Γράμμα Μαρξ προς Τσακαλώτο

Αγα­πη­τέ Ευ­κλεί­δη,

Σου γράφω από τον πα­ρά­δει­σο όπου βρί­σκο­μαι με τον Κέυνς. Συ­χνά-πυ­κνά μου μι­λά­ει για σένα. Σε θυ­μά­ται ακόμα να υπο­στη­ρί­ζεις ότι η φύση της πα­γκό­σμιας κρί­σης έχει ξε­φύ­γει από τις δυ­να­τό­τη­τες των δικών του συ­ντα­γών να την αντι­με­τω­πί­σουν, και την ίδια στιγ­μή να εξη­γείς ότι την ώρα της επί­θε­σης των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων, το ση­μα­ντι­κό δεν είναι η δι­καί­ω­ση των δικών μου ανα­λύ­σε­ων. Έπει­τα απ’ όσα έγι­ναν το κα­λο­καί­ρι, μετά δη­λα­δή την απο­τυ­χία της κεϋν­σια­νής συ­ντα­γής της κυ­βέρ­νη­σής σας, αυτό ση­κώ­νει πολλή κου­βέ­ντα· όπως και νάχει όμως, εδώ που εί­μα­στε, απο­λαμ­βά­νου­με ο ένας την παρέα του άλλου. Σε αντί­θε­ση δε μ’ εσάς εκεί κάτω, εδώ έχου­με αρ­κε­τό χρόνο να σκε­φτό­μα­στε τι δεν πήγε καλά.

Ας τα αφή­σου­με όμως αυτά. Δεν σου κρύβω ότι από τον Ιού­λιο ίσαμε σή­με­ρα ανη­συ­χού­σα για σένα, αλλά απέ­φευ­γα να πω οτι­δή­πο­τε, για να μην προ­σθέ­σω πε­ρισ­σό­τε­ρο βάρος. Προ­χτές όμως, ακού­γο­ντάς σε να μιλάς στη Βουλή για τον προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό, πραγ­μα­τι­κά τρό­μα­ξα. Δεν ήταν μόνο τα ευ­φυο­λο­γή­μα­τα με τους αριθ­μούς του τζό­κερ προς την πλευ­ρά της Δε­ξιάς, που εν­θου­σιά­ζουν τους βου­λευ­τές σας, κά­νο­ντάς τους να ξε­χνούν ότι η λεπτή ει­ρω­νεία προς τους αντι­πά­λους αντεν­δεί­κνυ­ται όταν δια­ψεύ­δεις τόσο χον­δροει­δώς τις δικές σου δια­κη­ρύ­ξεις, εφαρ­μό­ζο­ντας την πο­λι­τι­κή τους. Ήταν κι αυτή η θλι­βε­ρή προ­σπά­θεια να πεί­σεις τη ΝΔ ότι o προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός έχει απλώς μέτρα σαν αυτά που υπο­στή­ρι­ξε και η ίδια η ΝΔ στο δη­μο­ψή­φι­σμα, κι ότι το μνη­μό­νιο που εφαρ­μό­ζει η κυ­βέρ­νη­σή σας του­λά­χι­στον δεν είναι χει­ρό­τε­ρο από το δικό τους. Προ­σπα­θώ να σκε­φτώ τι το μαρ­ξι­στι­κό έχει η σύ­γκρι­ση αυτή και η εν­στι­κτώ­δης απά­ντη­σή μου είναι: τί­πο­τα. Στα δικά μου μάτια είναι ένα είδος πε­ρι­φρό­νη­σης των ερ­γα­ζο­μέ­νων και των ανέρ­γων που συμ­με­τεί­χαν στο δη­μο­ψή­φι­σμα ακρι­βώς για να μην πε­ρά­σουν τα μέτρα αυτά. Οι δε δια­βε­βαιώ­σεις σας, ότι εσείς του­λά­χι­στον θα τα υλο­ποι­ή­σε­τε με λε­πτό­τη­τα, πε­ρισ­σό­τε­ρο βοη­θούν τις δικές σας ενο­χές και λι­γό­τε­ρο τους θιγ­μέ­νους.

Θα μου πεις ότι η κρι­τι­κή από εδώ είναι εύ­κο­λη. Σου θυ­μί­ζω ότι ποτέ δεν μου άρεσε να δίνω συ­ντα­γές: αρ­κέ­στη­κα να πω μόνο ότι το κόμμα μας θα ξε­χώ­ρι­ζε από τα άλλα κόμ­μα­τα ως προς το διε­θνι­σμό και την τα­ξι­κή του με­ρο­λη­ψία. Είναι στε­νά­χω­ρο που στο όνομα ακρι­βώς του διε­θνι­σμού, η κυ­βέρ­νη­σή σας εφαρ­μό­ζει ένα πρό­γραμ­μα αντί­θε­της τα­ξι­κής με­ρο­λη­ψί­ας: αυτό είναι κάθε μνη­μό­νιο, και γι’ αυτό ήσα­σταν τόσο κρι­τι­κοί όλα αυτά τα χρό­νια. Το θέμα ήταν πάντα τι κά­νου­με, όχι αν συμ­φω­νού­με ή όχι με αυτό.

