Για την συστημική διαλεκτική προσέγγιση

Σύμ­φω­να με τον βιο­λό­γο Bertalanffy (1971), κάθε σύ­στη­μα είναι: «ένα σύ­μπλεγ­μα αλ­λη­λε­πι­δρώ­ντων στοι­χεί­ων». Η με­λέ­τη ενός συ­στή­μα­τος δεν εστιά­ζει στα με­μο­νω­μέ­να μέρη που το απο­τε­λούν, αλλά στις σχέ­σεις και στην αλ­λη­λε­ξάρ­τη­ση που ανα­πτύσ­σο­νται με­τα­ξύ τους. Κάθε αλ­λα­γή σε κά­ποιο στοι­χείο του συ­στή­μα­τος επι­φέ­ρει αλ­λα­γές σε ολό­κλη­ρο το σύ­στη­μα (Bateson, 1972).

Γιώργος Λεχουρίτης

Επο­μέ­νως, ένα σύ­στη­μα δεν είναι απλά το άθροι­σμα των μερών του, αλλά μια ορ­γα­νι­κή ενό­τη­τα που δια­φέ­ρει ποιο­τι­κά από τα επι­μέ­ρους κομ­μά­τια που την απαρ­τί­ζουν, φέ­ρο­ντας νέες ιδιό­τη­τες.

Ο άν­θρω­πος γεν­νιέ­ται και ανα­πτύσ­σε­ται μέσα σε συ­στή­μα­τα – με βα­σι­κό­τε­ρο την οι­κο­γέ­νεια, αλλά και την ομάδα – από τα οποία προ­σλαμ­βά­νει έντο­νη επιρ­ροή και δια­μορ­φώ­νε­ται κα­τα­λυ­τι­κά.

Αυτό ση­μαί­νει ότι ένα κοι­νω­νι­κό/οι­κο­γε­νεια­κό σύ­στη­μα δεν συ­νε­πά­γε­ται απλώς το άθροι­σμα των μερών του, αλλά εμπε­ριέ­χει τις αμέ­τρη­τες αλ­λη­λε­πι­δρά­σεις των μελών που το απαρ­τί­ζουν και τε­λι­κώς κα­θο­ρί­ζουν και τη συ­μπε­ρι­φο­ρά και το σύμ­πτω­μα που εκ­δη­λώ­νει κά­ποιος/α κάθε στιγ­μή.

Ο Γιά­λομ μας λέει ότι « Όταν το σκάκι τε­λειώ­σει, στρα­τιώ­τες, βα­σι­λιά­δες και βα­σί­λισ­σες μπαί­νουν στο ίδιο κουτί». Οι συ­στη­μι­κοί ερευ­νη­τές και θε­ρα­πευ­τές δια­τεί­νο­νται πως για να κα­τα­νο­ή­σει κα­νείς ένα σύ­στη­μα, δεν αρκεί να πα­ρα­τη­ρή­σει μόνο τα μέρη του: «Δεν είναι δυ­να­τόν να κα­τα­λά­βεις το σκάκι μόνο πα­ρα­τη­ρώ­ντας τα κομ­μά­τια του. Θα πρέ­πει να εξε­τά­σεις το παι­χνί­δι ως όλον και να δεις πώς οι κι­νή­σεις των μερών επη­ρε­ά­ζουν τη θέση και τις κι­νή­σεις των άλλων τμη­μά­των στο όλο πλαί­σιο»( Πα­πα­διώ­τη Αθα­να­σί­ου, Β.,2006).

Διευ­κρι­νί­ζο­ντας τη σχέση της δια­λε­κτι­κής της φύσης, της ιστο­ρί­ας, της λο­γι­κής και της θε­ω­ρί­ας της γνώ­σης, ο μη συμ­βα­τι­κός μαρ­ξι­στής Έβαλ­ντΙ­λιέν­κοφ, στη Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή του ανα­φέ­ρε­ται στο πρό­βλη­μα της ολό­τη­τας ως εξής: «Στα πε­ρα­σμέ­να δέκα η δε­κα­πέ­ντε χρό­νια γρά­φτη­καν αρ­κε­τά έργα, αφιε­ρω­μέ­να σε ξε­χω­ρι­στούς κλά­δους που είναι μέρη του όλου, το οποίο ακόμα μόνο το ονει­ρευό­μα­στε. Δί­καια μπο­ρούν να θε­ω­ρη­θούν σαν πα­ρά­γρα­φοι, ή ακόμα κε­φά­λαια της μελ­λο­ντι­κής Λο­γι­κής, σαν λι­γό­τε­ρο ή πε­ρισ­σό­τε­ρο τε­λειω­μέ­νοι λίθοι του οι­κο­δο­μή­μα­τος που χτί­ζε­ται.

Δεν μπο­ρού­με φυ­σι­κά να συ­ναρ­μο­λο­γή­σου­με μη­χα­νι­κά αυ­τούς του “λί­θους” σε όλο», (Ε. Β. Ιλιέν­κοφ: Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή σελ. 15).

