Ναγκόρνο Καραμπάχ: Πόλεμος και ήττα

Η αρμενική κοινή γνώμη είναι σε κατάσταση σοκ.

Το χάσμα ανά­με­σα στις φα­ντα­σιώ­σεις που επι­κρα­τού­σαν πριν τις 27 Σε­πτέμ­βρη και της κα­τα­στρο­φι­κής έκ­βα­σης του πο­λέ­μου είναι αγε­φύ­ρω­το. Πολ­λοί ψά­χνουν για προ­δό­τες και συ­νω­μό­τες. Ο πιο εμ­φα­νής στό­χος αυτού του διά­χυ­του πόνου είναι η πο­λι­τι­κή ηγε­σία και προ­σω­πι­κά ο [πρω­θυ­πουρ­γός] Νίκολ Πα­σι­νιάν.

Βίκεν Τσετεριάν | μετάφραση Πάνος Πέτρου

Δεν βοηθά κα­θό­λου να φω­νά­ζει κα­νείς με όλη του τη δύ­να­μη «προ­δό­τες!». Η ήττα αφορά κάτι πολύ βα­θύ­τε­ρο από αυτό. Η ήττα ήταν κα­ταρ­χήν στρα­τιω­τι­κή, όπως απο­τυ­πώ­θη­κε στο πεδίο της μάχης. Έγινε εμ­φα­νές ότι οι αρ­με­νι­κές ένο­πλες δυ­νά­μεις δεν ήταν έτοι­μες να διε­ξά­γουν το είδος πο­λέ­μου που τους επι­βλή­θη­κε. Η ήττα ήταν επί­σης δι­πλω­μα­τι­κή, όπως φά­νη­κε από την απί­στευ­τη απο­μό­νω­ση στην οποία βρέ­θη­κε η Αρ­με­νία. Πάνω από όλα όμως, ήταν ήττα στρα­τη­γι­κή: Πολ­λές από τις πε­ποι­θή­σεις και τις εκτι­μή­σεις που επι­κρα­τού­σαν -είτε συ­ζη­τιού­νταν ανοι­χτά είτε απο­τε­λού­σαν μια άρ­ρη­τη συ­ναί­νε­ση- απο­δεί­χθη­καν ψευ­δείς.

Το κυ­νή­γι μα­γισ­σών για «προ­δό­τες» δεν θα βοη­θή­σει την αυ­το­κρι­τι­κή που είναι ανα­γκαίο να γίνει. Εξο­ρι­σμού, ο προ­δό­της είναι ο «άλλος», ο εξω­τε­ρι­κός, ο οποί­ος προ­σποιεί­ται ψευ­δώς ότι ανή­κει σε «εμάς». Η ανα­ζή­τη­ση συ­νω­μο­σιών το μόνο που θα επι­φέ­ρει είναι η επι­βο­λή λο­γο­κρι­σί­ας, που θα επι­βά­λει σιω­πη­τή­ριο σε κάθε ανοι­χτή συ­ζή­τη­ση, σε κάθε δυ­να­τό­τη­τα να κα­τα­νο­ή­σου­με τις απο­τυ­χί­ες του πα­ρελ­θό­ντος και να προ­ε­τοι­μα­στού­με για ένα νέο, πολύ πιο σύν­θε­το μέλ­λον.

Η στρα­τιω­τι­κή ήττα ήταν απο­τέ­λε­σμα μιας στρα­τη­γι­κής απο­τυ­χί­ας: Η Αρ­με­νία δεν βρέ­θη­κε απέ­να­ντι μόνο στις ένο­πλες δυ­νά­μεις του Αζερ­μπαϊ­τζάν, που από μόνες τους είναι ανώ­τε­ρες σε αριθ­μό και εξο­πλι­σμό. Το Αζερ­μπαϊ­τζάν κα­τά­φε­ρε επί­σης να εντά­ξει στη σύ­γκρου­ση και την τουρ­κι­κή στρα­τιω­τι­κή συμ­με­το­χή, όπως και Σύ­ριους μι­σθο­φό­ρους, ενώ ταυ­τό­χρο­να δια­σφά­λι­σε ότι η Ρωσία δεν θα πα­ρέμ­βαι­νε.

