Μετά το Κομπάνι η Αφρίν. Στο πρώτο επιτιθέμενοι ήταν οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Χαλιφάτου, στη δεύτερη οι οθωμανιστές του Ερντογάν. Και στις δύο περιπτώσεις δεν πλήττονται απλώς οι Κούρδοι, μία εθνότητα, αλλά και ένα πολιτικό πείραμα –το πείραμα της Ροζάβα- πείραμα άμεσης δημοκρατίας και εναλλακτικής στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Ροζάβα στα κουρδικά σημαίνει «Δύση». Η Ροζάβα (Δυτικό Κουρδιστάν) βρίσκεται στο έδαφος της Δημοκρατικής Ομοσπονδίας της Βόρειας Συρίας. Τουλάχιστον δυο εκατομμύρια άνθρωποι – το 60% Κούρδοι – ζουν στην περιοχή αυτήν, όπου παράλληλα με τις μάχες ενάντια στους τζιχαντιστές, συντελείται ένα σύγχρονο πολιτικό πείραμα.
Ο απεσταλμένος της κυπριακής εφημερίδας “Πολίτης” στο συριακό Κουρδιστάν Βαγγέλης Αρεταίος, μεταφέρει το κλίμα της Ροζάβα και του μηνύματος που αυτή στέλνει για την περιοχή. Άμεση δημοκρατία, αγώνας για ισότιμα δικαιώματα των γυναικών και επιβίωση στις φλόγες του πολέμου, είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου διακυβέρνησης.
Οι κεντρικοί δρόμοι του Καμισλί, της πρωτεύουσας του καντονίου της Τζίζρε, στο συριακό Κουρδιστάν είναι γεμάτοι κόσμο. Δώδεκα το μεσημέρι. Ένας ψυχρός αέρας φυσάει από τα βόρεια. Είμαι με την Τζούντι, μια νεαρή κοπέλα που μιλάει καλά αγγλικά… «Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε τι είναι δημοκρατία. Και προσπαθούμε να τη φτιάξουμε έτσι ώστε όλοι οι κάτοικοι της Ροζάβα να έχουν λόγο και να ζουν εδώ χωρίς να καταπιέζονται. Και είναι η πρώτη φορά σε ολόκληρη την περιοχή που εμείς οι γυναίκες αρχίζουμε να έχουμε δικαιώματα», λέει η Τζούντι. Το συριακό Κουρδιστάν ανακήρυξε την αυτονομία του στο πλαίσιο της Συρίας τον Ιανουάριο του 2014. Και από τότε έχει ξεκινήσει ένας αγώνας για τη δημιουργία θεσμών και μηχανισμών. Όλα είναι καινούργια, σε όλους τους τομείς γίνεται μια τεράστια προσπάθεια να γίνει κάτι νέο, κάτι επαναστατικό, με απώτερο στόχο μια καινούργια κοινωνία.
Αγώνας για τη γυναίκα
Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της προσπάθειας για μια νέα κοινωνία είναι η θέση της γυναίκας. Και είναι η πρώτη φορά στη Μέση Ανατολή που γίνεται μια τέτοια προσπάθεια σε τόσο συστηματική κλίμακα και, κυρίως, βασισμένη στα θεμελιώδη δικαιώματα της γυναικείας ταυτότητας όπως αυτά αναδείχθηκαν από την παράδοση των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ούτε τη γυναίκα όπως την ήθελαν οι ισλαμικές επαναστάσεις και το πολιτικό ισλάμ ούτε τη γυναίκα όπως την ήθελαν οι κοσμικοί (secular) αυταρχικοί εκσυγχρονιστές ηγέτες και συστήματα. Αλλά μια γυναίκα που θα έχει λόγο στην κοινωνία και στην πολιτική, που η ισότητά της θα είναι εγγυημένη από τους θεσμούς και τις κοινωνικές πρακτικές και που θα κρατήσει τη θηλυκότητά της.
Μονογαμία
Πριν λίγες μέρες υιοθετήθηκε νόμος που απαγορεύει ρητά στους άντρες να παντρεύονται πάνω από μία γυναίκα. Κάτι εντελώς επαναστατικό στην ευρύτερη περιοχή της Μεσοποταμίας, που προκαλεί ήδη αντιδράσεις. Και υιοθετήθηκε και νόμος που καθιστά τις γυναίκες νομικά ισότιμες με τους άντρες ενώπιον των δικαστηρίων, σπάζοντας τη μέχρι τώρα παλιά ισλαμική παράδοση η οποία είχε ενσωματωθεί στο συριακό δίκαιο, σύμφωνα με την οποία η μαρτυρία ενός άντρα ενώπιον της δικαιοσύνης ήταν ισότιμη με τη μαρτυρία δυο γυναικών.