Για να κα­τα­λά­βου­με τα μέρη πρέ­πει να ξε­κι­νή­σου­με από το όλο και όχι απλά να «συ­ναρ­μο­λο­γή­σου­με τα μέρη». Και συ­νε­χί­ζει: «Για να κα­τα­λά­βου­με το όλο πρέ­πει να ανα­λύ­σου­με τις δια­λε­κτι­κές συ­νέ­πειες των μερών που βγαί­νουν από το όλο. Πρέ­πει να αφαι­ρέ­σου­με αυτό το δια­λε­κτι­κό άπει­ρο «όλο» μέσα στο πε­πε­ρα­σμέ­νο μέρος και τις αλ­λη­λο­συν­δέ­σεις ανά­με­σα στο άπει­ρο και στο πε­πε­ρα­σμέ­νο, όπως και τις αλ­λη­λο­συν­δέ­σεις, με άλλα αντι­κεί­με­να που εξε­τά­ζου­με».  Στην επό­με­νη πα­ρά­γρα­φο ανα­φέ­ρει: «Στη φι­λο­σο­φία, πε­ρισ­σό­τε­ρο από οποια­δή­πο­τε άλλη επι­στή­μη, όπως πα­ρα­τή­ρη­σε ο Χέ­γκελ με κά­ποια θλίψη στη Φαι­νο­με­νο­λο­γία του Πνεύ­μα­τος, “ο σκο­πός ή το τε­λι­κό απο­τέ­λε­σμα φαί­νε­ται … να έχει εκ­φρά­σει από­λυ­τα το ολο­κλη­ρω­μέ­νο γε­γο­νός κα­θαυ­τό, στην ίδια του τη φύση: σε αντί­θε­ση μ’ αυτό, το προ­τσές απλά και μόνο να φέ­ρεις αυτό το γε­γο­νός στο φως θα φαι­νό­ταν, για να μι­λή­σου­με πιο σωστά, να μην έχει ου­σια­στι­κή ση­μα­σία”, (ανα­φο­ρά στο Χέ­γκελ: «Άπα­ντα», τόμ. 4, σελ. 1, 1959). Αυτό είναι πολύ σωστό. Όσο η δια­λε­κτι­κή (δια­λε­κτι­κή λο­γι­κή) θε­ω­ρεί­ται σαν ένα απλό ερ­γα­λείο για να απο­δεί­ξει κα­νείς μια από τα πριν πα­ρα­δε­χτή θέση (ανε­ξάρ­τη­τα αν η θέση είχε τεθεί εξαρ­χής, όπως απαι­τού­σαν οι κα­νό­νες στις με­σαιω­νι­κές δια­μά­χες, ή αν βγήκε σαν συ­μπέ­ρα­σμα στο τέλος της συ­ζή­τη­σης με σκοπό να δη­μιουρ­γή­σει την εντύ­πω­ση ότι δεν ήταν προ­κα­τα­σκευα­σμέ­νη, δη­λα­δή σαν να λέει κα­νείς, “Κοίτα, αυτό πε­τύ­χα­με παρ’ όλο που δεν το υπο­θέ­σα­με”), θα πα­ρα­μέ­νει κάτι που “δεν έχει ου­σια­στι­κή ση­μα­σία”. Όταν η δια­λε­κτι­κή με­τα­τρέ­πε­ται σε απλό ερ­γα­λείο για να απο­δεί­χνει κα­νείς μια από τα πριν πα­ρα­δε­χτή (ή δο­σμέ­νη) θέση, με­τα­τρέ­πε­ται σε σο­φι­στεία που εξω­τε­ρι­κά μόνο μοιά­ζει με δια­λε­κτι­κή, αλλά είναι κενή από πε­ριε­χό­με­νο» (Ε. B. Ιλιέν­κοφ: Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή, σελ. 15-16, Εκ­δό­σεις «Gutenberg»).

Έτσι «Το όλον είναι με­γα­λύ­τε­ρο από το άθροι­σμα των μερών του» μας λέει ο Αρι­στο­τέ­λης.

Σε συ­νέ­χεια των με­λε­τών της Κοι­νω­νι­κής Ψυ­χο­λο­γί­ας, που διε­ρευ­νά τους κοι­νω­νι­κούς και πο­λι­τι­στι­κούς πα­ρά­γο­ντες που επη­ρε­ά­ζουν τις διερ­γα­σί­ες σε ατο­μι­κό και συλ­λο­γι­κό επί­πε­δο, η Συ­στη­μι­κή Δια­λε­κτι­κή θε­ω­ρία και θε­ρα­πεία κα­τα­πιά­νε­ται και αυτή με την έρευ­να των αν­θρώ­πι­νων συ­στη­μά­των, ξε­κι­νώ­ντας από αυτό της οι­κο­γέ­νειας, ως ομά­δας ισχυ­ρής δια­μορ­φω­τι­κής επιρ­ρο­ής στην προ­σω­πι­κό­τη­τα του αν­θρώ­που, αλλά επε­κτει­νό­με­νη και σε ευ­ρύ­τε­ρα μικρο και μα­κρό-συ­στή­μα­τα όπως αυτά της γει­το­νιάς, της κοι­νό­τη­τας, των ομά­δων έντα­ξης του κα­θε­νός/μιάς, της ερ­γα­σί­ας, της κοι­νω­νι­κής τάξης, του πο­λι­τι­σμού, της κοι­νω­νί­ας και ολό­κλη­ρης της αν­θρω­πό­τη­τας συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας τα σε μια ολι­στι­κή, εμπλου­τι­σμέ­νη θε­ώ­ρη­ση του αν­θρώ­που του πε­ρι­βάλ­λο­ντος και των ομά­δων του.