Η ήττα συ­νί­στα­το στην απο­τυ­χία να εντο­πι­στούν αυτές οι πι­θα­νό­τη­τες και να απο­τρα­πούν. Με μια τέ­τοια πα­ρά­τα­ξη δυ­νά­με­ων, η στρα­τιω­τι­κή ήττα ήταν θέμα ημε­ρών.

Χα­μέ­νες ευ­και­ρί­ες

Ανά­με­σα στον Πρώτο και τον Δεύ­τε­ρο Πό­λε­μο του Κα­ρα­μπάχ με­σο­λά­βη­σε μια μακρά πε­ρί­ο­δος 26 χρό­νων και πολ­λές χα­μέ­νες ευ­και­ρί­ες να επι­λυ­θεί η σύ­γκρου­ση μέσω δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων. Η απο­τυ­χία πρέ­πει να απο­δο­θεί σε λάθος πε­ποι­θή­σεις και λάθος ιδέες που οδή­γη­σαν σε λάθος πο­λι­τι­κές.

Καθώς η σύ­γκρου­ση στην πε­ριο­χή του Κα­ρα­μπάχ περ­νού­σε αρ­κε­τά χρό­νια σχε­τι­κής στα­θε­ρό­τη­τας, ο πλα­νή­της γύρω της άλ­λα­ζε γρή­γο­ρα κι επι­κίν­δυ­να. Δείτε μόνο τους πο­λέ­μους σε Ιράκ και Συρία, όχι πολύ μα­κριά από τον Καύ­κα­σο. Ο «πό­λε­μος των 4 ημε­ρών» τον Απρί­λη του 2016,έκανε σαφές ότι το 22ε­τές στά­τους κβο στο Κα­ρα­μπάχ είχε λήξει, ότι η απει­λή πο­λέ­μου ήταν πραγ­μα­τι­κή και ότι επό­με­νος πό­λε­μος θα προ­κα­λού­σε πολύ με­γα­λύ­τε­ρες απώ­λειες από τον Πρώτο Πό­λε­μο του Κα­ρα­μπάχ.

Η εποχή της υπο­χώ­ρη­σης της Ρω­σί­ας έληξε με τον πό­λε­μο του 2008 [η ρω­σι­κή ει­σβο­λή στη Γε­ωρ­γία] κι έδωσε τη θέση της σε μια επε­κτα­κτι­κή πο­λι­τι­κή διεκ­δι­κή­σε­ων. Δεν ήταν μυ­στι­κό το ότι η Μόσχα επε­δί­ω­κε να ανα­πτύ­ξει στρα­τεύ­μα­τά της και στην πε­ριο­χή του Κα­ρα­μπάχ. Η Τουρ­κία επί­σης άλ­λα­ξε δρα­μα­τι­κά: μετά το απο­τυ­χη­μέ­νο πρα­ξι­κό­πη­μα του 2016, η τουρ­κι­κή πο­λι­τι­κή σκλή­ρυ­νε, και στο εσω­τε­ρι­κό αλλά και σε μια σειρά εξω­τε­ρι­κών επι­χει­ρή­σε­ων. Η Μόσχα και η Άγκυ­ρα, πα­ρό­τι συχνά βρί­σκο­νταν αντι­μέ­τω­πες, κα­τά­φερ­ναν πα­ρό­λα αυτά να κλεί­νουν συμ­φω­νί­ες με­τα­ξύ τους -εκ μέ­ρους των μι­κρό­τε­ρων το­πι­κών συμ­μά­χων τους.