Ιστορικές στιγμές
«Εμείς εδώ στη Ροζάβα έχουμε πιστέψει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον άνθρωπο, ότι μπορούμε να φτιάξουμε μια διαφορετική κοινωνία. Γι’ αυτό παλεύουμε. Ο αγώνας μας ενάντια στους τζιχαντιστές είναι μονάχα μια πτυχή της Ροζάβα, η άλλη πτυχή είναι όλη αυτή η προσπάθεια να χτίσουμε κάτι καινούργιο. Έναν επαναστατικό τρίτο δρόμο ανάμεσα στον ισλαμισμό και στον κοσμικό αυταρχισμό», μου λέει ο Μπαντρ, που έχει σπουδάσει μηχανικός στη Δαμασκό και τώρα ασχολείται με μεταφράσεις επίσημων εγγράφων στα αγγλικά. «Η επανάσταση που γίνεται στη Ροζάβα είναι ιστορική. Γιατί είναι η μια μεγάλη τομή με το παρελθόν. Φυσικά όλοι μας ξέρουμε ότι αυτά τα πράγματα απαιτούν χρόνο, δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτούνται γενιές για να αλλάξουν οι νοοτροπίες και οι κοινωνίες. Αλλά βάζουμε τις πρώτες πέτρες γιατί πιστεύουμε στην αλλαγή και στη δημοκρατική κοινωνία. Αυτό που μας ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα είναι η δημοκρατία και όχι η ανεξαρτησία, θέλουμε να μείνουμε μέρος της Συρίας, μια δημοκρατικής Συρίας που θα σέβεται τα δικαιώματα όλων των διαφορετικών της εθνοτήτων, όπως εμείς εδώ στη Ροζάβα σεβόμαστε όλες τις εθνότητες της περιοχής».
Με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, το 2011, οι εκεί Κούρδοι κράτησαν αποστάσεις τόσο από το καταπιεστικό μπααθικό καθεστώς όσο και από τους αντιπάλους του, που διακήρυσσαν ανοιχτά έναν αραβικό εθνικισμό και την επιβολή του νόμου της Σαρίας, γεγονός που τους καθιστούσε ακόμα πιο επικίνδυνους. Προτίμησαν να ακολουθήσουν έναν τρίτο δρόμο, διεκδικώντας ένα σύστημα διακυβέρνησης δημοκρατικό, πλουραλιστικό, χωρίς αποκλεισμούς και με σεβασμό στις ατομικές ελευθερίες, και πάντως να υπερασπιστούν τις περιοχές τους από κοινού με τους γείτονές τους, Ασσύριους, Άραβες, Τουρκομάνους και Αρμένιους. Γι’ αυτόν το λόγο και στοχοποιήθηκαν από τα αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής, όπως εκείνα της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ και του ISIS. Όπως έγινε φανερό στη συνέχεια, τα καθεστώτα του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας ήσαν και αυτά αρνητικά στη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους στην περιοχή της Ροζάβα.
Μετά την απόσυρση των δυνάμεων του Άσαντ από το συριακό Κουρδιστάν, το 2012, και ενώ ο εμφύλιος είχε φουντώσει, το Κόμμα Δημοκρατικής Ενότητας PYD και η στρατιωτική πτέρυγα του, οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) μαζί με το γυναικείο σώμα τους (YPJ) ανέλαβαν τον έλεγχο της περιοχής. Ένα χρόνο αργότερα, το 2013, κηρύσσεται η αυτονομία της Ροζάβα και προχωρά η διοικητική διαίρεσή της σε τρία καντόνια που δεν επικοινωνούν γεωγραφικά μεταξύ τους, του Τζαζίρα, του Κομπάνι και του Αφρίν, από τ’ ανατολικά προς τα δυτικά. Η διακήρυξη αυτονομίας σηματοδότησε ένα πολιτικό και κοινωνικό πείραμα, μια σιωπηλή κοινωνική επανάσταση πρωτοφανή για τη Μέση Ανατολή, καθώς το πολιτικό σύστημα της Ροζάβα υιοθετεί τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας, της ισότητας των φύλων και της αειφορίας.
Τον Ιανουάριο του 2015, τα χαρμόσυνα νέα από το Κομπάνι έκαναν τον γύρο του κόσμου. Το Κομπάνι κέρδιζε την ελευθερία του έπειτα από 134 ημέρες σκληρών μαχών. Οι μαύρες σημαίες του ISIS, που μέχρι εκείνη την ημέρα πολιορκούσαν τη μαρτυρική όσο και ηρωική πόλη των Κούρδων της Συρίας, δεν ανέμιζαν πια στους λόφους γύρω από το Κομπάνι. Οι μαχητές και μαχήτριες του στρατού των YPG – YPJ όχι μόνο άντεξαν τη σκληρή πολιορκία, αλλά κατάφεραν να απελευθερώσουν και την τελευταία σπιθαμή εδάφους τους από τους ισλαμοφασίστες.