Είναι άδικο για μένα να τσα­λα­κώ­νο­νται κάθε τόσο οι άν­θρω­ποι που ταυ­τί­στη­καν μαζί μου. Όπως θυ­μά­σαι, στο Μα­νι­φέ­στο του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος πρό­τει­να μια δέσμη μέ­τρων που θα ξε­χώ­ρι­ζαν την πο­λι­τι­κή της Αρι­στε­ράς από αυτή των αστών, κι εκεί έδινα με­γά­λη ση­μα­σία στη συ­γκέ­ντρω­ση της πί­στης στα χέρια του κρά­τους – σ’ αυτό που εσείς εί­πα­τε «δη­μό­σιο έλεγ­χο». Τις προ­άλ­λες σε άκου­γα να λες ότι η κυ­βέρ­νη­σή σας είναι θύμα των επι­τυ­χιών της, γι’ αυτό και θα έπρε­πε να πάει γρη­γο­ρό­τε­ρα στην ανα­κε­φα­λαιο­ποί­η­ση των τρα­πε­ζών· παρά την κα­ζού­ρα που προ­κά­λε­σαν οι δη­λώ­σεις αυτές δεξιά και αρι­στε­ρά, πε­ρί­με­να να δω τι θα συμ­βεί. Ο δη­μό­σιος έλεγ­χός απο­δεί­χθη­κε τε­λι­κά ανέκ­δο­το. Αυτό όμως δεν στα­μά­τη­σε την επι­νοη­τι­κό­τη­τά σου να ανα­κα­λύ­πτεις επι­τυ­χί­ες. Σε άκου­σα λοι­πόν και πάλι να επι­κα­λεί­σαι τα συγ­χα­ρη­τή­ρια των «θε­σμών» γιατί η κυ­βέρ­νη­σή σας πέ­τυ­χε να πε­ριο­ρί­σει τις συ­νέ­πειες των capital controls. Ελ­πί­ζω να σε προ­βλη­μα­τί­ζει το γε­γο­νός ότι τα μόνα συγ­χα­ρη­τή­ρια που έχετε να επι­κα­λε­στεί­τε είναι αυτά.

Μη με κα­κί­ζεις αν σου φαί­νο­μαι αυ­στη­ρός: έτσι συμ­βαί­νει με αυ­τούς από τους οποί­ους έχου­με προσ­δο­κί­ες. Με πολ­λούς της κυ­βέρ­νη­σής σας –επί­τρε­ψέ μου να μην ανα­φέ­ρω ονό­μα­τα: συ­νεν­νο­ού­μα­στε– δεν θα ήθελα να ασχο­λη­θώ καν.

Το 1848 έκανα κρι­τι­κή στους ου­το­πι­κούς σο­σια­λι­στές, γιατί γι’ αυ­τούς η μελ­λο­ντι­κή πα­γκό­σμια ιστο­ρία ανα­λύ­ε­ται στην προ­πα­γάν­δα, πράγ­μα που δεν εμπό­δι­σε γε­νιές και γε­νιές αντι­δρα­στι­κών να απα­ξιώ­νουν τους κομ­μου­νι­στές ως ρο­μα­ντι­κούς βο­λο­ντα­ρι­στές· ομο­λο­γώ ότι δεν φα­ντα­ζό­μουν ότι θα έκανε το ίδιο προ­χτές στη Βουλή και ο πρό­ε­δρός σας, που μάλ­λον νο­μί­ζει ότι τον βοηθά να μην έχει αντι­πο­λί­τευ­ση στ’ αρι­στε­ρά του. Αρ­γό­τε­ρα, το 1852, έγρα­φα ότι τί­πο­τα δεν είναι χει­ρό­τε­ρο για τους επα­να­στά­τες από το να υπο­χρε­ω­θούν να ασχο­λη­θούν με άχαρα πρα­κτι­κά πράγ­μα­τα, όπως η προ­μή­θεια του ψω­μιού. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με τη διο­λί­σθη­σή σας –και τη δική σου– σ’ αυτό το είδος αφη­ρη­μέ­νης πο­λι­τι­κής, που ξο­δεύ­ει δυ­νά­μεις στη ρη­το­ρι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση με τους αστούς πο­λι­τι­κούς, ξε­χνώ­ντας ότι αυτοί είναι ούτως ή άλλως απα­ξιω­μέ­νοι. Το ζή­τη­μα είναι τι κά­νε­τε εσείς για εκεί­νους που δεν εκ­προ­σω­πού­νται πια από τα αστι­κά κόμ­μα­τα. Φο­βά­μαι όμως ότι αυ­τούς δεν τους συ­να­ντά­τε καν. Ο Γιά­νης-με-ένα-νι ίσως μπο­ρεί να ξα­να­κα­τέ­βει στα Εξάρ­χεια. Για σένα φο­βά­μαι ότι θα είναι για καιρό δυ­σκο­λό­τε­ρο.