Η σύ­γκρου­ση στο Κα­ρα­μπάχ είχε ξε­κι­νή­σει το 1988 ως ένας αγώ­νας για αυ­το­διά­θε­ση του αρ­με­νι­κού πλη­θυ­σμού που ζούσε μέσα στα όρια αυτού που απο­τε­λού­σε την Αυ­τό­νο­μη Πε­ριο­χή του Ορει­νού Κα­ρα­μπάχ. Ο πό­λε­μος που ακο­λού­θη­σε το 1991-1994 επι­βλή­θη­κε πάνω στον πλη­θυ­σμό του Κα­ρα­μπάχ. Σε αρ­κε­τές στιγ­μές στη διάρ­κεια του πρώ­του πο­λέ­μου, το Κα­ρα­μπάχ κιν­δύ­νευ­σε να χάσει τον πό­λε­μο και να εξο­ντω­θεί. Αυτό ίσχυε όταν οι Αζέ­ρι­κες δυ­νά­μεις υπό την ηγε­σία του εθνι­κι­στή ηγέτη Αμπουλ­φάζ Ελ­τσί­μπεη κα­τέ­λα­βαν το 40% των εδα­φών του Κα­ρα­μπάχ το κα­λο­καί­ρι του 1992. Χρειά­στη­κε μια απελ­πι­σμέ­νη και με πολ­λές απώ­λειες αντί­στα­ση για να αντι­στρα­φεί η ροή του πο­λέ­μου το 1993, η οποία οδή­γη­σε στην κα­τά­λη­ψη του Κελ­μπα­χάρ και των άλλων πε­ριο­χών [αζέ­ρι­κα εδάφη εκτός του Κα­ρα­μπάχ].

Ση­μείο κα­μπής

Για πολλά χρό­νια οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις είχαν ως βάση την επι­στρο­φή αυτών των κα­τε­χό­με­νων πε­ριο­χών με αντάλ­λαγ­μα την ανα­γνώ­ρι­ση της αυ­το­διά­θε­σης των Αρ­με­νί­ων του Κα­ρα­μπάχ. Όμως κάπου στη δια­δρο­μή το αφή­γη­μα άλ­λα­ξε. Δεν υπήρ­ξε ποτέ μια ανοι­χτή συ­ζή­τη­ση ούτε μια πλή­ρης πα­ρα­δο­χή αυτής της αλ­λα­γής. Αλλά πλέον αντί να ανα­ζη­τού­με συμ­βι­βα­σμό και να επι­χει­ρού­με να τερ­μα­τί­σου­με μια κα­τά­στα­ση έντα­σης που κό­στι­ζε στην Αρ­με­νία -και στο Αζερ­μπαϊ­τζάν- εκα­το­ντά­δες εκα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια κάθε χρόνο, αντί να στέλ­νου­με νέους αν­θρώ­πους σε χα­ρα­κώ­μα­τα που θυ­μί­ζουν τον Πρώτο Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, εμ­φα­νί­στη­καν νέα συν­θή­μα­τα: «Δεν θα επι­στρέ­ψου­με κα­νέ­να έδα­φος». Αυτό υπο­τί­θε­ται ότι απο­τε­λού­σε την απά­ντη­ση στην άρ­νη­ση του Αζερ­μπαϊ­τζάν να απο­δε­χτεί την θέ­λη­ση του Κα­ρα­μπάχ για αυ­το­διά­θε­ση. Απορ­ρί­πτο­ντας την επι­στρο­φή κα­τε­χό­με­νων εδα­φών, έμπαι­νε τέλος σε κάθε πι­θα­νή δια­πραγ­μά­τευ­ση. Βά­ζο­ντας τέλος σε κάθε δια­πραγ­μά­τευ­ση, γι­νό­ταν ήδη το πρώτο βήμα προς ένα νέο πό­λε­μο.

Αντί να εντο­πί­σει τις γε­ω­πο­λι­τι­κές αλ­λα­γές στην πε­ριο­χή, αντί να δει τα κόκ­κι­να φώτα συ­να­γερ­μού μπρο­στά της, η κυ­βέρ­νη­ση Πα­σι­νιάν οδή­γη­σε τη χώρα μέσα στη φωτιά, αντί να την απο­μα­κρύ­νει από αυτή.

Συμ­βο­λι­κά εδάφη

Αλλά τι ήταν αυτά τα εδάφη που δια­δο­χι­κές κυ­βερ­νή­σεις αρ­νού­νταν να τα επι­στρέ­ψουν; Ήταν εγκα­τα­λειμ­μέ­νες και κα­τε­στραμ­μέ­νες πό­λεις και  χωριά των Αζέ­ρων, που εκτο­πί­στη­καν βίαια στη διάρ­κεια του πρώ­του πο­λέ­μου. Δεν ζούσε πλέον κα­νείς σε αυτά. Υπήρ­χαν μόνο χα­ρα­κώ­μα­τα, στα οποία στέλ­νο­νταν οι στρα­τιώ­τες να ξο­δέ­ψουν τα νιάτα τους. Τα εδάφη που όλοι αυτοί οι σκλη­ρο­πυ­ρη­νι­κοί αρ­νού­νταν να επι­στρέ­ψουν δεν ήταν πραγ­μα­τι­κά εδάφη. Ήταν συμ­βο­λι­κά εδάφη.