Σύμφωνα με το εκτενές δημοσίευμα της Le Monde Diplomatique, το Σύνταγμα των καντονίων της Ροζάβα, το Κοινωνικό Συμβόλαιο, εμπνέεται από τη θεωρία του ελευθεριακού κοινοτισμού, του Αμερικανού Μάρεϋ Μπούκτσιν (Murray Bookchin 1921-2006), οι ιδέες του οποίου κινούνται στον χώρο του αναρχισμού και της κοινωνικής οικολογίας. Είναι γνωστός κυρίως ως ο εμπνευστής της προσέγγισης της κοινωνικής οικολογίας… Απορρίπτει τον εθνικισμό και υποστηρίζει μια ισότιμη κοινωνία με ίση εκπροσώπηση και σεβασμό των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Η Μέση Ανατολή των λαών
Οι Κούρδοι θεωρούν την Ροζάβα ένα από τα τέσσερα τμήματα του ευρύτερου Κουρδιστάν που απαρτίζεται από το βόρειο τμήμα του, στην Τουρκία, το νότιο στο Ιράκ και το ανατολικό, στο Ιράν. Η πολυεθνοτική σύνθεση του πληθυσμού «επέβαλε» το σύστημα της άμεσης δημοκρατίας ώστε μουσουλμάνοι, χριστιανοί, Κούρδοι, Γιεζίντι, Άραβες, Σύριοι, Τουρκμένοι να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και οι εθνικές κουλτούρες τους να αναγνωρίζονται και να γίνονται σεβαστές.
«Το έθνος-κράτος είναι δημιούργημα της εξουσίας και του ιμπεριαλισμού για να καταδυναστεύει τους λαούς, εμείς δεν μπορούμε να πολεμάμε για το ίδιο μοντέλο με τους καπιταλιστές. Η Μέση Ανατολή, η Μεσοποταμία, είναι μωσαϊκό, οι λαοί μπορούν και θέλουν να ζουν μαζί με κατοχυρωμένη αυτήν την πολυμορφία. Μέσα σε πολύ δύσκολες καταστάσεις άνθισε το κουρδικό όνειρο αλλά και όνειρο των λαών της βόρειας Συρίας για μια καλύτερη ζωή και μια καλύτερη οργάνωση της καθημερινότητας. Αφού καταφέραμε να ελευθερώσουμε τις περιοχές μας δημιουργήσαμε το σύστημα των καντονίων και τη δημοκρατική αυτοδιοίκηση η οποία λειτουργεί πολύ καλά και μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για όλη την περιοχή», λέει ο Ιμπραήμ Μουσλίμ, μέλος του Κόμματος Δημοκρατικής Ενότητας (PYD) των Κούρδων της Συρίας, το ένοπλο τμήμα του οποίου (YPG) μάχεται εναντίον του Ισλαμικού Κράτους.
«Το δικό μας σχέδιο δεν είναι να δημιουργήσουμε ένα εθνικό κράτος. Το σχέδιό μας είναι μια Ομοσπονδία για την περιοχή. Ο καθένας θέλει το δικό του Κουρδιστάν: Η Αμερική θέλει το δικό της Κουρδιστάν, η Ρωσία άλλο Κουρδιστάν, το Ισραήλ άλλο, η ΕΕ άλλο, ακόμα και η Τουρκία θέλει ένα Κουρδιστάν με τους δικούς της, βέβαια, όρους. Η Συρία, μην ξεχνάτε, ήταν εθνικό κράτος και είδατε τα αποτελέσματα. Η καταστροφή που έφερε το συριακό καθεστώς έναντι των ίδιων των πολιτών του είναι απείρως μεγαλύτερη από αυτή που προξένησε το Ισραήλ ή οποιοσδήποτε άλλος. Εμείς δεν επιμένουμε σε αυτό, στη συγκρότηση ανεξάρτητου Κουρδιστάν. Βέβαια, δεν θα είμαστε αντίθετοι αν τα αδέρφια μας του Ιρακινού Κουρδιστάν το ανακοινώσουν. Αλλά εμείς θα συνεχίσουμε το μοντέλο που εφαρμόζουμε και θα αγωνιζόμαστε για μία συνομοσπονδία μεταξύ όλων των λαών», υποστηρίζει ο Siham Queryo, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του καντόνι της Τζαζίρα.