Το ζή­τη­μα δεν είναι βε­βαί­ως τι λένε τα Εξάρ­χεια. Στις Θέ­σεις για το Φό­υ­ερ­μπαχ είχα πει ότι η αν­θρώ­πι­νη ουσία δεν είναι μια αφαί­ρε­ση που ενυ­πάρ­χει στο με­μο­νω­μέ­νο άτομο, αλλά το σύ­νο­λο των κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων (6η θέση). Φο­βά­μαι λοι­πόν ότι το σύ­νο­λο των δικών σας σχέ­σε­ων, η συ­να­να­στρο­φή απο­κλει­στι­κά με ευ­ρω­παί­ους αξιω­μα­τού­χους, στε­λέ­χη τρα­πε­ζών, βου­λευ­τές και πα­νε­πι­στη­μια­κούς, σας έχει απο­κό­ψει τε­λεί­ως από τις αγω­νί­ες των αν­θρώ­πων που σας εμπι­στεύ­τη­καν: όσοι είναι έξω από τους κύ­κλους αυ­τούς, και πα­ρε­μπι­πτό­ντως υφί­στα­νται την πο­λι­τι­κή σας, δεν ακού­γο­νται ποτέ τόσο δυ­να­τά στ’ αυτιά σας όσο τα τε­λε­σί­γρα­φα των δα­νει­στών. Το κόμμα σας, που θα μπο­ρού­σε να εξι­σορ­ρο­πεί αυτές τις κακές επιρ­ρο­ές, έχει δια­λυ­θεί κι έχει υπο­κα­τα­στα­θεί πλή­ρως από την κυ­βέρ­νη­ση: είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι ακόμα δεν ξέ­ρε­τε πότε (και αν) θα κά­νε­τε συ­νέ­δριο. Η δε τάση σου, οι «53», μέχρι τώρα πε­ριο­ρί­στη­κε σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις κε­κλει­σμέ­νων των θυρών με τον πρό­ε­δρό σας, λει­τουρ­γώ­ντας ως συ­νι­στα­μέ­νη αξιω­μα­τού­χων του κόμ­μα­τος και της κυ­βέρ­νη­σης, παρά ως ρι­ζο­σπα­στι­κό ρεύμα ιδεών με δη­μό­σια πα­ρέμ­βα­ση. Σή­με­ρα απο­λαμ­βά­νει τόση προ­βο­λή, όσο μι­κρό­τε­ρη είναι η δυ­να­τό­τη­τά της να επη­ρε­ά­ζει πραγ­μα­τι­κά την κα­τά­στα­ση.

Σε θυ­μά­μαι να χλευά­ζεις το «δι­κα­στι­κό δρόμο για το σο­σια­λι­σμό», που πρέ­σβευαν όσοι από το κόμμα σας θε­ω­ρού­σαν ότι ο κα­πι­τα­λι­σμός θα νι­κη­θεί με δι­κα­στή­ρια και εξε­τα­στι­κές επι­τρο­πές. Φυ­σι­κά είχες από­λυ­το δίκιο. Υπάρ­χει όμως άραγε μνη­μο­νια­κός δρό­μος για το σο­σια­λι­σμό; Κι αν ακόμα δεν υπάρ­χει εναλ­λα­κτι­κή πέρα από το δρόμο που βά­δι­σαν οι αντί­πα­λοί σας, τι προ­σφέ­ρει στο κί­νη­μά μας να προ­χω­ρά­τε εσείς πάνω στα ίδια βή­μα­τα, θέ­το­ντας την ευ­φυ­ϊα σας στην υπη­ρε­σία των αντι­πά­λων μας; Πριν πεις ότι δεν σε κα­τα­λα­βαί­νω όσο θα έπρε­πε, σκέ­ψου ότι δεν μου πέ­ρα­σε ποτέ από το μυαλό να γίνω υπουρ­γός, ούτε και θα μπο­ρού­σε να μου πε­ρά­σει: οι φι­λο­δο­ξί­ες των αν­θρώ­πων είναι πάντα τόσο με­γά­λες όσο τους επι­τρέ­πει ο κοι­νω­νι­κός τους πε­ρί­γυ­ρος, και οι δικές μου έφτα­σαν ως εκεί που μπο­ρού­σε να τις χρη­μα­το­δο­τεί ο Έν­γκελς. Νο­μί­ζω όμως ότι η αν­θρω­πό­τη­τα δεν έχασε από αυτό – όπως δεν θα χάσει κι αν εσύ πά­ψεις πια να είσαι υπουρ­γός. Ορι­σμέ­νοι μα­θη­τές σου φαί­νε­ται να θυ­μού­νται ακόμα ότι το κί­νη­μά μας είναι η κί­νη­ση που μπο­ρεί να αλ­λά­ζει την κα­τά­στα­ση των πραγ­μά­των προς το κα­λύ­τε­ρο: όχι η κί­νη­ση που αφο­μοιώ­νε­ται στους κρα­τι­κούς μη­χα­νι­σμούς, εθί­ζο­ντας τους αν­θρώ­πους να χαί­ρο­νται με το μι­κρό­τε­ρο κακό. Ελ­πί­ζω να το θυ­μά­σαι ακόμα κι εσύ.

Με εκτί­μη­ση,

Καρλ Μαρξ

Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος