Ο Μαρξ διατύπωσε αξιωματικά, δηλαδή αναπόδεικτα, το Θεώρημα της «Διαχρονικής μείωσης του ποσοστού του κέρδους» άλλοτε ως «νόμο» και άλλοτε ως «τάση» της καπιταλιστικής οικονομίας. Μερικές φορές μάλιστα συμβίβασε και τις δύο εναλλακτικές ονοματοδοσίες του φαινομένου ως «νόμο που επενεργεί τασιακά» στην καπιταλιστική κοινωνία.
- του Κώστα Λαμπρόπουλου |
|red line
Το μαρξικό θεώρημα έχει επακριβώς ως εξής: «Αυξανομένης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, το ποσοστό του κέρδους μειώνεται εφόσον το ποσοστό της υπεραξίας, ή η ένταση της εκμετάλλευσης της εργασίας από το κεφάλαιο, παραμένει η ίδια.».
Το λογικό (γραμμικό) σύστημα που προκύπτει από τη διατύπωση αυτή είναι το ακόλουθο:
1) η εισροή του συστήματος είναι η μεταβολή, εν προκειμένω η αύξηση, της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου θ = c /v, άρα: Δθ= Δc / Δv>0 (1).
2) η σταθερότητα της εκμετάλλευσης ε = s / vείναι περιορισμός στην ανταποκριτική προσαρμογή του συστήματος στην εισροή θ. Άρα: Δε = = Δs / Δv = 0 (2)
3) η εκροή του συστήματος είναι το ποσοστό του κέρδους π = s / (c + v) (3).
Τόσο η εισροή, όσο και ο περιορισμός παρουσιάζουν ορισμένες ιδιαιτερότητες που μάλλον πρέπει, οπωσδήποτε, να επισημανθούν.
1. Η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου
Η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου θ ως εισροή θεωρείται μαθηματικά η «ανεξάρτητη» ή «ερμηνευτική» μεταβλητή. Δεν είναι, ωστόσο, «ανεξάρτητη» για δύο λόγους:
α) δεν είναι αυτοτελής μεταβλητή αλλά παράγωγη και συγκεκριμένα είναι ο λόγος του σταθερού κεφαλαίου ως προς το μεταβλητό το μέγεθος των οποίων καθορίζεται εντός του συστήματος σε κυκλικού τύπου αλληλουχία ως προς την παρούσα και προσδοκώμενη κατάσταση και προβλεπόμενη εξέλιξη της αγοράς.
Επομένως, η όποια μεταβολή της οργανικής σύνθεσης είναι η εκ των υστέρων αποτύπωση αποφάσεων σχετικά με το σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο ως ανταπόκριση ή προσαρμογή στην κατάσταση και τις εξελίξεις στην αγορά, δηλαδή πρακτικά τη ζητούμενη ποσότητα προϊόντος q και την τιμή πώλησής του p.
Κανείς κεφαλαιούχος δεν λέει -πλην του Μαρξ[i]- ότι «ωραία, τώρα θα αυξήσω την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου μου» -κι’ αν είναι θαυμαστής του- θα συμπληρώσει «για να ρίξω το ποσοστό κέρδους του κεφαλαίου μου.»…
Επομένως, η ίδια η οργανική σύνθεση θ είναι επίσης μερική παράγωγος του ποσοστού κέρδους π ως παρόν κέρδος αλλά και μελλοντικό. Τεχνικά, στο λογικό σύστημα που επισημάνθηκε πιο πάνω, η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου είναι «ψευδο-ανεξάρτητη μεταβλητή».
β) Η αυτή μεταβολή ή σταθερότητα της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου θ προκύπτει από διάφορα ζεύγη μεταβολών ή μη μεταβολών του σταθερού και μεταβλητού κεφαλαίου.
Στην περίπτωση της αύξησης του ποσοστού του κέρδους που εδώ μας ενδιαφέρει, αυτή προκύπτει από πέντε διαφορετικά ζεύγη μεταβολών ή μη μεταβολών του σταθερού και μεταβλητού κεφαλαίου επί συνόλου εννέα τυπικών ζευγών.