Συ­νε­πώς το κάθε σύ­στη­μα είναι μέρος ενός ευ­ρύ­τε­ρου συ­στή­μα­τος, σε μια ορ­γα­νω­μέ­νη δια­λε­κτι­κή και ιε­ραρ­χι­κή σχέση και σε συ­νε­χή αλ­λη­λε­πί­δρα­ση μαζί του.

Για πα­ρά­δειγ­μα, ο άν­θρω­πος ως άτομο είναι μέρος του συ­στή­μα­τος της οι­κο­γέ­νειας, η οποία ανή­κει στο ευ­ρύ­τε­ρο σύ­στη­μα της κοι­νό­τη­τας, η οποία ανή­κει στο ευ­ρύ­τε­ρο σύ­στη­μα της κοι­νω­νί­ας, η οποία με τη σειρά της ανή­κει στο σύ­στη­μα της αν­θρω­πό­τη­τας (Βα­σι­λεί­ου, 1987).

Συ­νε­πώς ο άν­θρω­πος, τόσο ως βιο­λο­γι­κό όσο και ως πνευ­μα­τι­κό και κοι­νω­νι­κό ον, απο­τε­λεί από μόνος του ένα πο­λύ­πλο­κο, ανοι­κτό, με πολλά υπο­συ­στή­μα­τα, σύ­στη­μα, αλλά ταυ­τό­χρο­να γί­νε­ται νοη­τός ως στοι­χείο του συ­στή­μα­τος οι­κο­γέ­νεια, η οποία νο­εί­ται επί­σης ως στοι­χείο μιας ευ­ρύ­τε­ρης κοι­νό­τη­τας, και στη συ­νέ­χεια μιας οι­κι­στι­κής μο­νά­δας, αυτής νο­ου­μέ­νης ως στοι­χείο μιας πόλης, ενός έθνους και ενός πο­λι­τι­σμού που αλ­λη­λο­συ­σχε­τί­ζο­νται με το σύ­στη­μα των εθνών/πο­λι­τι­σμών που δρουν ως σύ­στη­μα πλα­νή­της Γη, στοι­χείο του ηλια­κού μας συ­στή­μα­τος, υπο­σύ­στη­μα του Γα­λα­ξία μας, που κι’ αυτός με τη σειρά του απο­τε­λεί υπο­σύ­στη­μα «του κό­σμου του Μέγα», του ενός αναρ­χο­α­τε­λεύ­τη­του και μο­να­δι­κού Σύ­μπα­ντος.(Λά­μπου,2021).

Με τη στρο­φή από το με­ρι­στι­κό στο ολι­στι­κό και από την ατο­μι­κή στη συλ­λο­γι­κή ευ­θύ­νη απο­φεύ­γε­ται η από­δο­ση κα­τη­γο­ριών και επι­κρί­σε­ων, επο­μέ­νως η ενο­χο­ποί­η­ση ορι­σμέ­νων μόνο ατό­μων και κα­ταρ­γεί­ται η καρ­τε­σια­νή γραμ­μι­κή από­δο­ση της αι­τί­ας, η οποία αντυι­κα­θί­στα­ται από την κυ­κλι­κή αι­τιό­τη­τα, που κα­τα­δει­κνύ­ει πιο ολο­κλη­ρω­μέ­να τη πο­λυ­πλο­κό­τη­τα, συν­θε­τό­τη­τα και την αλ­λη­λε­ξάρ­τη­ση της κου­λιού­ρας, των στά­σε­ων και συ­μπε­ρι­φο­ρών (Schlippe&Schweitzer, 2008,Πα­πα­διώ­τη-Αθα­να­σί­ου &Σο­φτά-Nall, 2006, Goldenberg, &Goldenberg, 2000).

Έτσι όπως έχου­με ήδη ανα­φέ­ρει και πα­ρα­πά­νω, γε­νι­κά, ως σύ­στη­μα νο­εί­ται ένα σύ­νο­λο στοι­χεί­ων σε ανοι­χτή ή κλει­στή, σε απλή ή σύν­θε­τη διά­τα­ξη (δομή) τα οποία άμεσα ή έμ­με­σα αλ­λη­λο­συ­σχε­τί­ζο­νται με­τα­ξύ τους (διά­δρα­ση) προ­κει­μέ­νου να με­τα­σχη­μα­τί­σουν (λει­τουρ­γία/δράση) κά­ποιες εισ­ρο­ές σε κά­ποιες εκρο­ές ανα­γκαί­ες για την επι­βί­ω­ση και εξέ­λι­ξη του αν­θρώ­που, της κοι­νω­νί­ας και της αν­θρω­πό­τη­τας.