«Κάθε δρόμος εδώ μπορεί να δημιουργήσει μια κοινότητα», δήλωσε ο κάτοικος Ιμπραήμ Μούσα. «Είναι σαν μια λαϊκή κυβέρνηση, εκλεγμένη από τους ντόπιους και ανακλητή. Πέρυσι, καταχωρήθηκαν 2300 κοινότητες στην περιοχή Κομπάνι».
Στην περιοχή Σιντζάρ, για παράδειγμα, που ζουν κυρίως Κούρδοι Γιεζίντι, έχουν ήδη αυτοοργανωθεί, δημιούργησαν τη δική τους Άμυνα (τις Μονάδες Προστασίας των Γιεζίντι, κατά το πρότυπο του YPG) και σύντομα μπορεί να γίνει και η περιοχή αυτή καντόνι» εξηγεί ο Ιμπραήμ Μουσλίμ.
Όλοι συμμετέχουν στην παραγωγή
Βασικό εμπόδιο είναι το οικονομικό, καθώς η Ροζάβα είναι αποκλεισμένη, υφίσταται εμπάργκο, από την Τουρκία, το καθεστώς Άσαντ, τους τζιχαντιστές και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις αλλά και το ιρακινό Κουρδιστάν. Οι τιμές σε βασικά αγαθά είναι πολύ υψηλές καθώς δεν υπάρχει νόμιμη δίοδος για τη Ροζάβα η οποία, κατά τα άλλα είναι πλούσια περιοχή και έχει όλους τους βασικούς πόρους (σιτάρι, αγροτική παραγωγή κ.α.), υδάτινες πηγές ενώ το πετρέλαιο στη Ροζάβα είναι το πιο φθηνό σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο ο λαός είναι αποφασισμένος να επιβιώσει και καταλαβαίνει πως το εμπάργκο είναι μέσο πίεσης.
Σε αυτήν την περιοχή με άφθονους φυσικούς πόρους, το ζήτημα της ενέργειας απεικονίζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέες αρχές. Το 2011 η περιοχή παρήγαγε 380.000 βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως, το ένα τρίτο της συνολικής παραγωγής της Συρίας. Όταν ξεκίνησαν οι μάχες, η παραγωγή μειώθηκε κατά 70% και η βενζίνη έγινε σπάνια.
Το μοντέλο ιδιοκτησίας του Δημοκρατικού Συνομοσπονδισμού θεωρεί ότι όλοι οι πόροι, αλλά και οι συνδεδεμένες με αυτούς επιχειρήσεις θα πρέπει να διαχειρίζονται από τους ίδιους τους δήμους και τις κοινότητες. Δεν πρέπει να πάνε σε μια μορφή νέας ιδιωτικοποίησης μέσω των συνεταιρισμών. Με την από κοινού παραγωγή των δήμων και των συνεταιρισμών και με το μοντέλο της οικονομίας των αναγκών, ο καθένας μπορεί να συμμετάσχει στην παραγωγή με τον δικό του τρόπο και δεν υπάρχει ανεργία.
Το πείραμα που πριν από μερικά χρόνια γεννήθηκε στη Ροζάβα της Συρίας είναι ζωντανό και ελπιδοφόρο όχι μόνο για τους άντρες και τις γυναίκες που το βιώνουν μέσα σε μια πόλη που αγωνίζεται να ξαναγεννηθεί μέσα από τα συντρίμμια της αλλά και στις συνειδήσεις ενός κόσμου που πιστεύει σε ένα μέλλον ριζοσπαστικό και αυτοδιάθετο. Γι αυτό μάλλον αγνοείται από όλα τα μεγάλα ΜΜΕ του πλανήτη.
O διακεκριμένος καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Μεταπτυχιακό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Πόλης της Νέας Υόρκης, David Harvey υποστηρίζει πως οι προσπάθειες που γίνονται από τον κουρδικό λαό στην Ροζαβα αποτελούν εναλλακτική διέξοδο ρήξης με την καπιταλιστική κρίση που έχει ξεσπάσει ανά τον κόσμο και για αυτόν τον λόγο πρέπει να υποστηριχθούν. «Γίνονται προσπάθειες να δημιουργηθεί μια κοινότητα κινούμενη σε εναλλακτική, αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, βασισμένη μάλιστα στην αυτάρκεια. Ο λαός της Ροζάβα έχει επιλέξει το μοντέλο της δημοκρατικής συνομοσπονδίας και δίνει μάχη για να τον δει να πραγματοποιείται. Αξίζει για εμάς να πάμε εκεί και να τους στηρίξουμε. Ο κουρδικός λαός δεν υποστηρίζει μόνο ριζοσπαστικές ιδέες, αλλά επιχειρεί να τις κάνει πράξη στο Κουρδιστάν», λέει σε συνέντευξή του.
