Η κρίση στον Περσικό Κόλπο

Επισφαλής “αποκλιμάκωση” και διλήμματα για τις ΗΠΑ

Η κα­τά­στα­ση στον Περ­σι­κό Κόλπο και η προ­ο­πτι­κή ενός γε­νι­κευ­μέ­νου πο­λέ­μου στη Μέση Ανα­το­λή βρέ­θη­καν –για άλλη μια φορά– στην κόψη του ξυ­ρα­φιού. Οι δη­μό­σια δια­τυ­πω­μέ­νες απει­λές ή/και προ­ε­τοι­μα­σί­ες για πι­θα­νή αμε­ρι­κα­νι­κή στρα­τιω­τι­κή επί­θε­ση στο Ιράν απα­ντή­θη­καν από την ιρα­νι­κή ηγε­σία με την ανα­φο­ρά σε «γε­νι­κευ­μέ­νο πό­λε­μο». Ήταν μια πολύ σοφή προει­δο­ποί­η­ση –άσχε­τα αν στα δυ­τι­κά ΜΜΕ πε­ρι­γρά­φη­κε ως «απει­λή». Καθώς γρά­φο­νται αυτές οι γραμ­μές, η έντα­ση δεί­χνει να απο­κλι­μα­κώ­νε­ται, με τον Μάικ Πο­μπέο να εμ­φα­νί­ζε­ται ως εκ­πρό­σω­πος της πλευ­ράς που «επι­θυ­μεί ει­ρη­νι­κή λύση» και «εύ­χε­ται έτσι να σκέ­φτε­ται και η ιρα­νι­κή ηγε­σία».

Πάνος Πέτρου

Ωστό­σο το γε­γο­νός ότι για δεύ­τε­ρη φορά σε μικρό χρο­νι­κό διά­στη­μα «έπαι­ξε» σο­βα­ρά το εν­δε­χό­με­νο στρα­τιω­τι­κής σύ­γκρου­σης, όπως και το αί­σθη­μα επι­σφά­λειας και προ­σω­ρι­νό­τη­τας που συ­νο­δεύ­ει την «απο­κλι­μά­κω­ση», λένε πολλά για τον κόσμο και την εποχή στην οποία ζούμε.

 

Η αφορ­μή

Η αφορ­μή της κρί­σης, η επί­θε­ση στις εγκα­τα­στά­σεις της σα­ου­δα­ρα­βι­κής πε­τρε­λαϊ­κής Aramco, είναι μια εντυ­πω­σια­κή εί­δη­ση από μόνη της. Την ευ­θύ­νη ανέ­λα­βαν οι Υε­μέ­νιοι αντάρ­τες Χούτι. Σε σύ­γκρι­ση με τις ανα­λύ­σεις για το «τι μπο­ρεί να πί­στευε ότι θα πε­τύ­χει η Τε­χε­ρά­νη για να πάρει τέ­τοιο ρίσκο», οι Χούτι έχουν πολύ πιο ισχυ­ρό και κα­θα­ρό κί­νη­τρο: διε­ξά­γουν πό­λε­μο ενά­ντια σε μια βάρ­βα­ρη εκ­στρα­τεία που έχει εξα­πο­λύ­σει ενά­ντια στη χώρα τους η Σα­ου­δι­κή Αρα­βία. Δεν ήταν η πρώτη φορά που επι­χεί­ρη­σαν να με­τα­φέ­ρουν τον πό­λε­μο και μέσα στη Σα­ου­δι­κή Αρα­βία. Αλλά σε σύ­γκρι­ση με πα­λιό­τε­ρα χτυ­πή­μα­τα, εντυ­πω­σιά­ζει η ση­μα­σία των στό­χων, το μέ­γε­θος της ζη­μιάς, αλλά και το βε­λη­νε­κές (μα­κριά από τα σύ­νο­ρα Σ. Αρα­βί­ας και Υε­μέ­νης).