Απο­τε­λεί ει­ρω­νεία ότι ένα έθνος της Δια­σπο­ράς θα απο­κτού­σε τόσο με­γά­λη εμ­μο­νή με μια συ­γκε­κρι­μέ­νη εδα­φι­κή πε­ριο­χή, στην εποχή της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.

Τα εδάφη, ακα­τοί­κη­τα εδάφη, συμ­βο­λι­κά εδάφη, έγι­ναν πολύ πιο ση­μα­ντι­κά από τους αν­θρώ­πους. Αυτό οδή­γη­σε σε μια σειρά από πο­λι­τι­κές γκά­φες. Μόνο ένα πα­ρά­δειγ­μα: Σύμ­φω­να με πρό­σφα­τες συ­νε­ντεύ­ξεις του Βλα­ντι­μίρ Πού­τιν, ένα από τα αι­τή­μα­τα του Μπα­κού πριν από τον πό­λε­μο ήταν η επι­στρο­φή των Αζέ­ρων πο­λι­τών στην Σούσι/Σούσα, κάτι που απέρ­ρι­ψε το Γε­ρε­βάν. Φα­ντα­στεί­τε να είχε γίνει αυτό απο­δε­κτό και να επέ­στρε­φαν οι εθνο­τι­κά Αζέ­ροι να ζή­σουν πλάι στους εθνο­τι­κά Αρ­μέ­νιους, και η αρ­με­νι­κή διοί­κη­ση της πόλης να έπαιρ­νε μέτρα έντα­ξής τους, δη­μιουρ­γώ­ντας δί­γλωσ­σα σχο­λεία και συν­δια­χει­ρι­ζό­με­νη τα δη­μο­τι­κά ζη­τή­μα­τα μαζί τους. Κάτι τέ­τοιο θα απο­τε­λού­σε το πρώτο, υγιές βήμα προς την έξοδο από τη λο­γι­κή της σύ­γκρου­σης και την επα­νέ­ναρ­ξη μιας δια­δι­κα­σί­ας μά­θη­σης στην συ­νύ­παρ­ξη και την κοινή κα­θη­με­ρι­νή ρου­τί­να. Φα­ντα­στεί­τε όλες τις χα­μέ­νες ευ­και­ρί­ες για πει­ρα­μα­τι­σμούς σε δομές -διοι­κη­τι­κές, πο­λι­τι­κές, πο­λι­τι­σμι­κές- όπου θα συμ­με­τεί­χαν τα μέλη και των δύο κοι­νο­τή­των από κοι­νού. Δεν είναι ανέ­φι­κτο κάτι τέ­τοιο: Στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρ­χαν πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα που είχαν ως μέλη Αρ­μέ­νιους και Αζέ­ρους, όπως και Κούρ­δους, Γε­ωρ­για­νούς, Ρώ­σους και Πέρ­σες.

Ήταν τα τρο­μα­κτι­κά γε­γο­νό­τα των αρχών του 20ού αιώνα αυτά που έβα­λαν τέλος σε αυτόν τον πει­ρα­μα­τι­σμό, τη συ­νύ­παρ­ξη και τον πλου­ρα­λι­σμό. Δεν έχει έρθει η ώρα να κοι­τά­ξου­με προς τα πίσω και να διορ­θώ­σου­με τα λάθη του πα­ρελ­θό­ντος;