Συγκεκριμένα, η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου Δθ> 0 προκαλείται από τα ακόλουθα ζεύγη:
1. (Δc< 0, Δv< 0) Λ Δc< Δv
2. (Δc = 0, Δv< 0)
3. (Δc> 0, Δv< 0)
4. (Δc> 0, Δv = 0)
5. (Δc> 0, Δv> 0) Λ Δc>Δv
Στα μαθηματικά οι ανωτέρω περιπτώσεις είναι απλώς εναλλακτικά συνδυασμένα πεδία τιμών που αποδίδουν την επιζητούμενη τιμή στην παράγωγο (Δθ> 0).
Στα οικονομικά, όμως, τα πράγματα διαφέρουν.
Η 1η περίπτωση απεικονίζει μια σφοδρή ύφεση κατά την οποία ο κεφαλαιούχος κλείνει ένα μέρος των παραγωγικών εγκαταστάσεων και απολύει το προσωπικό τους.
Η 2η περίπτωση απεικονίζει μια ήπια ύφεση κατά την οποία ο κεφαλαιούχος απολύει προσωπικό / μειώνει μισθούς δίχως να πειράξει τις παραγωγικές δομές και λειτουργίες.
Η 3η περίπτωση απεικονίζει την κατά τα άλλα ουδέτερη υποκατάσταση της εργασίας με κεφάλαιο που συνθέτει και την καπιταλιστική “κανονικότητα” την οποία -φαίνεται- να έχει υπόψη του ο Μαρξ και στην οποία -λογικά προκύπτει- ότι αναφέρεται ο νόμος ή η τάση της διαχρονικής μείωσης του ποσοστού του κέρδους που διατύπωσε.
Η 4η περίπτωση απεικονίζει μια ήπια ανάκαμψη κατά την οποία ο κεφαλαιούχος επενδύει σε πάγια χωρίς νέες προσλήψεις προσωπικού.
Η 5η περίπτωση απεικονίζει μια σφοδρή ανάκαμψη κατά την οποία ο κεφαλαιούχος επενδύει σε πάγια και προβαίνει σε προσλήψεις προσωπικού.
Το θέμα που τώρα δημιουργείται ότι δεν επαρκεί η περιπτωσιολογική αναφορά της αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου για να συλλάβουμε το ακριβές νόημά της. Απαιτείται, επίσης, να οριστεί και η φορά της, δηλαδή ποια είναι η χρονικά επόμενη περίπτωση που θα ισχύσει. Π.χ. είμαστε στην περίπτωση #2 της ήπιας ύφεσης, ποια είναι η περίπτωση που επακολουθεί; Η περίπτωση #1 της σφοδρής ύφεσης ή η περίπτωση #3 της “κανονικότητας”;
Εάν τώρα διατάξουμε σε χρονική διαδοχή της ανωτέρω περιπτώσεις κατά α/α (και ασχέτως από ποια περίπτωση ξεκινήσουμε) παίρνουμε το διάγραμμα των φάσεων του οικονομικού κύκλου εντός των οποίων το ίδιο πράγμα, εν προκειμένω το ποσοστό του κέρδους διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο.
Η διάταξη αυτή παρουσιάζεται γραφικά στο διάγραμμα που ακολουθεί.
2. Η εκμετάλλευση
Ο περιορισμός της διαχρονικής σταθερότητας που θέτει ο Μαρξ ισοπεδώνει αυτή την κυκλική βιοποικιλότητα οργανικών συνθέσεων και ποσοστών κέρδους.
Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια επιχείρηση, έστω την Α, η οποία καταφέρνει -για τους όποιους λόγους- να μειώσει τους μισθούς του προσωπικού της χωρίς να πειράξει τις παραγωγικές δομές, δηλαδή βρίσκεται εντός της προαναφερθείσας περίπτωσης #2 (ήπια ύφεση). Τι θα συμβεί στην υπεραξία;
Κανονικά, η υπεραξία πρέπει να αυξηθεί ισόποσα και η εκμετάλλευση των εργατών να αυξηθεί κατακόρυφα. Σύμφωνα, όμως, με τον περιορισμό της διαχρονικής σταθερότητας της εκμετάλλευσης που θέτει ο Μαρξ αυτό δεν συμβαίνει!
Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί, παρουσιάζεται ένα αριθμητικό παράδειγμα της στρεβλωτικής επίπτωσης που έχει ο περιορισμός της διαχρονικής σταθερότητας της εκμετάλλευσης επί των διάφορων μεγεθών της επιχείρησης στην περίπτωση που επέρχεται η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου.
Η γραμμή #1 του Πίνακα 1 παρουσιάζει τα αρχικά δεδομένα της επιχείρησης πριν την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου.
Η γραμμή #1.1 του Πίνακα 1 παρουσιάζει τα δεδομένα της επιχείρησης έτσι όπως διαμορφώνονται από την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου της χωρίς την ικανοποίηση του μαρξικού περιορισμού της διαχρονικής σταθερότητας της εκμετάλλευσης.
Η γραμμή #1.2 του Πίνακα 1 παρουσιάζει τα δεδομένα της επιχείρησης έτσι όπως διαμορφώνονται από την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου της υπό την ικανοποίηση του μαρξικού περιορισμού της διαχρονικής σταθερότητας της εκμετάλλευσης.
Πίνακας 1: Η αντίδραση των μεγεθών της επιχείρησης στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (Περίπτωση #2) – φυσικές μονάδες προϊόντος.
Διαπιστώνεται ότι:
1. Η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου χωρίς τον περιορισμό του Μαρξ δεν προκάλεσε μείωση του ποσοστού του κέρδους αλλά απεναντίας προκάλεσε την αύξησή του [γραμμή 1.1 του Π-1].
2. Η στρέβλωση που εισάγει ο περιορισμός του Μαρξ για να «κλειδώσει» τη μείωση του ποσοστού του κέρδους από την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου αποτυπώνεται στην εντελώς παράλογη μείωση της υπεραξίας η οποία και επανεμφανίζεται συμμετρικά και στο προϊόν [γραμμή 1.2 του Π-1].
3. Νόμος ή τάση περιορισμένης ισχύος;
Αφού αποδείχθηκε ότι ο περιορισμός της διαχρονικής σταθερότητας της εκμετάλλευσης δεν είναι αληθής τουλάχιστον σε μία περίπτωση [#2], το μαρξικό θεώρημα της διαχρονικής πτώσης του ποσοστού του κέρδους δεν έχει την ισχύ νόμου (γενική περίπτωση) αλλά -στην καλύτερη περίπτωση- τάσης περιορισμένης ισχύος (ειδική περίπτωση) που εδράζεται με διαφορετικό λειτουργικό τρόπο (η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου μπορεί να επιφέρει επίσης αύξηση του ποσοστού του κέρδους) στις διαδοχικές φάσεις του οικονομικού κύκλου (που η σύνθεση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου αποδίδει θαυμάσια).
Επομένως, όσοι από τους αυτοχαρακτηριζόμενους «μαρξιστές οικονομολόγους» αγνόησαν κατά το παρελθόν και συνεχίζουν να αγνοούν και στο παρόν τον περιορισμό ισχύος του θεωρήματος που έθεσε ο Μαρξ, δηλαδή την παραμετρική σταθερότητα της εκμετάλλευσης, θα πρέπει να διορθώσουν αυτή την (ασυγχώρητη)παράλειψή τους. Συγκεκριμένα, οφείλουν να σταματήσουννα προσδίδουν -αδικαιολόγητα- μια γενική ισχύ στο θεώρημα μέσω του οποίου ερμηνεύουν την όποια δυναμική χαρακτηρίζει το σύγχρονο καπιταλισμό (πορεία προς την κρίση, αδυναμία εξόδου από την κρίση, κ.λπ.). Οφείλουν, επίσης, να σταματήσουν να καταλήγουν -εμμέσως πλην σαφώς αλλά γραμμικά και αυθαιρέτως- στην τελική καταστροφή του καπιταλισμού διαμέσου της “διαλεκτικής”δράσης του δίπολου «αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου» -«μείωση του ποσοστού του κέρδους» και στην εξ’ αυτής “μαθηματικά αποδεδειγμένης” νομοτελειακήςέλευσης του κομμουνισμού.
Σημειώσεις:
[i] αφού έχει συγγράψει «Το Κεφάλαιο» είναι … “κεφαλαιούχος”.