 

Η στο­χο­ποί­η­ση του Ιράν

Όμως αμέ­σως μετά την επί­θε­ση, στο­χο­ποι­ή­θη­κε εύ­κο­λα και γρή­γο­ρα το Ιράν, το οποίο αρ­νεί­ται κάθε εμπλο­κή. Για τον Μο­χά­μεντ Μπιν Σαλ­μάν είναι εξαι­ρε­τι­κά βο­λι­κό στην προ­σπά­θειά του να συ­μπή­ξει ένα «αρ­ρα­γές μέ­τω­πο» στην πε­ριο­χή ενά­ντια στο Ιράν. Είναι επί­σης βο­λι­κό να «δεί­ξει» την Τε­χε­ρά­νη, για να πε­τύ­χει συ­σπεί­ρω­ση και στο εσω­τε­ρι­κό. Κάθε σύν­δε­ση του φιά­σκου της Υε­μέ­νης με ένα τόσο σο­βα­ρό πλήγ­μα στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας μπο­ρεί να πα­ρο­ξύ­νει αυτό που μέχρι σή­με­ρα κα­τα­γρά­φε­ται ως «δυ­σφο­ρία» για τους χει­ρι­σμούς του.

Αντί­στοι­χα κί­νη­τρα υπάρ­χουν και στις ΗΠΑ. Μια από­δει­ξη ότι το Ιράν είναι «τα­ρα­ξί­ας» μπο­ρεί να βοη­θή­σει στην προ­σπά­θεια της κυ­βέρ­νη­σης Τραμπ να επι­βά­λει στους διε­θνείς συμ­μά­χους της τη σκλη­ρή γραμ­μή πλή­ρους απο­μό­νω­σης του Ιράν, σε μια συ­γκυ­ρία που αυτή συ­να­ντά αντι­δρά­σεις. Αλλά επι­πλέ­ον η από­δο­ση της ευ­θύ­νης σε μια δύ­να­μη του με­γέ­θους του Ιράν κάνει πιο «εύ­πε­πτη» την πα­τα­γώ­δη απο­τυ­χία της αμε­ρι­κα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής προ­στα­σί­ας.

Η Σα­ου­δι­κή Αρα­βία απο­τε­λεί τον με­γα­λύ­τε­ρο αγο­ρα­στή οπλι­σμού στον κόσμο και δια­θέ­τει τα πλέον σύγ­χρο­να οπλι­κά συ­στή­μα­τα που κυ­κλο­φο­ρούν στην αγορά. Είναι κοινό μυ­στι­κό ότι απο­τε­λεί μέ­θο­δο «εξα­γο­ράς» κυ­βερ­νή­σε­ων –μιας και το αξιό­μα­χο των ενό­πλων δυ­νά­με­ων των Σα­ούντ δεν αντι­στοι­χεί στις συ­χνές υπε­ρα­γο­ρές. Για τις ΗΠΑ, από τον Πρώτο Πό­λε­μο του Κόλ­που κι έπει­τα, η πα­ρο­χή στρα­τιω­τι­κής προ­στα­σί­ας κι εξο­πλι­σμών απο­τε­λεί κε­ντρι­κό άξονα της πο­λι­τι­κής της επιρ­ρο­ής στην πε­ριο­χή. Το εν­δε­χό­με­νο οι ξυ­πό­λη­τοι αντάρ­τες Χούτι να κα­τόρ­θω­σαν να εκ­θέ­σουν ανε­πα­νόρ­θω­τα την άμυνα του νού­με­ρο ένα αγο­ρα­στή και συμ­μά­χου της αμε­ρι­κα­νι­κής πο­λε­μι­κής βιο­μη­χα­νί­ας είναι ντρο­πια­στι­κό.

 

Υπο­χώ­ρη­ση

Μετά τις πρώ­τες διαρ­ρο­ές για «επε­ξερ­γα­σία πι­θα­νών στρα­τιω­τι­κών αντι­δρά­σε­ων», ήρθε η απο­κλι­μά­κω­ση, με τον πό­λε­μο να πα­ρου­σιά­ζε­ται ως «τε­λευ­ταία επι­λο­γή» κι ακο­λού­θη­σαν πρω­το­βου­λί­ες όπως η ανα­κοί­νω­ση νέων οι­κο­νο­μι­κών κυ­ρώ­σε­ων και επι­κοι­νω­νία με άλλες ηγε­σί­ες κρα­τών για την ανά­γκη κοι­νής, «δι­πλω­μα­τι­κής», απά­ντη­σης. Όπως έγρα­ψε ο Κώ­στας Ρά­πτης, «η επι­στρο­φή στην πε­πα­τη­μέ­νη των κυ­ρώ­σε­ων θε­ω­ρή­θη­κε υπο­κα­τά­στα­το και όχι προ­α­νά­κρου­σμα μιας πο­λε­μι­κής εμπλο­κής» από τις αγο­ρές, που αντέ­δρα­σαν θε­τι­κά. Ο ίδιος πε­ρι­γρά­φει εύ­στο­χα ως «αγέ­ρω­χη απο­κλι­μά­κω­ση» την πο­ρεία που επέ­λε­ξε ο Τραμπ και οι δη­λώ­σεις Πο­μπέο μετά τις συ­να­ντή­σεις του σε Σα­ου­δι­κή Αρα­βία και Ηνω­μέ­να Αρα­βι­κά Εμι­ρά­τα (που θα έκρι­ναν την ει­σή­γη­σή του επι­στρέ­φο­ντας στην Ουά­σινγ­κτον) συ­ντεί­νουν σε αυτό το σε­νά­ριο.

Όσο «αγέ­ρω­χη» κι αν προ­σπα­θεί να την πα­ρου­σιά­σει ο Λευ­κός Οίκος, εξα­κο­λου­θεί να κα­τα­γρά­φε­ται ως υπο­χώ­ρη­ση. Και αυτό αντα­να­κλά τις δυ­σκο­λί­ες που συ­να­ντά η γραμ­μή επι­θε­τι­κό­τη­τας απέ­να­ντι στο Ιράν. Δεν πρό­κει­ται μόνο για ση­μα­ντι­κά, αλλά και δευ­τε­ρεύ­ο­ντα-συ­γκυ­ρια­κά ζη­τή­μα­τα όπως οι επερ­χό­με­νες εκλο­γές που κά­νουν δύ­σκο­λη την επι­λο­γή μιας στρα­τιω­τι­κής κλι­μά­κω­σης.

Οι ΗΠΑ έχουν εγκλω­βι­στεί ανά­με­σα στην ανά­γκη να υπε­ρα­σπι­στούν την αξιο­πι­στία τους ως «προ­στά­τες» των Σα­ούντ και γε­νι­κά των συμ­μά­χων τους και την πε­ρί­σκε­ψη απέ­να­ντι στο εν­δε­χό­με­νο να ανα­λά­βουν μια τε­ρά­στια και δύ­σκο­λη στρα­τιω­τι­κή πε­ρι­πέ­τεια με άγνω­στη έκ­βα­ση. Η διε­θνής υπο­στή­ρι­ξη σε μια πι­θα­νή επί­θε­ση είναι πε­ριο­ρι­σμέ­νη: οι Ευ­ρω­παί­οι σύμ­μα­χοι εξα­κο­λου­θούν να προ­κρί­νουν την ανα­βί­ω­ση της πυ­ρη­νι­κής συμ­φω­νί­ας και την αλ­λα­γή της γραμ­μής «οι­κο­νο­μι­κής ασφυ­ξί­ας» –άρα θα είναι πολύ πιο απρό­θυ­μοι να συμ­με­τέ­χουν ή να στη­ρί­ξουν μια πο­λε­μι­κή κλι­μά­κω­ση. Στην ίδια την πε­ριο­χή, πέρα από το Κατάρ και την Τουρ­κία, που ήδη βρί­σκο­νται σε «αντάρ­τι­κο» απέ­να­ντι στην προ­σπά­θεια των Σα­ούντ να οι­κο­δο­μή­σουν ένα  αρ­ρα­γές μέ­τω­πο, προ­στί­θε­ται και η πρό­σφα­τη δια­φο­ρο­ποί­η­ση των ΗΑΕ πάνω στο ζή­τη­μα της Υε­μέ­νης.

Οι ΗΠΑ, αλλά και η Σα­ου­δι­κή Αρα­βία, ζυ­γί­ζουν διαρ­κώς τους «φό­βους» τους με την ανά­γκη να επι­δεί­ξουν πυγμή. Αυτό το φόντο είναι που κάνει κάθε απο­κλι­μά­κω­ση επι­σφα­λή και προ­σω­ρι­νή. Σε συ­σκέ­ψεις επί συ­σκέ­ψε­ων, όπου η στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή να «γο­να­τί­σει» το Ιράν είναι δε­δο­μέ­νη και το ζη­τού­με­νο είναι η μέ­θο­δος, είναι ζή­τη­μα αν ή πότε θα ει­σα­κου­στεί κά­ποιο από τα «γε­ρά­κια» που συμ­με­τέ­χουν σε αυτές τις συ­σκέ­ψεις.

 

Η πτώση του Μπόλ­τον

Αξί­ζει να ση­μειω­θεί ότι ένα δια­βό­η­το «γε­ρά­κι» απο­μα­κρύν­θη­κε από μια κρί­σι­μη πο­λι­τι­κά θέση. Ο Τζον Μπόλ­τον, ένας από τους πιο πο­λε­μο­χα­ρείς κι επι­κίν­δυ­νους αν­θρώ­πους στον κόσμο, έπαψε να είναι ο κο­ρυ­φαί­ος Σύμ­βου­λος Ασφα­λεί­ας του Ντό­ναλντ Τραμπ. Φυ­σι­κά το κρά­τος έχει συ­νέ­χεια, αλλά η πτώση του Μπόλ­τον έχει τη ση­μα­σία της.

Ο Τραμπ με τον Μπόλ­τον συ­νέ­κλι­ναν από­λυ­τα στη θε­ω­ρία της «μέ­γι­στης πί­ε­σης» απέ­να­ντι σε αντι­πά­λους κι αντα­γω­νι­στές. Για τον Τραμπ, η μέ­γι­στη πίεση είναι το μέσο για την επί­τευ­ξη μιας επι­θυ­μη­τής για τα αμε­ρι­κα­νι­κά συμ­φέ­ρο­ντα συμ­φω­νί­ας και η πο­λε­μι­κή απει­λή ήταν κυ­ρί­ως ένα «χαρτί» το οποίο εκτι­μού­σε ότι δεν θα χρεια­στεί τε­λι­κά να παί­ξει. Για τον Μπόλ­τον, προ­κει­μέ­νου να απο­δώ­σει η μέ­γι­στη πίεση, αυτή πρέ­πει ή μπο­ρεί να κα­τα­λή­γει και σε πό­λε­μο. Όσο οι απει­λές απέ­δι­δαν, οι κίν­δυ­νοι αυτής της στρα­τη­γι­κής δεν φαί­νο­νταν. Οι δια­φω­νί­ες προ­έ­κυ­ψαν ακρι­βώς όταν φά­νη­κε ο κίν­δυ­νος αυ­το­ε­γκλω­βι­σμού: όταν προ­έ­κυ­ψε το ερώ­τη­μα, τι κάνει η αμε­ρι­κα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση, εφό­σον δεν αρ­κέ­σει η «μέ­γι­στη πίεση».

Η πα­τα­γώ­δης απο­τυ­χία του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος Γκουαϊ­δό στη Βε­νε­ζου­έ­λα (σε πεί­σμα της εκτί­μη­σης του Μπόλ­τον για εύ­κο­λη και γρή­γο­ρη νίκη)  άφηνε ως μόνη επι­λο­γή να υπο­στη­ρι­χτεί «μέχρι τέ­λους» η αμε­ρι­κα­νι­κή γραμ­μή μια στρα­τιω­τι­κή επέμ­βα­ση. Αντί­στοι­χα στο Ιράν, ο Μπόλ­τον πίεζε για στρα­τιω­τι­κά χτυ­πή­μα­τα, εφό­σον δεν απέ­δω­σε ο οι­κο­νο­μι­κός στραγ­γα­λι­σμός (φτά­νο­ντας να δη­λώ­νει την επι­θυ­μία του «να γιορ­τά­σει μέσα στην Τε­χε­ρά­νη» μια στρα­τιω­τι­κή νίκη). Ο Μπόλ­τον ήταν επί­σης ο άν­θρω­πος πίσω από την ακύ­ρω­ση των απευ­θεί­ας συ­νο­μι­λιών του Τραμπ με τους Τα­λι­μπάν κι ένας σκλη­ρός επι­κρι­τής των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων με την ηγε­σία της Βό­ρε­ας Κο­ρέ­ας. Με δυο λόγια, ο Μπόλ­τον απο­μα­κρύν­θη­κε, γιατί αν ει­σα­κου­γό­ταν, οι ΗΠΑ αυτή τη στιγ­μή θα είχαν εμπλα­κεί πι­θα­νά σε 4 δύ­σκο­λους πο­λέ­μους ταυ­τό­χρο­να.

