Για την επανεκκίνηση της δημοκρατίας | Μανουέλ Αρριάγκα | Εκδόσεις Αιώρα, 2015
Ο Πορτογάλος Μανουέλ Αρριάγκα, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης σε Κέμπριτζ και Στερν, τονίζει ότι ο μόνος τρόπος για να επανεκκινηθεί η δημοκρατία είναι «να βάλουμε τους απλούς ανθρώπους στο τιμόνι του οδηγού» και να μην εμπιστευόμαστε την ελίτ των επαγγελματιών πολιτικών. Διερευνά τις αιτίες της διαφθοράς και του λαϊκισμού, αλλά και τη διαρκή αποτυχία του πολιτικού συστήματος να υπερασπιστεί το δημόσιο συμφέρον. Προτείνει την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος με συγκεκριμένα μέτρα που περιλαμβάνουν συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις, μέσω ενός νέου νομικού και πολιτικού πλαισίου. Καταθέτει διαφωτιστικά παραδείγματα χωρών, όπου την τελευταία δεκαετία εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία η «διαβούλευση των πολιτών».
Πρόκειται για μια διαδικασία που έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, αλλά δεν υιοθετήθηκε από τις σύγχρονες δημοκρατίες. Υποστηρίζει, όπως μεταξύ άλλων ο Καστοριάδης, ότι η αρχαία ελληνική δημοκρατία μας διδάσκει να αποεπαγγελματικοποιήσουμε την πολιτική και να ξαναφέρουμε τους πολίτες στο επίκεντρο της πολιτικής. Όσο εκείνοι που αποφασίζουν για εμάς συνεχίζουν να είναι επαγγελματίες, γράφει, θα συνιστούν μια ξεχωριστή ελίτ – και αυτή η ελίτ θα συνεχίσει να προστατεύει πολύ περισσότερο τα δικά της συμφέροντα και τις ανάγκες άλλων ελίτ στην κοινωνία μας, παρά θα προσπαθεί να προστατεύσει τα συμφέροντα των πολιτών που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί. Η διαβούλευση των πολιτών συνίσταται στην ανάληψη πολιτικών συλλογικών αποφάσεων από μία ομάδα απλών πολιτών οι οποίοι συμβουλεύονται ειδικούς και μετά από μία επαρκή περίοδο διαβούλευσης, η ομάδα αποφασίζει για το εκάστοτε πολιτικό θέμα συλλογικά, με ψηφοφορία, και έπειτα συντάσσει ένα πόρισμα. Οι πολίτες «επιστρατεύονται» από το εκλογικό σώμα τυχαία –με τον ίδιο τρόπο που καλούνται να συγκροτήσουν το σώμα των ενόρκων στις αγγλοσαξονικές (και άλλες) χώρες– και αναλαμβάνουν καθήκοντα μόνο για μία, μη ανανεώσιμη, θητεία.
Επισημαίνει ότι η χρήση κλήρων για την επιλογή πολιτών που θα αναλάβουν πολιτικά καθήκοντα χρονολογείται από την αρχαία Αθήνα: «Οι Έλληνες είχαν καταλάβει ότι η τυχαία επιλογή ατόμων από το σύνολο των πολιτών ήταν ο μόνος τρόπος για να αμυνθούν απέναντι στις διάφορες μορφές διαφθοράς που μάστιζαν την τάξη των επαγγελματιών πολιτικών. Εμπιστευόμενοι την εξουσία σε μια ομάδα πολιτών επιλεγμένων με κλήρο και αναθέτοντάς τους να υπηρετήσουν μία, μη ανανεώσιμη θητεία, πολλά από τα προβλήματα μπορούν να αποφευχθούν. Απαλλαγμένοι από την πίεση της προσπάθειας επανεκλογής, από τη μία, και από τις εγγενείς προκαταλήψεις που συνεπάγεται το να ανήκουν σε μία ισχυρή ελίτ, από την άλλη, οι τυχαία επιλεγμένοι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να επιδιώξουν αυτό που εξυπηρετεί καλύτερα το δημόσιο συμφέρον …Όσο τα πολιτικά συστήματα υποβιβάζουν τους πολίτες στον ρόλο του ψηφοφόρου, ο οποίος βασίζεται σε «διαισθήσεις» και δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης, θα είμαστε ευάλωτοι στη δημαγωγία και τη χειραγώγηση. Έτσι, θα συνεχίσουμε να αδυνατούμε να αξιολογήσουμε κριτικά τα μηνύματα που δεχόμαστε, και οι πολιτικοί, καθώς και οι ομάδες ειδικών συμφερόντων, θα επιτυγχάνουν τον στόχο τους.»
Εξηγεί ότι οι παθολογίες της σύγχρονης πολιτικής σχετίζονται ελάχιστα με τα ατομικά χαρακτηριστικά των πολιτικών, που εκλέγουμε – ή των πολιτών που τους ψηφίζουν αλλά το πρόβλημα είναι δομικής φύσεως. Ο κοινοβουλευτισμός δηλαδή δημιουργεί μία τάξη επαγγελματιών πολιτικών, οι οποίοι είναι προορισμένοι να αποτύχουν στην υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος ενώ ταυτόχρονα, περιορίζει τους πολίτες στον ρόλο των ψηφοφόρων. Η μοναδική διέξοδος, επομένως, είναι να έχουμε περισσότερη δημοκρατία αναβιώνοντας τον αρχαιοελληνικό θεσμό των κληρωτών, τοποθετώντας απλούς πολίτες στο κέντρο των πολιτικών συστημάτων μας. Παραθέτει εμπειρίες σε περιοχές από τον Καναδά ώς την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, την Ιρλανδία, την Ολλανδία και την Ισλανδία που επιβεβαιώνουν ότι επιτροπές απλών πολιτών επιλεγμένες με κλήρωση είναι απολύτως ικανές να αναλύουν και να αποφασίζουν για τα πιο περίπλοκα πολιτικά ζητήματα. Και το κυριότερο, το κάνουν παραμένοντας απρόσβλητοι τόσο από τις προκαταλήψεις, που διαπνέουν τις αποφάσεις των επαγγελματιών πολιτικών, όσο και από την έλλειψη πληροφόρησης και κριτικής σκέψης, που εμποδίζουν τους ψηφοφόρους να κάνουν τις σωστές επιλογές στην κάλπη.
Σε συνέντευξη στην «Εφημερίδα των συντακτών» (17-18-10-2015) τονίζει ότι «οι άνθρωποι που πιστεύουν στην πολιτική αλλαγή πρέπει να αρχίσουν να χρησιμοποιούν έναν τρόπο σκέψης μετα-Ε.Ε. και ότι το μόνο πράγμα που εμποδίζει την πραγματική αλλαγή είναι το ίδιο το παρόν πολιτικό σύστημα, ο τρόπος που αποφασίζουμε συλλογικά… Η Ε.Ε. είναι ένας άρρωστος θεσμός. Κάθε δημοκράτης απεχθάνεται την Ε.Ε. έτσι όπως είναι σήμερα. Ναι, είναι αλήθεια ότι η Ε.Ε. διαδραματίζει έναν ακαθόριστο ρόλο ως εγγυητής των βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, για παράδειγμα των μειονοτήτων. Όμως αυτό παρακάμπτει το πραγματικό ζήτημα, εκμεταλλευόμενο την πολυσημία της λέξης «δημοκρατία». Δηλαδή ένα σύστημα που αναφέρεται τόσο στη λαϊκή εξουσία όσο και στους θεσμούς που εγγυώνται την ατομική ελευθερία.»
Το σημαντικότερο πρόβλημα, κατά τη γνώμη του, είναι ότι ενώ ψηφίζουμε στις εκλογές το ενδιάμεσο διάστημα ως τις επόμενες εκλογές αφήνουμε ανεξέλεγκτους τους αντιπροσώπους μας να αποφασίζουν για εμάς, υπονομεύοντας την πραγματική δημοκρατία. Αναλύει ιδιαίτερα το θέμα της Ισλανδίας και πως οι πολίτες κατόρθωσαν να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο που είχε περιέλθει λίγα χρόνια νωρίτερα λόγω των οικονομικών δυσκολιών. Ένα χρήσιμο βιβλίο για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας.