Στοι­χεία ενός συ­στή­μα­τος μπο­ρούν να είναι όντα, πρό­σω­πα, φυ­σι­κό πε­ρι­βάλ­λον, πράγ­μα­τα, σχέ­σεις, θε­σμι­κές οντό­τη­τες κ. λπ.

Όλα τα συ­στή­μα­τα, όπως και να ορι­στούν βρί­σκο­νται σε συ­νε­χή αλ­λη­λε­πί­δρα­ση.

Το σύ­νο­λο των συ­στη­μά­των που αλ­λη­λο­ε­πι­δρούν δια­κρι­τά πάνω σε κά­ποιο συ­γκε­κρι­μέ­νο σύ­στη­μα ονο­μά­ζε­ται Πε­ρι­βάλ­λον του συ­στή­μα­τος.

Η συν­δυα­σμέ­νη ανά­λυ­ση της σχέ­σης του επι­μέ­ρους στοι­χεί­ου με το όλον σύ­στη­μα απο­τε­λεί, όπως είναι γνω­στό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της Συ­στη­μι­κής (Δια­λε­κτι­κής)Προ­σέγ­γι­σης, η οποία διευ­ρύ­νε­ται σε Ολι­στι­κή Προ­σέγ­γι­ση, ως ανά­λυ­ση της σχέ­σης με­τα­ξύ πε­ρισ­σό­τε­ρων συ­στη­μά­των νο­ου­μέ­νων ως Όλον.

Η Συ­στη­μι­κή  Δια­λε­κτι­κή Προ­σέγ­γι­ση απο­τε­λεί μέ­θο­δο με­λέ­της μιας οντό­τη­τας ή ενός φαι­νο­μέ­νου θε­ω­ρού­με­νης ως σύ­στη­μα, το οποίο αλ­λη­λο­ε­πι­δρά, ανά­λο­γα με το δυ­να­μι­κό του φορ­τίο, με άλλα συ­στή­μα­τα του στε­νού και ευ­ρύ­τε­ρου πε­ρι­βάλ­λο­ντός του.

Τέλος τα συ­στή­μα­τα δια­κρί­νο­νται σε τρεις με­γά­λες κα­τη­γο­ρί­ες:

α. στα αμι­γώς φυ­σι­κά συ­στή­μα­τα τα οποία υπα­κού­ουν στους αναλ­λοί­ω­τους φυ­σι­κούς νό­μους της γέν­νη­σης, της ακμής, της πα­ρακ­μής και του θα­νά­του, με την έν­νοια του πρώ­του νόμου της θερ­μο­δυ­να­μι­κής, σύμ­φω­να με την οποία ύλη και ενέρ­γεια υπήρ­χαν, υπάρ­χουν και θα υπάρ­χουν, όπως μας δί­δα­ξε ο Ηρά­κλει­τος ως πυρ αεί­ζω­ον που ανά­βει κα σβή­νει με μέτρο και συ­νε­πώς δεν χρειά­ζο­νται δη­μιουρ­γό  ούτε και κα­τα­στρέ­φο­νται, απλά αλ­λά­ζουν μορφή.

β. στα αμι­γώς θε­σμι­κά κοι­νω­νι­κά συ­στή­μα­τα τα οποία κι­νού­νται στη βάση κα­νό­νων και προ­δια­γρα­φών με αρχή, μέση και τέλος που ορί­ζο­νται από την εκά­στο­τε εξου­σία που τα θε­σμο­θε­τεί, και

γ. στα μικτά συ­στή­μα­τα (όπου αΧβΧ­γn>α+β+γn) που λει­τουρ­γούν στη βάση ενός συν­δυα­σμού κοι­νω­νι­κών και φυ­σι­κών νόμων που υπα­γο­ρεύ­ο­νται από τον εκά­στο­τε συ­σχε­τι­σμό των κοι­νω­νι­κών δυ­νά­με­ων, ως προς το κοι­νω­νι­κό μέρος τους, σε γό­νι­μη ή μη συ­νερ­γα­σία με τους φυ­σι­κούς νό­μους ως προς το φυ­σι­κό τους μέρος.