Σε δη­λώ­σεις του ο Τραμπ, αφού επε­σή­μα­νε ότι εξαρ­χής «πολ­λοί δια­φω­νού­σαν με τις ιδέες του», έδωσε έμ­φα­ση στη Μέση Ανα­το­λή. Τα κυ­βερ­νη­τι­κά-κρα­τι­κά στε­λέ­χη είχαν πρό­βλη­μα, ισχυ­ρί­στη­κε, με τον υπερ­βάλ­λο­ντα ζήλο του Μπόλ­τον για τη Μέση Ανα­το­λή που τον εγκλώ­βι­σε στην «κι­νού­με­νη άμμο». Υπεν­θύ­μι­σε έτσι το δια­χρο­νι­κό πρό­βλη­μα του αμε­ρι­κα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού, από την εποχή Ομπά­μα ακόμα: την προ­σπά­θεια να ολο­κλη­ρω­θεί επι­τέ­λους το δια­βό­η­το «πίβοτ στην Ανα­το­λι­κή Ασία», για να αντι­με­τω­πι­στεί η Κίνα –η πραγ­μα­τι­κή απει­λή για την ηγε­μο­νία των ΗΠΑ– και τη διαρ­κή επα­νεμ­φά­νι­ση της «κι­νού­με­νης άμμου» της Μέσης Ανα­το­λής ως μέ­τω­πο από το οποίο δεν «απε­γκλω­βί­ζε­σαι» εύ­κο­λα.

Ο Τραμπ ξε­κί­νη­σε ως ο πλέον θερ­μός υπο­στη­ρι­κτής της συ­γκέ­ντρω­σης δυ­νά­με­ων απέ­να­ντι στην Κίνα –που έμει­νε με­τέ­ω­ρη επί Ομπά­μα. Εκεί λο­γο­δο­τού­σε και η τάση του να κλεί­σει μέ­τω­πα (που ερ­μη­νεύ­τη­κε ως «απο­μο­νω­τι­σμός»). Έδει­ξε με­γα­λύ­τε­ρη τόλμη από τον Ομπά­μα –είτε με τη διά­θε­ση για συ­νο­μι­λί­ες που κά­πο­τε θα θε­ω­ρού­νταν ανά­θε­μα (Κιμ Γιονγκ Ουν, Τα­λι­μπάν), είτε με το δόγμα της «μά­ξι­μουμ πί­ε­σης» και το φλερτ με πό­λε­μο (Ιράν, Πα­λαι­στί­νη), πά­ντο­τε με στόχο «να τε­λειώ­νει εκεί η δου­λειά».

Ο Μπόλ­τον απο­δεί­χθη­κε άν­θρω­πος που δια­μορ­φώ­θη­κε επί πα­ντο­δυ­να­μί­ας του αμε­ρι­κα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού και ανί­κα­νος να προ­σαρ­μο­στεί στις νέες συν­θή­κες. Ενώ το ζη­τού­με­νο ήταν να κλεί­σουν μέ­τω­πα για να συ­γκε­ντρω­θούν δυ­νά­μεις στο μέ­τω­πο με την Κίνα, ο ίδιος θε­ώ­ρη­σε ότι ο τρό­πος να κλεί­σουν τα μέ­τω­πα είναι η συ­νέ­χεια του χα­μέ­νου πο­λέ­μου στο Αφ­γα­νι­στάν, μια πο­λε­μι­κή ανα­μέ­τρη­ση με το Ιράν, μια βίαιη ανά­κτη­ση της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής και μια πι­θα­νή σύ­γκρου­ση με τη Β. Κορέα. Κα­θή­κο­ντα βγαλ­μέ­να από την εποχή των με­γα­λε­πή­βο­λων φα­ντα­σιώ­σε­ων των νε­ο­συ­ντη­ρη­τι­κών γύρω από τον Μπους τον νε­ό­τε­ρο. Κα­θή­κο­ντα που ακόμα και τότε, που αντι­στοι­χού­σαν στην υπαρ­κτή αμε­ρι­κα­νι­κή πα­ντο­δυ­να­μία, απο­δεί­χθη­κε αδύ­να­το να υλο­ποι­η­θεί έστω ένα κλά­σμα τους…

rproject.gr