Υψηλό τί­μη­μα

Ο πό­λε­μος προ­κά­λε­σε ένα υψηλό κό­στος στην αρ­με­νι­κή πλευ­ρά: θά­να­τος χι­λιά­δων νέων αν­θρώ­πων, ήττα και απώ­λεια εδα­φών. Επι­πλέ­ον, η Αρ­με­νία βρί­σκε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο από ποτέ υπό τη Ρω­σι­κή επο­πτεία. Το Αζερ­μπαϊ­τζάν κέρ­δι­σε τον πό­λε­μο, αλλά επί­σης με υψηλό κό­στος, και όχι μόνο όσον αφορά τον αριθ­μό των θυ­μά­των πο­λέ­μου. Το Αζερ­μπαϊ­τζάν υπο­χρε­ού­ται να πλη­ρώ­σει το τί­μη­μα της τουρ­κι­κής βο­ή­θειας και της ρω­σι­κής «ου­δε­τε­ρό­τη­τας» στη διάρ­κεια των 44 ημε­ρών του πο­λέ­μου. Πλέον, στα δυ­τι­κά του Αζερ­μπαϊ­τζάν βρί­σκο­νται ρω­σι­κά στρα­τεύ­μα­τα, κάτι που το Μπα­κού επε­δί­ω­κε να απο­φύ­γει από την εποχή της ανε­ξαρ­τη­το­ποί­η­σης από τη Σο­βιε­τι­κή Ένωση. Πολ­λοί στο Αζερ­μπαϊ­τζάν ανη­συ­χούν από αυτό το γε­γο­νός, την επι­στρο­φή των Ρώσων στρα­τιω­τών. Λι­γό­τε­ρη συ­ζή­τη­ση γί­νε­ται στο Μπα­κού για τις συ­νέ­πειες της αυ­ξα­νό­με­νης τουρ­κι­κής επιρ­ρο­ής και την πι­θα­νή ανά­πτυ­ξη τουρ­κι­κών στρα­τευ­μά­των σε Αζε­ρι­κά εδάφη.

Πόσες χώρες έχουν ταυ­τό­χρο­νη πα­ρου­σία Ρω­σι­κών και Τουρ­κι­κών στρα­τευ­μά­των στα εδάφη τους και ποιες είναι οι συ­νέ­πειες;

Ο πό­λε­μος έληξε με ένα νι­κη­τή κι ένα χα­μέ­νο. Αλλά μα­κρο­πρό­θε­σμα και οι δύο χώρες θα ανα­κα­λύ­ψουν ότι έχουν μι­κρό­τε­ρη κυ­ριαρ­χία τώρα από ό,τι είχαν πριν τις 27 Σε­πτέμ­βρη του 2020.

Ας μη δη­μιουρ­γή­σου­με νέες «βε­βαιό­τη­τες». Η συμ­φω­νία της 9ης Νο­έμ­βρη είναι μια συμ­φω­νία εκε­χει­ρί­ας και μια πο­λι­τι­κή συμ­φω­νία. Διαρ­κεί για 5 χρό­νια. Πά­γω­σε -προ­σω­ρι­νά- ένα ενερ­γό ηφαί­στειο. Αλλά μην θε­ω­ρή­σε­τε αυτή την κα­τά­στα­ση ως τε­λι­κή λύση. Μην υπο­λο­γί­ζε­τε στη Ρω­σι­κή πα­ρου­σία «για πάντα». Να θυ­μά­στε, ακόμα και η ΕΣΣΔ μια μέρα εγκα­τέ­λει­ψε την πε­ριο­χή κι έφυγε.

Ήταν εφι­κτό να απο­φευ­χθεί ο Δεύ­τε­ρος Πό­λε­μος του Κα­ρα­μπάχ. Η ήττα βρί­σκε­ται στα 27 χρό­νια που σπα­τα­λή­θη­καν χωρίς να βρε­θεί μια ει­ρη­νι­κή λύση. Αν κοι­τά­ξει κα­νείς απο­στα­σιο­ποι­η­μέ­να, και η Αρ­με­νία και το Αζερ­μπαϊ­τζάν είναι πολύ μι­κρές χώρες. Αν οι δυο πλευ­ρές επι­μεί­νουν να αρ­νού­νται να μι­λή­σουν η μία με την άλλη και να λύ­σουν τα προ­βλή­μα­τά τους, τότε κράτη με ιμπε­ρια­λι­στι­κές φι­λο­δο­ξί­ες θα υλο­ποι­ή­σουν αυτό το κα­θή­κον για λο­γα­ρια­σμό τους.

//rproject.gr/a