Μι­λώ­ντας για φυ­σι­κά, κοι­νω­νι­κά και μικτά συ­στή­μα­τα ο δια­λε­κτι­κός φι­λό­σο­φος της επι­στη­μο­λο­γί­ας Έβαλ­ντΙ­λιέν­κοφ, στη Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή του, επι­στρέ­φει στην αντί­λη­ψη του Μαρξ για τη φύση ως το ανόρ­γα­νο σώμα του αν­θρώ­που και ση­μειώ­νει: «Οι νόμοι της αν­θρώ­πι­νης δρα­στη­ριό­τη­τας είναι συ­νε­πώς πριν απ’ όλα νόμοι του φυ­σι­κού υλι­κού από το οποίο οι­κο­δο­μή­θη­κε το “ανόρ­γα­νο σώμα του αν­θρώ­που”, το αντι­κει­με­νι­κό υλικό σώμα του πο­λι­τι­σμού, δη­λα­δή οι νόμοι κί­νη­σης και αλ­λα­γής των φυ­σι­κών αντι­κει­μέ­νων, που με­τα­τρά­πη­καν σε όρ­γα­να του αν­θρώ­που, σε στιγ­μές της δια­δι­κα­σί­ας πα­ρα­γω­γής της υλι­κής ζωής της κοι­νω­νί­ας… Γι’ αυτό οι γε­νι­κοί νόμοι της αλ­λα­γής της φύσης από τον άν­θρω­πο απο­δει­κνύ­ο­νται και γε­νι­κοί νόμοι αλ­λα­γής της ίδιας της φύσης, που απο­κα­λύ­φθη­καν από τη δρα­στη­ριό­τη­τα του αν­θρώ­που… Οι κα­θο­λι­κοί νόμοι αλ­λα­γής της φύσης από τον άν­θρω­πο απο­τε­λούν επί­σης κα­θο­λι­κούς νό­μους της φύσης, σύμ­φω­να με τους οποί­ους και μόνο, ο άν­θρω­πος μπο­ρεί να την αλ­λά­ζει με επι­τυ­χία. Από τη στιγ­μή που θα συ­νει­δη­το­ποι­η­θούν, εμ­φα­νί­ζο­νται επί­σης σαν νόμοι της νό­η­σης, σαν λο­γι­κοί νόμοι». (Ε. Β. Ιλιέν­κοφ, Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή, εκδ. Gutenberg, σελ. 215).

Το πο­λι­τι­σμι­κό πλαί­σιο εντός του οποί­ου ζει και ανα­πτύσ­σε­ται o άν­θρω­πος και οι ομά­δες του, μπο­ρεί να επη­ρε­ά­ζει δια­κρι­τι­κά αλλά σε βάθος την προ­σω­πι­κό­τη­τα του ατό­μου/προ­σώ­που, αφού κα­θο­ρί­ζει το ρόλο του μέσα στην κοι­νω­νία, τους απο­δε­κτούς τρό­πους έκ­φρα­σης των συ­ναι­σθη­μά­των, τις δια­προ­σω­πι­κές μας σχέ­σεις, τη στάση μας απέ­να­ντι στη ζωή και το θά­να­το κ.α.

Έτσι η αμε­σό­τε­ρη και πλη­ρέ­στε­ρη διά­γνω­ση των αν­θρώ­πι­νων δυ­σλει­τουρ­γιών έγκει­ται στην εξέ­τα­ση τους μέσα στο συ­νο­λι­κό τους πλαί­σιο(Βα­σι­λεί­ου & Βα­σι­λεί­ου,1983).

Συ­νο­ψί­ζο­ντας: Η Συ­στη­μι­κή Δια­λε­κτι­κή Προ­σέγ­γι­ση είναι ένα ενο­ποι­η­τι­κό, φι­λο­σο­φι­κό πλαί­σιο εν­νοιών. Βα­σί­ζε­ται στον ολι­σμό και όχι στον ανα­γω­γι­σμό, δη­λα­δή στη με­λέ­τη ενός συ­στή­μα­τος απο­κλει­στι­κά με ανα­γω­γή του στα δο­μι­κά του μέρη. Υιο­θε­τεί μία δυ­να­μι­κή και σχε­σια­κή αντί­λη­ψη του κό­σμου και προ­τεί­νει τη με­τα­τό­πι­ση της έν­νοιας της σκο­πι­μό­τη­τας από τα άτομα προς τα συ­στή­μα­τα στα οποία ανή­κουν.

Η Συ­στη­μι­κή Δια­λε­κτι­κή Προ­σέγ­γι­ση(ΣΔΠ) με την διε­πι­στη­μο­νι­κή σύν­θε­ση της έρ­χε­ται σε αντί­θε­ση με την δογ­μα­τι­κή, μη­χα­νι­στι­κή και δι­χο­το­μι­κή πα­ρά­δο­ση της με­τα­φυ­σι­κής φι­λο­σο­φί­ας, που οδη­γού­σε πά­ντο­τε στη σύλ­λη­ψη δύο αντι­τι­θέ­με­νων και ξε­χω­ρι­στών πόλων, π.χ. υπο­κεί­με­νο-αντι­κεί­με­νο, άτο­μο-κοι­νω­νία, σώ­μα-πνεύ­μα, εξω­τε­ρι­κό-εσω­τε­ρι­κό.

Είναι η μέ­θο­δος που κα­θο­δη­γεί τα αν­θρώ­πι­να συ­στή­μα­τα (οι­κο­γέ­νειες ομά­δες και ορ­γα­νι­σμούς), αλλά και τα μέλη τους, σε μία γό­νι­μη δια­δι­κα­σία μά­θη­σης και αλ­λα­γής, ώστε να επι­βιώ­νουν με πε­ρισ­σό­τε­ρη συ­νερ­γα­σία-αρ­μο­νία, επι­τυ­χία και υγεία. Κα­τα­νο­εί τα ατο­μι­κά προ­βλή­μα­τα ως συ­στη­μι­κά, βοη­θώ­ντας έτσι, ταυ­τό­χρο­να και τα άτομα και τα συ­στή­μα­τα.

Με άλλα λόγια αφορά τη δη­μιουρ­γία νέων συν­θέ­σε­ων για τον εαυτό μας, πα­ράλ­λη­λα με την αλ­λα­γή της προ­σω­πι­κής μας κουλ­τού­ρας και του προ­σω­πι­κού μας πλαι­σί­ου ανα­φο­ράς.

Τα θέ­μα­τα που εστιά­ζουν πε­ρισ­σό­τε­ρο την προ­σο­χή τους οι άν­θρω­ποι αφο­ρούν τη διερ­γα­σία ψυ­χι­κής ωρί­μαν­σης, δη­λα­δή την προ­σω­πι­κή δια­φο­ρο­ποί­η­ση, ανά­πτυ­ξη και ωρι­μό­τη­τα τους, καθώς και τη λει­τουρ­γι­κή τους εναρ­μό­νι­ση στην κοι­νω­νία, στην ερ­γα­σία,  στις σχέ­σεις, στο γάμο και στην οι­κο­γέ­νεια.

Έτσι η ίδια η ψυ­χο­θε­ρα­πευ­τι­κή διερ­γα­σία συ­νι­στά μια διερ­γα­σία με­τα­σχη­μα­τι­σμού της εμπει­ρί­ας, μια διερ­γα­σία δη­λα­δή όπου ο άν­θρω­πος ανα­στο­χά­ζε­ται τις εμπει­ρί­ες του, δη­μιουρ­γώ­ντας μέσω αυτών μια και­νού­ρια γνώση.

Οι εμπει­ρί­ες αυτές δια­τρέ­χουν ορι­ζό­ντια και κά­θε­τα τη ζωή του αν­θρώ­που, αφο­ρούν με λίγα λόγια τόσο την κα­θη­με­ρι­νή του λει­τουρ­γία, όσο και το γε­νε­α­λο­γι­κό και ιστο­ρι­κό πλαί­σιο ανα­φο­ράς του, εστιά­ζο­ντας συγ­χρό­νως και στις ανα­φο­ρές του στο μέλ­λον, δη­λα­δή τις προσ­δο­κί­ες και τους στό­χους του.

Το ζη­τού­με­νο λοι­πόν πα­ρα­μέ­νει, όπως ση­μειώ­νει ο Κ Λά­μπου(2021),να κά­νου­με ορατό το κοι­νω­νι­κό σύ­στη­μα με την ενερ­γό συμ­με­το­χή μας στα δη­μό­σια πράγ­μα­τα, όμως, όχι ως οπα­δοί, αλλά ως ενερ­γοί Πο­λί­τες που διεκ­δι­κούν να αλ­λά­ξουν προς το κα­λύ­τε­ρο τις εξε­λί­ξεις, κάτι που, βε­βαί­ως, δεν μπο­ρεί να συμ­βεί χωρίς την αλ­λα­γή της σχέ­σης της κοι­νω­νί­ας με τα μέσα πα­ρα­γω­γής, χωρίς την αντι­κα­τά­στα­ση των υπο­κει­μέ­νων που παίρ­νουν τις απο­φά­σεις  από την ίδια την κοι­νω­νία στο σύ­νο­λό της.

Και ο αεί­μνη­στος Δη­μη­τρί­ου Σω­τή­ρης  συ­μπλη­ρώ­νει: «Η κρίση της οι­κο­νο­μι­κής λει­τουρ­γί­ας, της χα­ρα­κτη­ρι­στι­κής λει­τουρ­γί­ας του βιο­μη­χα­νι­κού πο­λι­τι­σμού, απο­τε­λεί την άμεσα ορατή έν­δει­ξη απο­δό­μη­σης του όλου συ­στή­μα­τος. Άρα βρι­σκό­μα­στε στην ιστο­ρι­κή καμπή της αλ­λα­γής πο­λι­τι­σμού […] συ­νε­πώς, μο­να­δι­κή ιστο­ρι­κή έξο­δος από την πα­γκό­σμια κρίση, είναι η ανα­τρο­πή και η ανα­δό­μη­ση του συ­στή­μα­τος. Έχουν ανα­πτυ­χθεί πλέον οι τε­χνι­κές προ­ϋ­πο­θέ­σεις γι’ αυτήν […] Για να σχη­μα­τί­σου­με μια ολι­στι­κή ει­κό­να της κρί­σης, μπο­ρού­με να αντι­κρί­σου­με την αν­θρώ­πι­νη κοι­νω­νία με όρους συ­στή­μα­τος. Ο πλη­ρέ­στε­ρος τρό­πος για την εξέ­τα­σή της είναι η συ­στη­μι­κή ανά­λυ­ση. Δη­λα­δή, να θε­ω­ρή­σου­με τον κοι­νω­νι­κό-πο­λι­τι­σμι­κό σχη­μα­τι­σμό ως σύ­στη­μα ανώ­τε­ρης ορ­γά­νω­σης, με­τα­βαλ­λό­με­νο και δυ­να­μι­κό, που ανα­πτύσ­σε­ται αντλώ­ντας ύλη/ενέρ­γεια από τα κα­τώ­τε­ρα συ­στή­μα­τα του πε­ρι­βάλ­λο­ντος(βιο­λο­γι­κά, οι­κο­λο­γι­κά) και απο­δί­δο­ντας σ’ αυτά πλη­ρο­φο­ρία με τη μορφή δια­χεί­ρι­σης και με­τα­σχη­μα­τι­σμού του.[..] Στο ση­μείο αυτό πρέ­πει να επι­ση­μά­νου­με κάτι που είναι υπο­τι­μη­μέ­νο από τις κοι­νω­νι­κές ανα­λύ­σεις και έρευ­νες: Την επί­δρα­ση των κοι­νω­νι­κό-ιστο­ρι­κών όρων στη δια­μόρ­φω­ση του ψυ­χι­σμού.

Ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σία έχει η επιρ­ροή των ιστο­ρι­κών και κοι­νω­νι­κών όρων στη δια­μόρ­φω­ση της ψυ­χο­λο­γί­ας των αν­θρώ­πων δια­μέ­σου της κουλ­τού­ρας. Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, εν­δια­φέ­ρει η ισχυ­ρή επί­δρα­ση που ασκεί το χρήμα στην ατο­μι­κή ψυ­χο­λο­γία» (Σω­τή­ρης Δη­μη­τρί­ου,2014).

Η συ­στη­μι­κή προ­σέγ­γι­ση του αν­θρώ­που, της ομά­δας και της κοι­νω­νί­ας του επει­δή είναι δια­λε­κτι­κή ανα­στο­χα­στι­κή και δια­λο­γι­κή, μπο­ρεί να συμ­βάλ­λει με την ολι­στι­κή προ­ο­πτι­κή της στην στα­δια­κή και ρι­ζι­κή ανα­μόρ­φω­ση του κό­σμου μας, στο βαθμό που ο κα­θέ­νας μας θα απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται από θρη­σκευ­τι­κές και εξου­σια­στι­κές ιδε­ο­λο­γι­κές αγκυ­λώ­σεις και θα συν­θέ­τει και σμι­λεύ­ει στο ατο­μι­κό και συλ­λο­γι­κό φα­ντα­σια­κό του τον πο­λι­τι­σμό της ει­ρή­νης και της κοι­νω­νι­κής ισό­τη­τας.

Συ­νε­πώς, όπως ανα­φέ­ρει ο Κ. Λά­μπου(2014), η κρι­τι­κή συ­στη­μι­κή δια­λε­κτι­κή σκέψη ως θε­ω­ρία, πρα­κτι­κή και η συ­στη­μι­κή οι­κο­γε­νεια­κή συμ­βου­λευ­τι­κή με προ­ο­πτι­κή την ολι­στι­κή συ­στη­μι­κή αντι­με­τώ­πι­ση τέ­τοιας φύσης προ­βλη­μά­των, στα πλαί­σια ενός λ. χ. επι­στη­μο­νι­κού κλά­δου της θε­ω­ρη­τι­κής και εφαρ­μο­σμέ­νης κοι­νω­νιο­λο­γί­ας της αν­θρώ­πι­νης συ­μπε­ρι­φο­ράς ή εναλ­λα­κτι­κά της ψυ­χο-κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, αντί του θολού «ψυ­χο­λο­γία», θα μας επέ­τρε­πε να ορα­μα­τι­ζό­μα­στε και να αγω­νι­ζό­μα­στε για ένα κόσμο της κοι­νω­νι­κής ισό­τη­τας και για τον homohumanisticusuniversalis και με αυτήν την έν­νοια μπο­ρού­με να πα­ρα­φρά­σου­με τον CharlesWestChurchman που θε­ω­ρού­σε  ότι «η συ­στη­μι­κή προ­σέγ­γι­ση δεν είναι μια κακή ιδέα» και να υπερ­θε­μα­τί­σου­με λέ­γο­ντας πως: «Η συ­στη­μι­κή δια­λε­κτι­κή προ­σέγ­γι­ση είναι μια πολύ καλή, κοι­νω­νι­κά χρή­σι­μη και απε­λευ­θε­ρω­τι­κή  ιδέα».

Έτσι είναι ση­μα­ντι­κό να εστιά­σου­με την προ­σο­χή μας στη συ­νο­λι­κή ει­κό­να, στο πλαί­σιο μιας δια­λε­κτι­κής συ­στη­μι­κής προ­σέγ­γι­σης και στο γε­γο­νός ότι από τα τρία πλαί­σια άσκη­σης ηγε­μο­νί­ας (το οι­κο­νο­μι­κό, το γε­ω­πο­λι­τι­κό-στρα­τιω­τι­κό και το πο­λι­τι­σμι­κό), το πο­λι­τι­σμι­κό είναι εκεί­νο που πα­ρέ­χει σ’ ένα ηγε­μο­νι­κό κα­θε­στώς την συλ­λο­γι­κή νο­μι­μο­ποί­η­ση, η οποία του εξα­σφα­λί­ζει την συ­ναί­νε­ση των πο­λι­τών και των υπη­κό­ων – και συ­νε­πώς, την σχε­τι­κή ιστο­ρι­κή του στα­θε­ρό­τη­τα.

Άρα, κα­θί­στα­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο επί­και­ρη από κάθε άλλη ιστο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο, η δή­λω­ση του Οδυσ­σέα Ελύτη με αφορ­μή την βρά­βευ­σή του για το Νό­μπελ Λο­γο­τε­χνί­ας :

«Είναι η βαρ­βα­ρό­τη­τα. Την βλέπω να ‘ρχε­ται με­ταμ­φιε­σμέ­νη, κάτω από άνο­μες συμ­μα­χί­ες και προ­συμ­φω­νη­μέ­νες υπο­δου­λώ­σεις.

Δεν θα πρό­κει­ται για φούρ­νους του Χί­τλερ ίσως, αλλά για με­θο­δευ­μέ­νη και οιο­νεί επι­στη­μο­νι­κή κα­θυ­πό­τα­ξη του αν­θρώ­που. Για τον πλήρη εξευ­τε­λι­σμό του. Για την ατί­μω­σή του…».

Επί­σης επί­και­ρη είναι και η δή­λω­ση του Γουί­λιαμ Μπά­ρο­ουζ: «Η μέ­θο­δος για να σκο­τώ­σεις έναν άν­θρω­πο ή ένα έθνος είναι να στα­μα­τή­σεις τα όνει­ρά του. Με τον ίδιο τρόπο που οι λευ­κοί αντι­με­τω­πί­ζουν τους ιν­διά­νους: σκο­τώ­νο­ντας τα όνει­ρά τους, τη μα­γεία τους, τα προ­γο­νι­κά τους πνεύ­μα­τα».

Οι δυ­νά­μεις της Ερ­γα­σί­ας, της Επι­στή­μης και του Πο­λι­τι­σμού, ζώ­ντας στο πε­ρι­θώ­ριο του εκά­στο­τε συ­στή­μα­τος εξου­σί­ας ανα­γκά­ζο­νται εκ των πραγ­μά­των να ανα­ζη­τούν, να ορα­μα­τί­ζο­νται και να αγω­νί­ζο­νται για εναλ­λα­κτι­κές μορ­φές κοι­νω­νι­κής ορ­γά­νω­σης(Κ. Λά­μπου,2021).

ΒΙ­ΒΛΙΟ­ΓΡΑ­ΦΙ­ΚΕΣ ΑΝΑ­ΦΟ­ΡΕΣ

1. Βα­σι­λεί­ου, Γ. (1987). Ο άν­θρω­πος ως σύ­στη­μα: Μια πα­ρου­σί­α­ση για τον παι­δο­ψυ­χί­α­τρο. Στο Ι. Τσιά­ντης& Σ. Μα­νω­λό­που­λος (Επιμ.), Σύγ­χρο­να θέ­μα­τα παι­δο­ψυ­χια­τρι­κής, τομ. 1, μερ. 3,.Αθήνα: Κα­στα­νιώ­της.

2. Δη­μη­τρί­ου Σω­τή­ρης, (2014), «Η έρευ­να για την κρίση» (2010-2014), εκδ. Κέ­δρος.

3. Goldenberg, I. &Goldenberg, H. (2000). Oι­κο­γε­νεια­κή θε­ρα­πεία. Μια επι­σκό­πη­ση. Αθήνα: Εκ­δό­σεις Έλλην.

4.Ε. B. Ιλιέν­κοφ,(1983), Δια­λε­κτι­κή Λο­γι­κή, Εκ­δό­σεις «Gutenberg»

5.Λά­μπος Κώ­στας, 27-28/11/2021, Κεί­με­νο που πα­ρου­σιά­στη­κε στην επι­στη­μο­νι­κή  Δια­δι­κτυα­κή Δι­η­με­ρί­δα της Συ­στη­μι­κής Εται­ρεί­ας Βό­ρειας Ελ­λά­δας, Σχέ­σεις πα­ρα­γω­γής και συ­στή­μα­τα εξου­σί­ας με θέμα: Ποιος έχει τον τε­λευ­ταίο λόγο; Εξου­σί­ες, Συ­στή­μα­τα και Σχέ­σεις.

6.Πα­πα­διώ­τη Αθα­να­σί­ου, Β. &Σοφτά – Nall, Λ. (2006). Οι­κο­γε­νεια­κή συ­στη­μι­κή θε­ρα­πεία, βα­σι­κές προ­σεγ­γί­σεις, θε­ω­ρη­τι­κές θέ­σεις και πρα­κτι­κή εφαρ­μο­γή. Αθήνα: Ελ­λη­νι­κά Γράμ­μα­τα.

7. Schlippe, A., Von, &Schweitzer, J. (2008). Εγ­χει­ρί­διο της Συ­στη­μι­κής Θε­ρα­πεί­ας και Συμ­βου­λευ­τι­κής. Θεσ­σα­λο­νί­κη: UniversityStudioPress.

8.​Vassiliou G, VassiliouV,(1983),On Diogenes Search: Outline a Dialectic-Systemic Approach Concerning the Functioning of Anthropos and his Syprasystems. In Routledge M, Keagan P(ed)The Evolution of Group Analysis, London.