έρ­θουν σε επί­πε­δα που η κα­τοι­κία θα είναι προ­σι­τή οι­κο­νο­μι­κά.

Ακόμα και η κυ­βερ­νη­τι­κή εξαγ­γε­λία για την αλ­λα­γή των όρων χο­ρή­γη­σης της Golden Visa, με αύ­ξη­ση του επεν­δυ­τι­κού ορίου από 250.000€ σε 500.000€, δεν απα­ντά­ει στο πρό­βλη­μα της μα­ζι­κής με­τα­φο­ράς ιδιο­κτη­σιών σε ξέ­νους επεν­δυ­τές. Αυτή η μα­ζι­κή με­τα­φο­ρά ακι­νή­των σε διε­θνή επεν­δυ­τι­κά σχή­μα­τα που απο­σκο­πούν στην άντλη­ση κέρ­δους από αυτές τις επεν­δύ­σεις (και άρα θα στρα­φούν κατά προ­τί­μη­ση στην του­ρι­στι­κή αξιο­ποί­η­ση των ακι­νή­των) συρ­ρι­κνώ­νει τη δια­θε­σι­μό­τη­τα κα­τοι­κιών για μα­κρο­χρό­νια μί­σθω­ση. Η Golden Visa απευ­θύ­νε­ται σε με­γά­λα επεν­δυ­τι­κά κε­φά­λαια, που μπο­ρούν να επεν­δύ­σουν και με­γα­λύ­τε­ρα ποσά αν βλέ­πουν ότι μπο­ρούν αυτές οι επεν­δύ­σεις να είναι κερ­δο­φό­ρες και χωρίς κα­νέ­ναν άλλο πε­ριο­ρι­σμό, η αύ­ξη­ση απλά του ορίου, πολύ πι­θα­νόν να μη ση­μαί­νει τί­πο­τα.

Πραγ­μα­τι­κή δη­μό­σια πο­λι­τι­κή για την στέγη

Το πρό­γραμ­μα «Σπίτι μου» δεν είναι παρά μία δέσμη ημί­με­τρων που δεν απα­ντά­ει στο στε­γα­στι­κό πρό­βλη­μα σή­με­ρα, ενώ στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα απευ­θύ­νε­ται σε πολύ λι­γό­τε­ρους αν­θρώ­πους από ό,τι ισχυ­ρί­ζε­ται, εάν συ­νυ­πο­λο­γί­σου­με το αυ­ξη­μέ­νο κό­στος δια­βί­ω­σης. Ακόμα και οι λίγοι που θα μπο­ρέ­σουν να ωφε­λη­θούν θα βρε­θούν δέ­σμιοι στε­γα­στι­κών δα­νεί­ων απέ­να­ντι σε τρά­πε­ζες και δη­μό­σιο για δύο και τρεις δε­κα­ε­τί­ες.

Απού­σας οποιασ­δή­πο­τε δια­δι­κα­σί­ας ελέγ­χου των τιμών των ενοι­κί­ων αλλά και μιας πο­λι­τι­κής που θα έβαζε φρένο στην ακρί­βεια και τον πλη­θω­ρι­σμό, δεν υπάρ­χει καμία προ­ο­πτι­κή να αλ­λά­ξει ρι­ζι­κά το τοπίο στο ζή­τη­μα του κό­στους της κα­τοι­κί­ας. Η πο­λι­τι­κή της κυ­βέρ­νη­σης πε­ρισ­σό­τε­ρο έχει έναν «επι­δο­μα­τι­κό» και προ­ε­κλο­γι­κό χα­ρα­κτή­ρα, καθώς βα­δί­ζου­με σε μία εκλο­γι­κή χρο­νιά. Την ίδια στιγ­μή ανοί­γο­νται πολ­λές ευ­και­ρί­ες στις τρά­πε­ζες, στις εται­ρείς real estate αλλά και σε κα­τα­σκευα­στι­κές εται­ρεί­ες να αξιο­ποι­ή­σουν τις συ­γκε­κρι­μέ­νες πο­λι­τι­κές προς όφε­λός τους, κά­νο­ντας τη στε­γα­στι­κή κρίση ευ­και­ρία για τα κέρδη τους.

Ο μόνος δρό­μος για την αντι­με­τώ­πι­ση της στε­γα­στι­κής κρί­σης, που απο­κτά­ει χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά βρα­δυ­φλε­γούς βόμ­βας, είναι μια πο­λι­τι­κή μα­ζι­κών δη­μό­σιων επεν­δύ­σε­ων που θα μπο­ρέ­σει να βάλει όρους στην αγορά ακι­νή­των και να δη­μιουρ­γή­σει τους όρους ώστε η αγορά και ενοι­κί­α­ση κα­τοι­κί­ας να είναι οι­κο­νο­μι­κά προ­σι­τή και να μην είναι η στέγη δια­κύ­βευ­μα στο πρώτο τέ­ταρ­το του ει­κο­στού πρώ­του αιώνα, αλλά θε­με­λιώ­δες κα­το­χυ­ρω­μέ­νο κοι­νω­νι­κό δι­καί­ω­μα. Για την υλο­ποί­η­ση αυτής της πο­λι­τι­κής χρειά­ζο­νται πο­λι­τι­κές και οι­κο­νο­μι­κές τομές, που θα πά­ρουν τους ανα­γκαί­ους πό­ρους φο­ρο­λο­γό­ντας τα κέρδη, το κε­φά­λαιο και τις τρά­πε­ζες και θα τους κα­τευ­θύ­νουν στην εξυ­πη­ρέ­τη­ση των ανα­γκών της κοι­νω­νί­ας.

rproject.gr